كريم خان زند، موسس خاندان پادشاهى زند (۱۱۷۹ تا ۱۱۹۳ ه.ق )،در سن هفتاد و سه سالگى، در ۱۱۹۳ هجری قمری درگذشت[۱] و در شيراز به خاك سپرده شد. در مورد کودکی و نوجوانی وی اطلاعات چندانی در دست نیست و ظاهرا در خانواده فقیری به دنیا آمده و برای امرار معاش خود چوپانی می کرده است.[۲] .
نادرشاه افشار براى تضعيف خاندان زند و قبايل آن ها، ايشان را به دره ى گَز- از توابع خراسان شمالی، هم مرز با ترکمنستان – كوچ داد[۳]. پیش از این طایفهٔ زند از اراضی دامنهٔ زاگرس به دهستان پری و کمازان در نزدیکی ملایر کوچ و در آنجا سکونت داشتند.[۴] و برخى از آن ها از جمله كريم خان را به خدمت سپاه خود درآورد. كريم خان رشادت فراوانى در جنگ ها از خود نشان داد و در جنگ هند (۱۱۵۱ق )، مورد توجه نادر قرارگرفت.
پس از مرگ نادر،کریم‌خان به همراه قبیله خود از خراسان به کمازان زادگاه خود برگشت.[۵] وی توانست در هرج و مرج پس از فروپاشی حکومت نادرشاه افشار، تمام بخش‌های مرکزی، شمالی، غربی و جنوبی ایران را تحت حکومت خود درآورد و با عنوان وکیل الرعایا در ۱۱۶۳ ق به تخت قدرت تكيه بزند.[۶]. وی با تصرف بصره و تسلطا برآن نفوذ ایران را بر سراسر اروند رود، بحرینو جزایر جنوبی خلیج فارسمسلم گرداند[۷]. در زمان او بندر بوشهر مرکز تجارت و داد و ستد شد. کریم خان نسبت انگلیسی‌ها بدبین بود و همیشه می‌گفت که انگلیسی‌ها می‌خواهند ایران را مانند هندکنند؛[۸] از این روبا دیگر کشورهای اروپایی نظیر فرانسه و هلند به امور بازرگانی پرداخت و در زمان او بندر بوشهرمرکز تجارت و داد و ستد شد.
در دورهٔ زمامداری او به‌بیگانگان امتیازی داده نشد، از این رو غربیان وی را پادشاه بزرگی نمی دانستند. حکومت وی دوره‌ای آرام در تاریخ ایران به شمار می‌رود.. كريم خان به سادگى زندگى مى كرد و به امنيت مردم و علم و دانش اهميت مى داد[۹]. کریم‌خان زند شیرازرا پایتخت خود ساخت[۱۰] و بناهای بسیار زیبایی از خود در این شهر به یادگار گذاشت. حمام وکیل، بازار وکیل، ارگ کریم‌خانو مسجد وکیلاز جمله ی این آثار می باشند.
پی نوشت:
[۱]- رجبی پرویز، کریم خان و زمان او، نشر ندا، تهران ۱۳۷۶، ص ۳۵.
[۲]- گلستانه ابوالحسن بن محمد امین، مجمل التواریخ بعد نادریه، به کوشش مدرس رضوی، تهران ۱۳۴۴، ص ۱۴۷.
[۳]- نوایی عبدالحسین، کریم خان زند، شرکت سهامی کتابهای جیبی، تهران ۱۳۷۶، ص ۳۲.
[۴]- ر . پری جان، كريم خان زند، تاريخ ايران بين سالهاي ۱۷۴۷-۱۷۷۹، ترجمه علی‌محمد ساکی، تهران : نشر نو، ۱۳۶۸، ص. ۲۴.
[۵]- اصفهانی میرزا محمد صادق، تاریخ گیتی گشا، به کوشش سعید نفیسی تهران ۱۳۱۷، ص ۶ به بعد.
[۶]- طباطبایی، جواد. تأملی دربارهٔ ایران، جلد نخست، دیباچه‌ای بر نظریهٔ انحطاط ایران. تهران: نشر نگاه معاصر. چاپ پنجم. ۱۳۸۵، ص ۱۰۶.
[۷]- نوایی عبدالحسین، کریم خان زند، ص ۹۸.
[۸]- آصف محمد هاشم، رستم التواریخ، به کوشش محمد مشیری، تهران ۱۳۴۸، ص ۳۸۳ تا ۳۸۶.
[۹]- حسینی فسایئ میرزا حسن خان، تاریخ فارسنامه ناصری ، ج ۱ ، تهران۱۳۱۳، ص ۲۱۸.
[۱۰]- کریم خان و زمان او ، ص ۱۴۵.
