یکی از تأثیرگذارترین حوادث سیاسی ایران در سدۀ گذشته که تأثیری ژرف بر روند حکمرانی، دیپلماسی، ساختار مردم سالاری، نظامی، دیوان سالاری و دیگر ارکان سیاسی ایران گذاشته است؛ کودتای 28 مرداد 1332 است. این رخداد که حاصل تلاش انگلستان بر حفظ سلطۀ خود بر نظام سیاسی ایران برای باقی ماندن استخراج و بهره برداری از نفت ایران و در ادامه آمریکا را نیز به میدان کشاند تا آرزوی دیرینش در دسترسی به نفت ایران به صورت ارزان برآورده شود؛ فرآیندی قرار گرفته بر خط زمانی طولانی است و نمی توان آن را در روزهای داغ تابستان 1332 خلاصه کرد. پیشینۀ این رویداد از زمان کشف نفت در ایران و امتداد آن تا امروز را شامل می شود. محمدرضا پهلوی، کسی که کودتا برای حفظ قدرت او طراحی و اجرا شد؛ از هنگام تولدش نوع تعامل پدر با بریتانیا و عواملش را دیده بود و خود، هنگامی که در 22 سالگی توسط قوای اشغالگر خاک ایران به پادشاهی رسید، همزمان چگونگی خلع خفت بار پدر را نیز مشاهده کرد.
با سرد شدن آتش جنگ جهانی و پس از ثبت خاطراتی تلخ از دورۀ اشغال ایران، به مرور نهضتی ضدانگلیسی در میان مردم رشد کرد که بلوغ آن، در آرمان «ملی شدن صنعت نفت» متبلور شد. پس از تشکیل 16 دولت طی ده سال، سرانجام شاه مجبور شد که قدرت روحانیت را به رسمیت بشناسد و به خواست آیت الله کاشانی، فدائیان اسلام و متحدانشان، به نخست وزیری مصدق رضایت دهد. چنین بود که مجلس به رهبری آیت الله کاشانی و دولت به صدارت مصدق در مقابل منفعت طلبی انگلستان ایستاد و توانست نفت ایران را ملی اعلام کند. تلاش های اولیه انگلستان برای کودتا نیز ناموفق بودب تا آنجا که در تعطیلی نهادهای رسمی خود در ایران،ناگزیر به استمداد از آمریکا برای همکاری در ایجاد کودتا شد و فرایند مردم سالاری را در ایران متوقف ساخت تا سرانجام ربع قرن بعد، با انقلاب اسلامی مطالبۀ معوقۀ مردم به سرانجام رسید.
این نوشتار در ده جستار ارائه گردیده است:
جستار یکم/ نفت ملی شدۀ ایران به روایت والتر لوی
جستار دوم/ سیمای خانوادگی جرج کندی یانگ…
جستار سوم/ ریپورترها و تحولات تاریخ معاصر ایران
جستار چهارم/ پسر جعلی رئیس جمهور روزولت
جستار پنجم/ بررسی نقش و کارکرد مافیای اقتصادی…
جستار ششم/ عملکرد رادیو بی.بی.سی فارسی در شهریور…
جستار هفتم/ سایۀ شوم اشرف پهلوی بر دولت مصدق
جستار هشتم/ تاملی بر ایدۀ حسین فاطمی در تغییر نظام…
جستار نهم/ واکاوی ماجرای قتل سرتیپ افشارطوس
جستار دهم/ حزب توده پس از کودتای 28 مرداد
