چکیده
از میان چارچوبهای نظری، چارچوب ابن خلدون نزدیک ترین و مناسب ترین الگو برای ارزیابی تاریخ نگری جابری می توان برشمرد. و می توان به طور کلی تاریخ نگری جابری را آمیزه ای از فلسفه نظری تاریخ و تحلیل های عقلانی او دانست، هرچند که تاریخ نگری در پژوهش حاضر به معنای فلسفه نظری تاریخ در نظر گرفته شده است.
جابری از سه عامل قبیله، غنیمت، و عقیده به تاریخ اسلام می نگرد و حوادث تاریخ اسلام را با این سه عامل تفسیر و تبیین می کند. جابری که رویکردی براساس تضاد طبقات اجتماعی به تاریخ اسلام دارد، تاریخ اسلام را یکسره تضاد برای تصاحب مناصب و ثروت می بیند، البته وی از عامل عقیده و نقش آن غافل نیست و نقش این عامل را در دو فصل جداگانه ترسیم می کند.
نوآوری های خوبی هم در جنبه های محتوایی و هم روشی در آثار جابری به چشم می خورد که کاربردهای خوبی هم می تون از این نوآوری ها داشت. اما نباید فراموش کرد که جابری لغزش ها و خطاهایی هم داشته که می توان استدلالات غیرتاریخی، پیش داوری ها و تناقضات درونی را ذکر نمود.
تاریخ نگری جابری آمیخته ای از تحلیل های تاریخی – عقلانی است که در بسیاری از موارد موفق بوده و در مواردی هم قابل نقد جدی است.
نقدهای جدی اندیشمندان عرب نیز برخی توسط جابری پاسخ داده شده و برخی دیگر بر نویسنده وارد می باشد. اما در یک ارزیابی کلی به نظر می رسد تاریخ نگری وی حاوی اشکالات زیادی باشد که به برخی از این اشکالات دراین پژوهش پرداخته شده است.
کلید واژه: تاریخ نگری، تاریخ نگاری، مکتب، غنیمت، عقیده، ثروت، عقل.
