تا همین اواخر بسیار بعید به نظر می رسید که مطالعه تحولات فکر دینی در جهان اسلام در عصر مدرن بتواند خود را به عنوان یک حوزه در حال رشد و مهم در درون مجموعه علومی همچون جامعه‌شناسی، علوم‌سیاسی، تاریخ تفکر، فلسفه و معرفت‌شناسی مطرح سازد. به هرحال، اکنون این اتفاق به وقوع پیوسته است. هم روش ها و رویکردهای به کار گرفته شده در مطالعات مربوط به تحولات فکر دینی در جهان اسلام و هم پژوهش‌های بنیادینی که در خصوص این موضوع صورت پذیرفته‌اند، توانسته‌اند توجه زیادی را به خود جلب کنند.
دلایل متفاوت و متعددی برای توضیح چرایی شکوفایی و رشد مطالعه تحولات فکر دینی در جهان اسلام در عصر مدرن وجود دارد. در سطحی ترین و غیرآکادمیک ترین لایه، مقتضیات سیاسی- امنیتی نظام بین‌الملل و نیازهای کشورهای قدرتمند جهانی به شناخت مقتضیات مزبور و کنترل سیاست جهانی منجر به شکوفایی و رشد مطالعه تحولات فکر دینی در جهان اسلام شده است. به نظر می‌رسد از میان چهارسنت فرهنگی عمده جهانی ـ یعنی آئین کنفوسیوس، آئین هندو، اسلام و مسیحیت ـ ، سنت فرهنگی اسلام دارای نافذترین نقش در سیاست معاصر است. نقش نافذ و فراگیر سنت فرهنگی اسلام در سیاست معاصر و پیامدهای بعدی آن همچون احیاء جنبش های اسلامی مبارز، وقوع انقلاب اسلامی ایران، به وجود آمدن گروه های تندرو دینی در جهان اسلام و حتی وقوع حادثه ای همچون یازده سپتامبر که مضمون تمامی آن ها «نفی قدرت سیاسی مطلق» غرب می باشد، باعث افزایش توجه جوامع قدرتمند غربی به شناخت پدیده «اسلام» و هدایت منابع مالی، سیاسی و فکری به سمت مؤسسـات تحقیقاتی، دانشگاه ها و محافل علمی جهت انجام این کار شده است. برنارد لوئیس، اسلام شناس برجسته، در جملاتی که حاکی از تعجب و حیرت وی می باشد، در اشاره به نقش سیاسی اسلام در جهان امروز می‌نویسد: «نقش سیاسی اسلام در جهان امروز از دیدگاه یک ناظر جدید غربی امری غیرعادی و نامتعارف است ….. در جهان جدید، اندیشه مذهبی پدیده‌ای پوچ و بی‌مورد است. اما در مورد اسلام پوچ و بی‌مورد نبوده است ….. این تفاوت از کجا ناشی می‌شود؟»[1] چریل بنارد در توجیه لزوم شناخت جریان‌های ایدئولوژیک موجود در جهان اسلام و حمایت از اندیشه‌های اسلامی همسو با منافع جهان غرب می‌نویسد: « امروزه جهان اسلام بر سر ارزش‌ها، هویت و جایگاه خویش در جهان امروز به گونه‌ای درگیر کشمکش‌های درونی و بیرونی است. هر یک از طرف های رقیب در این کشمکش با تفسیر و برداشت ستیزه‌جویانه خویش در تلاش برای سلطه سیاسی و فکری بر طرف دیگر است. این کشمکش‌ها برای جهان غرب هزینه‌های جدی و الزامات اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و امنیتی در بردارد …. جهان اسلام برای شناساندن و روشن ساختن ارزش‌های خویش گرفتار کشمکشی است که حل آن نگاهی آینده‌نگرانه و جدی به این معضلات را می‌طلبد. اما جهان برون از اسلام نیز که گرفتار این کشمکش و در معرض تهدید آن است چه نقشی می‌تواند در ایجاد نتیجه‌ای مثبت و صلح آمیز ایفا کند؟ تدبیر برای پیشگیری رویکردی خردمندانه، هم مستلزم شناخت دقیق کشمکش‌های کنونی ایدئولوژیکی با اسلام و هم نیازمند شناخت همراهان مناسب و نیز گزینش اهداف و ابزارهای واقع گرایانه جهت ترغیب و توسعه این رویکرد به شیوه مثبت است ……از اینرو، بررسی این که کدام بخش از جریان های ایدئولوژیک اسلامی کاملاً با ارزش های غربی در همسویی و سازگاری بوده و این که کدام بخش به نحو بنیادین با غرب دشمنی دارد، از اهمیت زیادی برخوردار است. …. از نظر ایالات متحده، خردمندانه آن است که آن مولفه هایی از اسلام دموکراتیک را تقویت نماید که با صلح جهانی و جامعه بین‌الملل سازگار بوده و نیز دوستدار دموکراسی و مدرنیته باشد.[2] ….. اسلام دینی بسیار مهم و با تأثیرگذاری زیاد سیاسی و اجتماعی است. از اینرو، خردمندانه آن است نیروهایی که در درون این دین در پی نظمی میانه رو، دموکراتیک، صلح‌جو و اهل تساهل‌اند، تقویت گردند».[3] به همین‌نحو، آیرا ماروین لاپیدوس در مقدمه کتاب خود با عنوان ………
دریافت متن کامل مقاله در قالب پی دی اف، با حجم یک و نیم مگابایت
منبع: وب سایت رخداد تازه.
