چکیده
دیدگاه دو متفکر معاصر، محمد باقر صدر و مرتضی مطهری، در فلسفه نظری تاریخ، موضوع پژوهش حاضر است. به طور مجزا، پژوهش هایی درباره هر یک از این دو متفکر انجام شده؛ اما تفاوت این پژوهش با دیگر پژوهش ها در این است که در این رساله، به طور نظام مند چهار پرسش اساسی در فلسفه نظری تاریخ را به این دو متفکر عرضه کرده و پاسخ آن را با توجه به آثار به جا مانده از آنها استخراج کرده ایم. با این شیوه ضمن طبقه¬بندی و توصیف دیدگاه این دو متفکر مشخص می گردد، آیا نظریه منسجمی در این دانش دارند یا خیر، و نیز نقاط اشتراک و افتراق احتمالی دیدگاه هایشان مشخص می گردد.
رساله در پنج فصل و نتیجه گیری پایانی تدوین شده است. در فصل اول، پس از کلیات، نخست به تفکیک بحث فلسفه ی نظری تاریخ و فلسفه نقدی تاریخ پرداخته شده است. فصول بعدی تحقیق هر یک به سه بخش تقسیم شده و در همه موارد بخش اول آن درآمدی است بر پرسش مورد نظر، بخش دوم دیدگاه شهید صدر درباره آن پرسش و بخش سوم دیدگاه شهید مطهری آورده شده است.
به نظر می رسد هر دو متفکر در زمینه فلسفه نظری تاریخ به چهار پرسش اساسی پاسخ داده اند و نیز پاسخ هایشان از زاویه ی الهیات و فلسفه اسلامی است و نه فلسفه ورزی صرف. هر دو متفکر بر آن بوده اند تا دیدگاه اسلامی را در رقابت با دیدگاه های ماتریالیستی رایج در عصر خویش تبیین کنند.
از آن جا که هیچ تحقیقی درباره موضوعی، ادعای پایان بخشیدن به مسأله را ندارد، به نظر می رسد می توان پرسش های بیشتری را نیز استخراج کرد و درباره¬ی این دو متفکر و نیز دیگر متفکران، سامان بخشی دقیق تری انجام داد.
کلیدواژه: فلسفه ی نظری تاریخ، فلسفه نقدی تاریخ، معنا و هدف تاریخ، پیشرفت تاریخ، جبر و اختیار در تاریخ، فرجام تاریخ، مرتضی مطهری، محمد باقر صدر.
