در روز دهم ذی الحجّه سال 145 هجری قمری، عبدالله محض بن حسن مثنی بن امام حسن مجتبی (ع) در سن 57 سالگی همراه با جمعی از برادران و پسرعموهای خود در زندان منصور دوانیقی به شهادت رسیدند . عبدالله بن حسن مثنی، نوه پسری امام حسن مجتبی و نوه دختری امام حسین (ع)، پدرش حسن مثنی فرزند امام مجتبی و مادرش فاطمه، دختر امام حسین است[1].
در اواخر دوران بنی امیه، بنی هاشم بدون حضور امام صادق، در منطقه ی ابواء جلسه ای برای آینده ی خود و دنیای اسلام تشکیل دادند و محمد بن عبدالله بن حسن را به عنوان خلیفه تعیین کردند[2]. اما پس از سقوط امویان، عباسیان سرکار آمدند و برخلاف نشست ابواء، با سفاح به عنوان خلیفه بیعت کردند[3]. محمد و ابراهیم فرزندان عبدالله محض به مخالفت برخاستند ولی سفاح با دلجویی از عبدالله محض به مدارا و کنترل آنان دست یازید.[4] در دوران منصور دوانیقی، چون وی از حرکت فرزندان عبدالله محض برای براندازی حکومت عباسیان هراسان بود در طلب آنان برآمد ولی نتوانست برآنان دست یابد. از این رو منصور عبدالله محض و جمع زیادی از سادات حسنی را دستگیر و در دار مروان مدینه زندانی کرد.[5] درسال 144 هـ. ق، منصور پس از انجام حج در منطقه ی ربذه عبدالله و همراهانش را حاضر و آنان را ا در فشار روحی و جسمی قرار داد و سپس بعضی از آنها را کشت و بعضی دیگر از جمله “عبدالله محض” را به زندان هاشمیه در کوفه منتقل کرد[6]. در زندان آنان به گونه ای تحت فشار و شکنجه قرار داشتند که روز را از شب تشخیص نمی دادند،[7]. از این رو قرآن را 5 قسمت کرده بودند، و به نوبت در هر شبانه روز، یک ختم قرآن می کردند[8]. پس از آن که محمد و ابراهیم پسران وی برضد منصور قیام کردند و شکست خوردند، منصور سرهای آنها را برای عبدالله محض فرستاد. بعد از این واقعه هولناک، عبدالله آنقدر در زندان بود تا در روز عید قربان سال 145 ق بنا به نقل اکثر روایات به دستور منصور، در سن 75 سالگی به شهادت رسید.[9]
[1] – اصفهانی ابوالفرج، مقاتل الطالبیین، تحقیق سید احمد صقر، موسسه الاعلمی للمطبوعات، بیروت، ط ثانی 1408 ق، ص 166.
[2] – تاریخ طبری، ص 413- 415. و الارشاد، ص 205.
[3] – تاریخ یعقوبی، ص 322- 329 و مروج الذهب ، ص 258 . و طبری پیشین ص 344- 354.
[4] – اصفهانی ابوالفرج، مقاتل الطالبیین، ترجمه سید هاشم رسولی محلاتی، چ اول ، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، تهران، 1375.ص 195.
[5] – یعقوبی ابن واضح، تاریخ یعقوبی ، ترجمه محمد ابراهیم آیتی، انتشارات علمب و فرهنگی، ج دوم، تهران 1378، ص 359. و مقاتل الطالبیین پیشین، تحقیق سید احمد صقر، ص 166.
[6] – یعقوبی ابن واضح، تاریخ یعقوبی ، ترجمه آیتی، ص366.
[7] – مسعودی ابوالحسن علی بن حسین، مروج الذهب، ترجمه ابوالقاسم پاینده، انتشارات علمی و فرهنگی، ج دوم، تهران 1378، ص 302.
[8] – مروج الذهب پیشین، ص 303.
[9] – مقاتل الطالبیین پیشین، تحقیق سید احمد صقر ، ص 171.
