چکیده
تهاجم غرب به جهان اسلام، که موجب ضعف و از هم¬گسیختگی جوامع اسلامی و بحران هویت در آن گردید، واکنشهای متفاوت روشنفکران اسلامی را درپی داشت، از جمله سید احمد خان هندی و سید جمال که هرکدام با توجه به مبانی فکری شان نسبت به غرب، جهان اسلام و تحولات فراروی آن، واکنشهای متفاوتی ابراز داشته اند، تحقیق حاضر در راستای بررسی و مقایسه ای دیدگاه های این دو متفکر در موضوع مطروحه بوده و در صدد است تا از طریق آن راه حل مناسبی برای مقابله با غرب و بهبود اوضاع جهان اسلام ارائه نماید.
از مجموع مطالب نسبت به آراء و افکار سید احمد خان و سید جمال، این نتیجه به دست می آید که سید احمد خان گرایش مفرط نسبت به غرب، فرهنگ، آموزه ها، و مکاتب مختلف فکری آن پیدا کرده بود، از این رو تمام تلاش خود را برای تثبیت و تحکیم فرهنگ و آموزه های غربی در جامعه به کار برد، و از مبانی اسلامی تنها زمانی استفاده می کرد که بتواند افکار غرب¬گرایانه خود را توجیه نماید، و راه کارهایی را هم که برای بهبود اوضاع جامعه در نظر گرفته و نسبت به آن تأکید می کرد، نتیجه ای جز هضم شدن جامعه در فرهنگ و آموزه های غربی به دنبال نداشت.
اما در مقایسه با آن، سید جمال با توجه به آگاهی وی نسبت به مبانی و آموزه های مکتب اسلام، از دغدغه ی شدید دینی برخوردار بود، و از آن جا که نسبت به غرب، فرهنگ، و آموزه ها و مکاتب و نحله های مختلف فکری آن آگاهی کامل داشت، حاضر نشد تا غرب را به صورت یکپارچه بپذیرد، و لذا تنها بعد علمی آن را قبول داشت، آن هم برای ترجمه و در نهایت بومی سازی آن، نه استفاده کردن صرف، و لذا با غرب، فرهنگ و سیاست های استعماری آن به شدت مبارزه نمود. و در دو بعد داخلی و خارجی استراتژیی را در پیش گرفت که در نوع خود بی نظیر است. و راهکارهایی که برای بهبود اوضاع جامعه مطرح کرده است از آنجا که با فرهنگ و آموزه های دینی جامعه اسلامی سنخیت دارد، از مسائل کلیدی به حساب آمده و در صورت عملی شدن آنها جامعه ای اسلامی هویت اصلی خود را بازیافته، راه سعادت و کمال را در پیش خواهد گرفت.
از آنجا که نظام آموزشی و فرهنگی غرب بر جامعه ای اسلامی تسلط یافته است، مناسبترین راه که به نظر می رسد این است که اندیشمندان اسلامی، ضمن مراجعه به اصول و مبانی اندیشه های اسلامی، به نقد و بررسی واقع بینانه دستاوردهای نظام آموزشی و فرهنگی غرب در جامعه بپردازند، و آنچه که با اصول و ارزشهای اسلامی، شرقی، و ملی جامعه اسلامی تناسب دارد را انتخاب و سایر موارد را از چارچوب نظام آموزشی و فرهنگی جامعه اسلامی کنار بگذارند، همان راهی که تا حدودی سید جمال برای جامعه ای اسلامی هموار کرده است، راهی که می توان از طریق آن آموزه های اصیل اسلامی را زنده نموده و به وحدت و یکپارچگی اسلامی دست یافت، و جهان اسلام را از منجلاب سقوط و بدبختی نجاد داد.
کلیدواژه ها: غرب، ناتورالیسم، ماتریالیسم، استعمار، اصلاح، تجدد.
