تحقيق «میراث علمی امام سجاد (ع)» متناسب با سؤالات فرعی در چهار فصل ساختار دهی شده است در تاریخ 1394/04/07 در مدرسه عالی تاریخ و ادیان مجتمع آموزش عالی امام خمینی (ره) با نمره عالی 19 دفاع شد. تحقیق فوق توسط دانش پژوه محترم سید محمد باقر موسوی از طلاب گروه تاریخ اسلام نگاشته شده است. راهنمایی آن را حجت الاسلام والمسلمین باقری بیدهندی و داوری تحقیق را جناب آقای عباس میرزایی به عهده داشتند.
چکیده:
میراث علمی بر جا مانده از اهل بیت(ع) نوری از انوار قرآن و علم الهی میباشد که طبق فرموده پیامبر(ص) بین این دو جدایی امکان ندارد. یکی از مخازن علم الهی امام زین العابدین(ع) میباشد که نور علم آن حضرت قلب مشتاقان را منور نموده است. از آنجا که ائمه هدی(ع) وارثان علم انبیا و پیامبر اکرم(ص) و معدن دانش و خزانه داران علم الهی بوده و حفظ و نشر میراث آنها برای هدایت، تعالی و تکامل جامعه بیش از پیش ضرورت دارد، نگارنده را بر آن داشت که تحقیق منسجم و نظاممند در مورد میراث علمی امام سجاد(ع) انجام دهد. با توجه به جستارها و تحقیقات صورت گرفته در مورد آثار امام سجاد(ع) به دست آمد که آن حضرت آثار گران سنگ و عمیق علمی از خود به ارث گذاشته است که مسلمانان میتوانند با تمسّک به آنها رابطه خود با خدا، دیگران و طبیعت را درک کنند. آثاری که منابع کهن شیعه مثل: تحف العقول، کتاب من لایحضره الفقیه، خصال، رجال نجاشی، الفهرست شیخ طوسی و… از امام سجاد(ع) نقل کردهاند عبارتند از: صحیفه سجادیه، رسالة الحقوق، کتاب مسند امام سجاد(ع) و دیوان امام سجاد(ع)، و امّا با توجه به جستارهای صورت گرفته در منابع اهل سنت فقط ابن عساکر به صورت مختصر در کتاب تاریخ دمشق دیوان امام سجاد(ع) را ذکر کرده است. از آنجا که آثار امام سجاد(ع) از غنای علمی بسیار بالائی بر خوردار بوده مورد توجه و اهتمام اندیشمندان مسلمان در قرون متعدد قرار گرفته و هرکس به اندازه بضاعت علمی خود شرح و ترجمهای بدانها نوشته است که طی یک فصل جدا به صورت مفصل معرفی گردید. در مورد محتوی آثار امام سجاد(ع) یافتههای تحقیق نشان میدهد که دارای محتوای بسیار ژرف و عمیق تربیتی، علمی بوده و مطالب آن ریشه در آیات و روایات دارد و میتوان اذعان کرد که با بهرهگیری و تمسّک به آنها انسان میتواند زندگی سعادتمند دنیوی و اخروی داشته باشد و در زندگی این جهانی نیز به بالندگی و شکوفایی نایل شود.
واژگان کلیدی: امام، میراث، علم، امام سجاد،رساله حقوق، صحیفه سجادیه.
فصل اول این تحت کلیات و مفاهیم است که ابتدا طرح تحقیق که در بر دارنده تبیین موضوع، طرح سؤال اصلی و سؤالات فرعی، سابقه و ضرورت پژوهش، هدف تحقیق، روش تحقیق، قلمرو تحقیق، جنبه جدید و نوآوری آن ذکر شد و سپس مفاهیم و واژگان اصلی تحقیق مورد بحث و بررسی قرار گرفتهاند. در این فصل نگارنده سعی نموده است که با بهرهگیری از کتب اصیل دینی زندگی نامه امام سجاد (ع) از ولادت تا شهاد را بنویسد و علاوه بر خصوصیات فردی و اجتماعی آن حضرت تعامل آن حضرت با خلفای معاصرش نیز تبیین نماید و در پایان فصل نیز به دیدگاه خلفا و علمای فریقین در باره آن حضرت اشاره کند.
فصل دوم تحت عنوان آثار امام سجاد در منابع فریقین میباشد که نگارنده تلاش کرده است با توجه به منابع فریقین تمام آثاری که از امام سجاد (ع) ثبت و ضبط کردهاند را شناسای نموده مورد بحث و بررسی قرار دهد. روش کار هم از باب نمونه به این شکل بوده است که مثلاً چه منابعی صحیفه سجادیه را نقل کردهاند بعد از ذکر منابع سعی شده جایگاه آن منابعی که صحیفه را ذکر نمودهاند نیز بیان گردد تا معلوم شود که آن منابع از چه جایگاهی برخوردارند.
هدف اساسی در این فصل شناسایی تمام آثار امام سجاد (ع) بود که با مراجعه به متون دینی و بضاعت علمی خود توانیستم فهرست تمام منابعی که آثار امام سجاد (ع) را ثبت و ضبط کردهاند شناسایی و معرفی کنیم. فصل سوم تحت عنوان بررسی سند و محتوی آثار امام سجاد (ع)، که در واقع سختترین و وقت گیرترین فصل این تحقیق همین فصل بود که باید آثار امام سجاد (ع) از نظر سندی و محتوی مورد نقد و بررسی قرار می گرفتند که خوشبختانه با توجه به دست رسی که به منابع متعدد شیعی داشتیم توانستیم از نگاه سندی و محتوی به اندازه بضاعت علمی که داشتیم مورد بررسی قرار دهیم و اقوال و آراء بزرگان دینی را نیز در باره آثار آن حضرت جمع آوری کنیم که الحمد الله تماماً آثار منسوب به آن حضرت هم از نگاه سندی و هم از نگاه محتوی (که البته بیشتر محتوایی) از غنای بسیار بالای برخور دار است که بعضی از بزرگان نظیر علامه جوادی آملی در باره رساله الحقوق امام سجاد (ع) فرموده است امام زین العابدین(ع) در این پنجاه ماده حقوقی اولا انسان را با خودش آشنا کرد ثانیا با ماورای طبیعت آشنا کرد ثالثا، با خود طبیعت مأنوس کرد رابعا، خیلی هنرمندانه و تابلو گونه این پنجاه حق را ترسیم کرد.
فصل چهارم با عنوان معرفی شروح و ترجمههای آثار امام سجاد (ع) که آخرین فصل پژوهش بود پرداخته شد در این فصل سعی بر آن بود که هرچه شرح و ترجمهای که برای آثار آن امام همام نوشته شده است معرفی گردد و از تفحصهای صورت گرفته به دست آمد که بیشترین شرح و ترجه از آن صحیفه سجادیه و رساله الحقوق بوده است.
در پایان فصل چهارم نیز سعی شد از کل مطالب گذشته تحقیق، جمع بندی شده و نتایجی که در فرایند تحقیق به دست آمده است بیان گردد و نیز به سؤالات تحقیق به صورت شفاف پاسخ داده شود.
