در اول ذیقعده سال 654 قلعه الموت مرکز اسماعیلیان نزاری توسط هولاگوخان مغول سقوط کرد.
نزاریه گروهی از اسماعیله هستند که پس ار مرگ المستنصربالله(م 487 ق ) از فرزندش نزار که با حکم آشکار المستنصر به جانشینی برگزیده شده بوداز جانشینی نزار به عنوان خلیفه در برابر برادرش مستعلی حمایت کردند و پس از اعلام امامت مستعلی که مورد حمایت بدرالجمالی بود، به طور رسمی از اسماعیلیه مصر جدا شدند.[1]
حسن صباح که در عهد حیات المستنصر برای نشر دعوت به ایران آمده بود (۴۷۳ ق)به هواداری از نزاریه به پا خاست به گونه ای که چند سال بعد، پس از دستیابی به قلعه الموت ( 483 ق) آن جا را پایگاهی استوار برای رهبری دعوت اسماعیلیهقرار داد. پس از حسن صباح، هفت تن به عنوانفرمان راندند؛ که برای اسماعیلیان نزاری، امام دانسته می‌شدند.
آخرین ایشان، امام رکن الدین خورشاه بود. اسماعیلیان با سلجوقیان و خوارزمشاهیان درگیربودند. با مرگ جلال‌الدین منگوبرتی آخرین فرمانروای خوارزمشاهیان، نزاریان ایران به‌طور مستقیم با مغولان مواجه شدند تا این که هولاکو خان به دستور منگو قاآن شعله یٔ این جنبش را خاموش کرد.[2]
هولاگو در شعبان سال 654 ق دستور حمله به مقر اسماعیلیان نزاری را صادر و به لشکریان عمده ی مغول در ایران فرمان داد که در ناحیه ی الموت جمع شوند. پیش از آن مغولان حملات خود به دیگر مراکز اسماعیلیه مانندقلعه های قهستان و رودبار شروع کرده بودند[3]. امام اسماعیلی مستقر در الموت که حکم مرکزیت حکومت آنان را داشت یک رشته مذاکرات پیچیده را با این امید که بتوانند دست کم بخشی از قدرت و قلاع اسماعیلی را حفظ کند با هولاگوخان شروع کرد[4].
اما پس از شکست آخرین دور مذاکرات و جنگی نسبتا شدید، سرانجام امام اسماعیلی نزاری الموت، خورشاه مجبور شد که تن به تسلیم دهد و در بیست ونهم شوال به همراهی گروهی از بزرگان از جمله خواجه نصیرالدین طوسی از ذژ به زیر آمده خود و قلعه را تسلیم لشکریان مغول کرد[5]. [6] پس از سقوط الموت، برخی دژهای اسماعیلیان نظیر گردکوه و لمسر بلافاصله تسلیم نشده و سالی دیگر نیز مقاومت کردند و گردکوه آخرین سنگری بودکه تسلیم گردید .[7]این شکست پایان دوران الموت در تاریخ اسماعیلیان ایران را رقم زد.
پی نوشت:
[1]- فرقانی محمد فاروق، تاریخ اسماعیله قهستان، نشر انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، چ دوم، تهران 1385، 216.
[2]- مدرس رضوی، محمدتقی، احوال و آثار خواجه نصیر طوسی، بنیاد فرهنگ ایران، ۱۳۵۴. ص ۱۳۷.
[3]- دفتری ، فرهاد ، مختصری در تاریخ اسماعیلیه، ترجمه فریدون بدره ای، انتشارات فروزان، تهران 1387، ص 206.
[4]- فضل الله همدانی رشیدالدین، تاج التواریخ، تصحیح محمد روشن، نشر میراث مکتوب، 1387، تهران ، ص 184.
[5]- جوینی عطاملک، تاریخ جهانگشا، تصحیح علامه قزوینی، انتشارات نقش قلم، چ دوم 1378، تهران، ص 267.
[6]- هاجسن مارشال، فرقه اسماعیلیه، ترجمه فریدون بدره ای، سازمان انتشارات انقلاب اسلامی، چ سوم، تهران 1369 ص 349.
[7]- مختصری در تاریخ اسماعیلیه پیشین، ص 207.
