عارف فرزانه و عالم وارسته، «حاج ميرزا جواد آقا ملكي تبريزي، پس از عمری خدمت و تحصیل و تدریس در حوزه علمیه نجف، تبریز و قم و تربیت شاگردانی صاحب کمال در سحرگاه یازدهم ذی الحجه ۱۳۴۳ ق مصادف با عید قربان در سن ۶۵ سالگی در قم از دنیا رفت[۱]. وی در خانواده ای باتقوا، پارسا از تجار ملکی تبریز به دنیا آمد. اجداد خاندان ملکی از شمال افغانستان به آذربایجان آمده و در این دیار مقیم شده بودند[۲].
وی مقدمات علوم را در تبریز گذراند و سپس برای تکمیل تحصیلات به نجف مهاجرت کرد و سالیان دراز در آن شهر به تحصیل پرداخت، و از محضر درس استادانی چون آخوند ملاحسینقلی همدانی، میرزا حسین نوری و آیه الله حاج آقا رضا همدانی بهرهی تمام برد. . او در زمینه اخلاق و عرفان از بهترین شاگردان مکتب آخوند ملا حسینقلی همدانی به شمار می رود.[۳] میرزا جواد ملکی تبریزی در حدود سال ۱۳۲۱ هجری قمری به ایران آمده و در زادگاه و موطن اصلی اش تبریز به ترویج و علوم دینی پرداخت و در اوایل مشروطه به سال ۱۳۲۹ هجری قمری به خاطر نامساعد بودن اوضاع تبریز و اشغال بخشی از آذربایجان توسط ارتش روسیه، ابتدا به تهران و زیارت عبدالعظیم حسنی و سپس به قم رفت[۴]. و در قم به تدریس فقه و تربیت روحانیان مشغول گردید. پس از آن که آیت‌الله عبدالکریم حائری به قم آمد و حوزه علمیه قم را تاسیس کرد، میرزا جواد مکتب اخلاقی و تهذیب نفس را تشکیل داد که شاگردان زیادی زیر نظرش تربیت شدند. درس اخلاق او بر دو قسم بود: درسی که در منزل تشکیل می‌شد و برای تعدادی از شاگردان خاصش بود؛ و درسی که در مدرسه فیضیه قم برای عموم مردم می‌گفت.[۵]از شاگردان وی می توان به امام خمینی، آیه الله حسین فاطمی قمی، آخوند ملاعلی همدانی و میرزا خلیل کمره ای اشاره کرد.[۶] از وی تالیفات ارزشمندی به جای مانده که به قول اهل فن همگی سرشار از نورند[۷]. برخی از تالیفات وی توسط شاگردانش تنظیم و به چاپ رسیده است، چنانکه المراقبات را امام خمینی و آیه احمد خوانساری تنطیم کردند[۸]. اسرارالصلوه به عربی، المراقبات در سلوک و عرفان، رساله لقاءالله در اخلاق، کتابی در فقه و رساله ای در حج از جملهی آثار وی می باشد. پس از رحلت و تشییع با شکوه، پیکرش را در قبرستان شیخان قم به خاک سپردند.[۹]
[۱] – آملی حسن زاده، درآسمان معرفت، گردآوری محمد بدیعی، چ دوم، نشر تشیع، قم، ۱۳۷۵ص ۱۲۴.
[۲] – مجتهدی مهدی، رجال آذربایجان در عصر مشروطیت، ص ۱۴۹، ذیل شماره ۷۱ خانواده ملکی تبریزی.
[۳] – جمعی از پژوهشگران حوزه علمیه قم، گلشن ابرار، نشر معروف، قم ۱۷۹ ش، ص ۵۱۴
[۴] – کیهان اندیشه، شماره ۸، مصاحبه با آیه الله حسن زاده آملی.
[۵] – گلشن ابرار پیشین، ص ۵۱۵.
[۶] – نورمحمدی محمد جواد، شیخ مناجاتبان، انتشارات مهر خوبان، قم ۱۳۸۲، صفحات ۸۲ تا ۸۹ و گلشن ابرار پیشین ص ۵۱۵- ۵۱۶.
[۷] – دولابی اسماعیل، مصباح الهدی، تدوین مهدی طیب، نشر سقیفه، تهران، چاپ سوم، ۱۳۸۲، ص ۴۴۲
[۸] – نورمحمد محمد جواد، ناگفته های عارفان، نشر مهرخوبان، قم، چ سوم، ص ۱۸۳.
[۹] – شیخ مناجاتبان پیشین، ص ۱۲۴.
