یک کتاب در یک نگاه /معرفت امام زمان(ع) و تکلیف منتظران

اشاره:

کتاب یاد شده یکی از آخرین آثار منتشر شدة مؤسسة فرهنگی موعود است که در آستانة نیمة شعبان تقدیم همة منتظران موعود شده است. در مقدمة این کتاب در زمینه ضرورت نگارش آن چنین می خوانیم:

در آموزه های اسلامی «معرفت امام» از اهمیت و جایگاه ویژه ای برخوردار بوده و در سخنان پیامبر گرامی اسلام(ص) و امامان معصوم(ع) تأکید فراوانی برآن شده است؛ تا آنجا که براساس روایات متواتری که از طریق شیعه و اهل سنت نقل شده، نشناختن امام زمان و عدم معرفت نسبت به او، برابر با مردن در عصر جاهلیت (عصر کفر و شرک) دانسته شده است.1

با توجه به آنچه گذشت، در این دوران که عصر امامت آخرین حجت خدا، امام مهدی(ع) است، شناخت آن حضرت برهمگان لازم بوده و ضروری است که اهل ایمان همه تلاش خود را برای گسترش و تعمیق معرفت خود نسبت به ایشان به کار گیرند.

پرسشی که در اینجا مطرح می شود این است که این معرفت چه دامنه و گستره ای دارد و چه موضوعاتی را شامل می شود؟

در پاسخ به این پرسش باید گفت: شخصیت و ابعاد مختلف وجود حضرت صاحب الامر(ع) را از دو دیدگاه می توان مورد بررسی قرار داد:

1. دیدگاه کلامی ـ تاریخی

در این دیدگاه به طور عمده دو بعد از ابعاد شخصیت و زندگانی امام مهدی (ع) مورد توجه قرار می گیرد: نخست این که آن حضرت، حجت خدا، تداوم بخش سلسلة حجت های الهی و دوازدهمین امام معصوم از تبار امامان معصوم شیعه (ع) است که در حال حاضر در غیبت به سر می برند ؛ دوم این که ایشان شخصیتی است تاریخی، که در مقطع زمانی معینی از پدر و مادر مشخصی به دنیا آمده، حوادث متعددی را پشت سر گذاشته، با انسان های مختلفی درارتباط بوده و منشأ رویدادها و تحولات مختلفی در عصر غیبت صغرا بوده اند.

براین اساس، در بیشتر کتاب هایی که با دیدگاه کلامی ـ تاریخی به بررسی شخصیت و ابعاد وجودی امام مهدی(ع) پرداخته اند با سرفصل های مشابهی روبه رو می شویم که برخی از مهم ترین آنها به قرار زیر است:

1. لزوم وجود حجت الهی در هر عصر؛

2. اثبات ولادت؛

3. دلایل امامت؛

4. ویژگی های شخصی؛

5. فلسفة غیبت؛

6. نواب خاص؛

7. راز طول عمر؛

8. معجزات؛

9. توقیعات (پیام ها)؛

10. نشانه های ظهور آن حضرت و… .

2. دیدگاه فرهنگی ـ اجتماعی

این دیدگاه ضمن پذیرش همة مبانی و اصولی که در دیدگاه کلامی ـ تاریخی در زمینة تولد، غیبت و ظهور آخرین حجت الهی، حضرت مهدی (ع) پذیرفته شده و براساس براهین و شواهد قطعی و تردیدناپذیر عقلی و نقلی به اثبات رسیده، امام (ع) را به عنوان حجت خدا بربندگان و امامی که در عصر حاضر نیز همة اهل ایمان وظایف و تکالیف مشخصی در برابر او دارند، مورد توجه قرار داده و در پی این است که موضوع مهدویت و انتظار را به عنوان مبنایی برای پی ریزی کلیة مناسبات فرهنگی، سیاسی و اقتصادی مسلمانان در عصر غیبت؛ طرحی برای رهایی جوامع اسلامی از تارهای درهم تنبیدة فرهنگ و مدنیت مغرب زمین و راهکاری برای گذر همة اهل ایمان از فتنه ها و آشوب های آخرالزمان مطرح سازد.2

نگارندة این کتاب، اهداف متعددی را در تألیف اثر خود مورد توجه قرار داده که مهم ترین آنها عبارت اند از:

1. ارائة اثری جامع در زمینة مهم ترین موضوعات و مسائلی که در حوزة مباحث مهدوی مطرح بوده و در حال حاضر مورد توجه عموم مردم، به ویژه اقشار تحصیل کرده، اعم از طلاب، دانشجویان و دانش پژوهان قرار گرفته است.

2. تبیین مبانی و اصول مورد پذیرش دیدگاه فرهنگی ـ اجتماعی و ارائة تصویری، هرچند اجمالی از مهم ترین دغدغه های نظریه پردازان این دیدگاه در برخورد با باور مهدوی و فرهنگ انتظار، از یک سو، موضوعات و مسائل مختلف فرهنگی، سیاسی و اقتصادی موجود در جامعة ما، از سوی دیگر.

3. تدوین متنی آموزشی که خواننده را به تدریج و براساس سیری منطقی، با باور مهدوی و فرهنگ انتظار آشنا ساخته و او را برای فعالیت های پژوهشی و مطالعاتی عمیق تر و گسترده تر در این زمینه آماده سازد.

4. آشنا ساختن اقشار مختلف مردم با وظایف و تکالیفی که در عصر حاضر در برابر آخرین حجت خدا(ع) برعهده دارند.

کتاب حاضر، در پنج فصل به شرح زیر، سامان یافته است:

1. امام مهدی(ع)؛ خصایص و ویژگی ها

در این فصل تصویر جامعی از ابعاد گوناگون شخصیت امام عصر(ع) ارائه و موضوعات مختلفی چون تاریخ زندگانی، ویژگی های ظاهری، خصال و صفات و جایگاه آن حضرت در عالم هستی بررسی شده است.

عناوین گفتارهای این فصل به شرح زیر است:

گفتار اول: از تولد تا غیبت

گفتار دوم: خصال و صفات امام مهدی(ع)

گفتار سوم: اثبات امامت امام مهدی(ع)

گفتار چهارم: غیبت، مفهوم و علل آن

گفتار پنجم: جایگاه حجت خدا «در عالم هستی»

2. انتظار؛ رویکردها و کارکردها

در این فصل پس از تبیین دو مفهوم ولایت ورزی (تولّی) و برائت جویی (تبرّی) به عنوان دو پایة اساسی انتظار در عصر غیبت، موضوع انتظار، از ابعاد مختلف مفهومی، اعتقادی و کارکردی بررسی شده و دیدگاه ها و رویکردهای مختلفی که در این زمینه وجود دارد؛ به ویژه رویکرد امام راحل(ره) مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است تا در نهایت خواننده به شاخصه های یک دیدگاه متعادل و در عین حال همه جانبه نگر در زمینه انتظار امام عصر(عج) دست یابد.

این فصل مشتمل بر شش گفتار است که عناوین آنها عبارت اند از:

گفتار اول: تولی و تبری در عصر حاضر

گفتار دوم: انتظار در تفکر شیعه

گفتار سوم: انتظار و دیدگاه ها

گفتار چهارم: احیاگر اندیشة انتظار

گفتار پنجم: امام خمینی و انقلاب جهانی امام عصر(ع)

گفتار ششم: جامعة موعود، الگوی جامعة مطلوب

3. ظهور؛ نشانه ها و چشم اندازها

این فصل به بررسی موضوعات مختلف مرتبط با ظهور امام عصر(ع) اختصاص یافته و در آن موضوعات متنوعی همچون: زمان ظهور، شرایط ظهور، نشانه های ظهور، چگونگی تحقق ظهور و چشم انداز جهان پس از ظهور مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار گرفته است.

در این فصل شاهد این عناوین هستیم:

گفتار اول: تعیین وقت برای ظهور

گفتار دوم: وفا به پیمان، شرط تحقق ظهور

گفتار سوم: ظهور و سنت های الهی

گفتار چهارم: نشانه های ظهور

گفتار پنجم: یاران قائم(ع)

گفتار ششم: عدالت مهدوی

گفتار هفتم: جهان پس از ظهور

4. باور مهدوی؛ آسیب ها و بایسته ها

در این فصل، ضمن تبیین مهم ترین بایدها و نبایدهای تبلیغ و ترویج فرهنگ انتظار و ارائة راهکارهایی برای تعمیق و گسترش هرچه بیشتر این گونه فعالیت ها، برخی از آسیب ها و آفت هایی که فعالیت های تبلیغی و ترویجی در حوزة مهدویت را تهدید می کنند، نیز بررسی شده است.

عناوین گفتارهای دوگانة این فصل به این شرح است:

گفتار اول: بایسته های تبلیغ فرهنگ مهدوی

گفتار دوم: نقش علمای شیعه در عصر غیبت

5. انتظار؛ روزها و یادها

در آغاز این فصل از برخی روزها و ماه های سال که انتظار در آنها جلوه و درخشش بیشتری دارد؛ همچون شب نیمة شعبان و ماه مبارک رمضان، یاد و اعمال و ادعیة خاص این ایام بیان شده است و در پایان آن نیز به دلیل ارادت وصف ناشدنی همة شیعیان ایران اسلامی به هشتمین امام معصوم، حضرت رضا(ع) به بررسی باور مهدوی در کلام رضوی(ع) پرداخته شده و بخشی از روایاتی که از آن حضرت در زمینة باور مهدوی و فرهنگ انتظار نقل شده، مورد بررسی قرار گرفته است.

موضوعات این فصل در چهار گفتار به شرح زیر سامان یافته است:

گفتار اول: فضیلت شب نیمة شعبان

گفتار دوم: رمضان، بهار انتظار

گفتار سوم: باور مهدوی در کلام رضوی(ع)

گفتار چهارم: موضوعاتی برای پژوهش

آنچه این اثر را از دیگر آثار مشابه متمایز می سازد ویژگی های زیر است:

1. ارائة مطالب براساس سیر و ترتیب منطقی مناسب، به گونه ای که خوانندة می تواند گام به گام به نگرشی جامع، عمیق و گسترده در زمینة معارف مهدوی و موضوعات مرتبط با آن دست یابد؛

2. بررسی وجوه مختلف اعتقادی، تاریخی، فرهنگی و اجتماعی باور مهدوی و فرهنگ انتظار به شیوه ای متقن و مستدل؛

3. بهره گیری از منابع اصلی و دست اول و دقت در نقل اقوال و روایات؛

4. پاسخ گویی به پرسش ها و ابهام های گوناگونی که در حال حاضر در زمینة این باور و فرهنگ وجود دارد؛

5. تلاش در جهت ارائة دیدگاهی متعادل و به دور از افراط و تفریط در زمینة بسیاری از مباحث مهدوی؛

6. بررسی و تبیین بایدها و نبایدهایی که شایسته است در فعالیت های ترویجی و تبلیغی در حوزة مهدویت مورد توجه قرار گیرند؛

7. معرفی منابع مطالعاتی برای تکمیل مباحثی که در کتاب، به اجمال، به آنها پرداخته شده است.

مطالعة این اثر را به همة علاقه مندان مباحث مهدوی، به ویژه کسانی که در پی ترویج و تبلیغ فرهنگ انتظار در مجامع و مراکز مختلف، به ویژه دانشگاه ها هستند توصیه می کنیم.

پی نوشت ها

1. ر.ک: مجلسی، محمدباقر، بحارالأنوار، ج 8، ص 368.

2. برای مطالعه بیشتر در این زمینه ر.ک: همین کتاب، صص 159 ـ184.