محمد حسن معروف به شیخ آقا بزرگ تهرانی. در شب پنج شبنه یازدهم ربیع الاول 1293 قمری در تهران به دنیا آمد و پس از هشتاد سال زندگی عالمانه و محققانه در سیزدهم ذی حجه 1389 قمری درگذشت. پدرش از روحانیان بزرگ تهران و جدش نیز روحانی بود که بعدها به تجارت روی آورد و با همکاری حاکم گیلان، بزرگ ترین چاپخانه تهران را تاسیس کرد.وی تحصیلات مقدماتی را در ایران و در شهرهای تهران و مشهد، نزد اساتیدی چون سید قزوینی، میرزا محمد علی رشتی، ملافاضل قندهاری و میرزا حبیب خراسانی آموخت. و دروس خارج اصول را نزد شریعت اصفهانی، آخوند خراسانی و سیدکاظم یزدی گذراند.
در سال 1315 قمری عازم عتبات عالیات شد و برای همیشه در کربلا ماندگار شد. وی با وجود دشواری های زندگی و بیماری های سخت به تالیف و نشر اطلاعات خود اشتغال ورزید. او را باید یکی از پرکارترین علمای اسلامی در قرن چهاردهم شمرد. حدود صد جلد تالیف از وی باقی مانده است که در میان آنها تالیفات با ارزشی به چشم می خورد.الذریعه الی تصانیفالشیعه، طبقات اعلام شیعه، هدایه الرازی الی المجدالشیرازی از جمله آثار وی است.الذریعه از معروف ترین تالیفات وی است که فهرست تالیفات علمای شیعه در طول چهارده قرن را گرد آورده است و علت تالیف آن را پاسخ به جرجی زیدان گفته اند که بدون غرض یا با غرض در باره شیعه سخن رانده است[1]. طبقات اعلام شیعه نیز در بیش از سی مجلد در ذکر احوال و آثار عالمان شیعه از قرن چهارم تا قرن چهاردهم است و کتاب هدایه الرازی الی الجدالشیرازی را در تکریم میرزای شیرازی نوشته است. پس از وفات، وی را در کربلا به خاک سپردند.
مطالب این نوشته از کتاب “شیخ آقا بزرگ تهران” نوشته محمود حکیمی و مقاله های تقی صاحبی مفرد روزنامه کیهان 28 تیر 1379 و محمد علی حق شناسی نشریه کار و کارگر 20 مهر 1377 انتخاب شده است.
[1] – زیدان جرجی، تاریخ آداب الغه العربیه، منشورات دارالمکتبه الحیات، بیروت، 1992، ص 451.
