شيخ ابوجعفر محمد بن حسن بن علي بن حسن معروف به شيخ الطائفه و مشهور به شيخ طوسي (ره) در رمضان سال 385 قمری در طوس متولد شد[1]. از دوران جواني او اطلاع زيادي در دست نيست اما به مجرد ورود به بغداد درسال 408 قمری در درس شيخ مفيد (ره) حضور يافت [2] كه خود نشانگر توانايي علمي اوست .به مدت 5 سال ازشيخ مفيد بهره برد.
پس ازرحلت شيخ، در سال 413 قمری زعامت شيعه به سيد مرتضي رسيد[3] . شيخ طوسي در كلام ، فقه ، اصول و تفسير از سيد مرتضي و در حديث از شیخ مفيد، غضائري، ابن عبدون و ابن صلت اهوازي بهره برد [4]. بعد از رحلت سيد مرتضي درسال 436 قمری، شيخ طوسي زعامت و رهبري تشيع را عهده دار گرديد . شهرت علمي و تسلط شيخ بر علوم عقلي و نقلي باعث كه خليفه وقت عباسي (القائم) كرسي تدريس كلام را كه به بزرگ ترين دانشمند مملكت واگذار مي شد به اوسپرد [5].رهبري او بر جامعه شيعه تا سال 447 قمری يعني سال ورود طغرل سلجوقي ادامه داشت تا اين كه متعصبين اهل سنت به كتابخانه و منزل شيخ حمله كردند و آن را به آتش كشيدند .[6] به ناچار شيخ به سال 448 قمری بغداد را به سوي نجف كه تا اين زمان قريةكوچكي بيش نبود، ترك كرد.[7]بعد از ورود شيخ، محفل درس تشكيل شد و كم كم علما در نجف گرد آمدند و حوزه علمية نجف شكل گرفت.
اسحق بن بابويه قمي، ابوالصلاح حلبي، ابوعلي طوسي (فرزند )ابن البراج، شهرآشوب، المقري رازي، كراجكي ، ابن فتح جرجاني، جعفربن علي حسيني وناصربن رضا علوي از شاگردان اويند.[8] شيخ طوسي در كتاب فهرست از 46 اثر خود نام برده است.وی در حديث(تهذيب الاحكام واستبصار) در رجال( كتاب الرجال ، فهرست و اختيار الرجال) در فقه(النهايه ، الخلاف والمبسوط في الفقه) در كلام( تلخيص الشافي) در تفسير( تبيان في تفسير القران و مسائل الدمشقيه) در تاريخ( مختصر اخبار مختار و مقتل الحسين) ودر ادعيه( مصباح المتهجد) ودر اصول( العده في اصول الفقه) را از خود به يادگار گذاشته است.[9]
شيخ طوسي(ره) پس از 75 سال عمر پر بار در 22 محرم الحرام سال 460 قمری در نجف اشرف دار فاني را وداع گفت و بنابر وصيت خودش در خانه اش به خاك سپرد شد.[10]
1-روضات الجنات، محمد باقر خوانساري ، ج6، دار الاسلاميه بيروت 1991، ص201 و اعيان الشيعه، محسن امين، ج9، دارالتعارف للمطبوعات بيروت 1406، ص159.
6- لسان الميزان ، ابن حجر عسقلاني ،دار الاحياءالتراث العربي بيروت 1995. ج6ص52 و المنتظم ابن جوزي تحقييق مرعشلي، ج9ص385.مهاجرت شيخ در سال 448 قمری صورت گرفت اما كتابخانه و كرسي او در سال 449 قمری سوزانده شد .(ابن جوزي همان )
7-اعلام،قابوس تراجم ، خيرالدين الزركلي دار العلم الملايين بيروت چاپ دهم 1992 ج7، ص84. اعيا ن الشيعه 166
