سرانجام سرهای شهیدان کربلا، از جمله سر مبارک امام حسین(علیه السلام) چه شد؟
سخن تاریخ: سر همه شهدای کربلا (جز علی‌اصغر(علیه السلام) و حر بن یزید ریاحی) از تن جدا گشته و به‌همراه کاروان اسیران کربلا به کوفه و شام برده شد. بیشتر علمای شیعه معتقدند سر امام حسین(علیه السلام) پس از کوفه و شام به کربلا بازگردانده شد و در کنار بدن ایشان دفن گردید. قول‌های دیگری نیز بر دفن سر امام حسین (علیه السلام) در دمشق و مصر وجود دارد. همچنین برخی قول‌ها بر دفن سر امام در مدینه و یا نجف دلالت دارد که البته پس از مدتی به کربلا بازگردانده و در آنجا دفن شد.
در مورد سر دیگر شهدای کربلا نیز قول مشهور، بازگشت به کربلا و دفن در آنجا است؛ البته مقبره‌ای در قبرستان باب صغیر شام منسوب به سرهای شهدای کربلا وجود دارد.
جدا شدن سر شهدای کربلا جز دو شهید
پس از شهادت امام حسین(علیه السلام) به دستور عمر بن سعد، سر همهٔ شهدا از بدن جدا شد. در میان شهدا، تنها سر دو نفر از بدن جدا نشد:
علی‌اصغر(علیه السلام) که پس از واقعه کربلا سر او از بدن جدا نشد؛ زیرا امام حسین(علیه السلام)(علیه السلام) او را دفن کرده بود.
حر بن یزید ریاحی نیز سرش از بدن جدا نشد؛ زیرا خویشاوندان و افراد هم‌قبیله او، مانع از بریدن سر او شدند.[۱]
سرهای شهدا، بین قبایل مختلف تقسیم شد تا به کوفه و شام ببرند و جایزه بگیرند. پس از ورود به کوفه و مدتی حضور در آنجا، سرهای شهدا به همراه کاروان اسیران واقعه کربلا به سمت شام حرکت داده شدند.[۱]
سرنوشت سر امام حسین(علیه السلام)
در مورد سرانجام سر امام حسین(علیه السلام)، نظرات مختلفی وجود دارد:
بازگشت به کربلا
بیشتر علمای شیعه، معتقدند امام سجاد(علیه السلام)، در روز اربعین (بیستم ماه صفر سال ۶۱ق) وارد کربلا شده و سر امام حسین(علیه السلام) را در کربلا دفن کرد.[۲] سید بن طاووس عالم شیعه قرن هفتم قمری، در «لهوف» نقل کرده که سر امام حسین(علیه السلام)، از شام برگردانده شده و در کربلا در کنار جسد، دفن شد.[۳] سید اسرار حسینی تنکابنی نیز در کتاب «مصائب الهداة»، پس از نقل اقوال مختلف، دفن سر امام حسین (علیه السلام) در کربلا را مشهورترین قول دانسته است.[۴]
دفن در مصر
براساس برخی نقل‌ها، خلفای فاطمی سر امام حسین(علیه السلام) را از باب الفرادیس شام به عَسْقَلان که بین شام و مصر است، بردند و از آنجا به مصر منتقل کردند و در مکانی که معروف است، دفن نمودند.[۵] سبط بن جوزی تاریخ‌نگار اهل سنت قرن هفتم قمری، معتقد است این مطلب ثابت شده نیست.[۵] امام یافعی یمنی مکی (متوفی سال ۷۶۸) در «مرآة الجنان» نیز، این قول را که سر امام حسین(علیه السلام) به عسقلان یا قاهره منتقل شده، صحیح ندانسته است.[۶]
پیروان این قول را از اهل‌سنت دانسته‌اند.[۵]
دفن سر امام در نجف
بر اساس روایتی، امام صادق(علیه السلام) به شخصی که برای زیارت به نجف می‌رفت، گفت که دو قبر در آنجا می‌بیند؛ قبر بزرگ برای امام علی(علیه السلام)و قبر کوچک، محل دفن سر امام حسین(ع) است.[۷] همچنین نقل شده، امام صادق(علیه السلام) زمانی که به نجف آمد، دو رکعت نماز در مکان سر امام حسین(علیه السلام) خواند.[۸]
البته از سید بن طاووس نقل شده که پس از دفن سر امام حسین(علیه السلام) در نجف، پس از مدتی، به جسد امام در کربلا ملحق گردید.[۹] صاحب جواهر الکلام، پس از نقل روایات و کلام سید بن طاووس می‌گوید ممکن است سر امام مدتی در نجف، نزد امام علی(علیه السلام)، دفن شده و پس از آن به کربلا منتقل و دفن گردیده شد. سپس روایتی را نقل کرده که امام صادق(علیه السلام) در مسیر نجف نماز خواند و فرمود: «این‌جا محلی است که سر مطهر جدم حسین(علیه السلام) در این محل گذاشته شد.»[۱۰]
نظرات دیگر
نقلی وجود دارد که یزید سر امام را برای حاکم مدینه فرستاد و او آن را در بقیع دفن نمود.[۱۱] این خبر از زُبَیْر بن بَکّار نقل شده، که علمای شیعه به گفتار او اعتماد نکرده و از دشمنان اهل‌بیت(ع) دانسته شده است.[۱۲] البته افرادی که این قول را پذیرفته‌اند نیز، معتقدند سر امام پس از مدینه به کربلا انتقال داده شد.[نیازمند منبع]
برخی مورخان نیز نقل کرده‌اند که سر امام حسین(علیه السلام) در دمشق دفن شده است.[۱۳]
سرانجام سرهای سایر شهدا
بیشتر عالمان شیعه معتقدند امام سجاد(علیه السلام)، در روز اربعین وارد کربلا شده و سر سایر شهدا را در کربلا دفن کرد.[۲] نویسنده کتاب «مقتل‌الحسین(علیه السلام)» بسیاری از کتاب‌های شیعه و اهل‌سنت را نام می‌برد که تصریح دارند سرهای شهدا به کربلا آورده شده و در آنجا دفن گردید.[۱۴]
البته در قبرستان باب صغیر شام، مقبره‌ای معروف به «مشهد رُؤوس شهداء کربلا» وجود دارد که نام بسیاری از شهدای مدفون در آن مقبره، ذکر شده است.[۱۵]
منابع
1- ابومخنف، وقعه الطف، تحقیق یوسفی غروی، مترجم جواد سلیمانی، ص۱۹۲ و ۱۹۹، نشر مؤسسه امام خمینی، قم.
2- قاضی طباطبایی، تحقیق درباره اولین اربعین حضرت سیدالشهدا، ج۳، ص۳۰۴، ناشر بنیاد علمی و فرهنگی شهید قاضی.
3- اللهوف، سید بن طاووس، ص۱۱۲، چاپ دوم، صیدا.
4- قاضی طباطبایی، تحقیق درباره اولین اربعین حضرت سیدالشهدا، ص۳۳۷.
5- نگاه کنید به لواجع الاشجان، ص۲۴۷.
6- مرآه الجنان، یافعی، ج۱، ص۱۳۶، طبع حیدر آباد، ۱۳۳۷ق.
7- ابن‌قولویه، كامل الزيارات، ۱۳۵۶ش، ص۳۵.
8- نگاه کنید به وسایل الشیعه، ج۱۰، باب ۳۳، از ابواب مزار، چاپ اسلامیه، تهران.
9- جواهر الکلام، ج۲۰، ص۹۳.
10- جواهر الکلام، ج۲۰، ص۹۳.
11- شذرات الذهب، عماد حنبلی، ج۱، ص۶۷؛ البدایه و النهایه، ابن‌کثیر، ج۸، ص۲۰۴.
12- قاضی طباطبایی، تحقیق درباره اولین اربعین حضرت سیدالشهدا، ص۳۱۸.
13- بلاذرى، أنساب الأشراف، ۱۹۹۶م، ج۳، ص۲۱۴.
14- مقتل الحسین(ع)، سید عبد الرزاق مقرم، ص۴۷۰، قم.
15- حسین نفس مطمئنه، محمد علی عالمی، ص۳۶۵، انتشارات هاد، چاپ اول، ۱۳۷۲ش.
