چکيده
شيعيان کشمير اکنون به چهار گروه عمده تقسيم می شوند. اين گروه بندي، باعث شده تا آنان حتي در مسائل کوچک و روزمره نيز اختلاف نظر داشته باشند. شیعیان از لحاظ اقتصادي نيز از فرقه های دیگر ضغیف تر هستند. لذا کارکشي از کودکان مانند قالي بافي معمول است. در اداره هاي دولتي(مرکزي وايالتي) اشتغال شيعيان، بيشتر از 2% نيست. در حالي که 15% جمعيت را تشکيل مي دهند. سواد آموزي بين شيعيان 10 – 15 درصد و بين دختران و زنان5 -6 در صد است.
وضعيت فرهنگي کشمير يکي از سوژه هاي اصلي است که دولت مردان هندي از آن بهره برداري سياسي می کنند. شيعيان کشمیر، هم از طرف دولت هند و هم از طرف اهل سنت، مورد هجوم تهاجم فرهنگی قرار گرفته اند. آنان براي مقابله با اين تهاجم، هيچ نوع امکانات و وسایل در اختيار ندارند.
وضعيت ديني شيعيان نيز اسف بار است. در حدود نيمي از جمعيت شيعيان کشمير، از مسائل ابتدایي و روزمره مانند مسائل تقليد بي خبرند. شيعيان کشمير عاشقانه بـرای اهل‌بیت(علیهم السلام)پول می‌دهند، اما تشكیلاتی نـیـسـت كـه از ایـن پـول‌هـا استفاده بهینه بكند. هزینه‌های هنگفتی برای ساخت حسینیه‌ها می پردازند، ولی از فکر شعور حسینی خالی هستند.
واژگان کليدی: شيعيان کشمير، عزاداری، فرهنگ، آموزش.
مقدمه
تشيع، يکي از مذاهب اسلامي با پيشينه اي بلند در کشمير، تاريخ پر فراز و نشيبي دارد. این تاریخ در بطن خود دارای حوادث و رخ دادهای زیادی است. شیعیان کشمیر نیز مانند دیگر نقاط جهان، بارها مورد تهاجم مخالفان خود قرار گرفته اند. آنان در این آشوب ها، تقریباً تمام دار و ندار خود را از دست دادند، اما با هم دلی و وحدت، تمام مشکلات و موانع خود را از میان برداشتند به قرن بیستم قدم گذاشتند. با تحولات و انقلابات روز دنیا در این قرن، انتظار می رفت که شیعیان کشمیر نیز بتوانند از گذشته خود عبرت گرفته، اوضاع سیاسی، اجتمایی، دینی، مذهبی را بهبود بخشند و گذشته خود را جبران کنند. اما در اواخر قرن نوزدهم و به ویژه با آغاز قرن بيستم میلادی، شيعيان کشمیر در درون خود درگير جنگ بي پايان شدند و به دو فرقه قديم و جديد تقسيم گردیدند. در نتیجه، تمام موقوفات مانند اماکن مذهبی و حسینیه ها را بین خودشان تقسیم کردند. در ادامه نیز هر کدام از اين فرقه ها به دو فرقه ديگر تقسيم شدند. اين فرقه پرستي سبب شد تا شيعيان در تمام زمينه ها عقب بمانند و عملاً چنان ضربه ای به شیعیان وارد کرد که تهاجمات متواتر مخالفان به آن وارد نکرده بود.
دراين مقاله، سعي شده تا مسائل پوشيده كه از توجه پژوهش گران و نویسندگان مغفول مانده، نمايان گردد. تا راه حلی برای آنان اندیشه شود. از پژوهش گران و نویسندگان، به ویژه طلاب کشمیری نیز تقاضا می گردد در اين باره بيشتر تحقيق كنند.
وضعيت سياسي شيعيان کشمير
به سبب پایين بودن سطح آموزش در ميان شيعيان کشمير و نبود امکانات فرهنگي و اقتصادي، سطح اطلاعات عمومي و بالندگي سياسي در ميان آنها پایين است؛ البته شيعيان کشمير، به مسائل روز جمهوری اسلامی ایران خیلی حساس هستند و اکثریت قاطع، مسائل ایران را دنبال می کنند. با وجود این، بيشتر شيعيان هنوز هم از حوادث و مسائل روز کشور و جهان بي خبرند. به همین علت، رؤساي گروه از آنها سوء استفاده می کنند. و آنان را طبق منافع خويش، از اين سو به آن سو می کشانند؛ گاهي دستور مي دهند که فلان حزب سياسي را حمايت کنيد و گاهي براي نشان دادن نفوذ يک حزب سياسي، شيعيان ساده لوح را به ميدان مي آورند و در راه پيمايي ها و تظاهرات از آنها استفاده مي کنند. اما اين راه پيمايي ها هيچ فايده اي به آنان نمي رساند بلکه تنها رئيس گروه از آن سود مي برد.
گاهی مردم براي مراسم ديني و مجلس ابا عبدالله الحسين(علیه السلام) جمع مي شوند، اما بعضي از رؤساي گروه از آن به عنوان اجتماع سياسي هواداران خود استفاده مي کنند و با فيلم برداري از آنف گزارش تهيه کرده، به دولت مرکزي( هند) مي فرستند و از آنها امتياز مي گيرند. اين ناآگاهي سياسي شيعيان، سبب شده که با وجود جمعيت بيش از يک ميليون و دويست هزار نفر، حتي يک کرسي مستقل در مجلس نداشته باشند.
اگر اين سياست مداران که تقريباً رؤساي گروه يا برادرانشان هستند بخواهند – با نفوذي که در دولت دارند و نيز به وسيله اعتراض عمومي شيعيان- مي توانند حقوق از دست رفته شيعيان را به آنان برگردانند، اما آنان بیشتر به احزاب و گروه سياسي خود در سطح ايالتي و مرکزي وفادارند و در اين زمینه هيچ اقدام مشترکی نمي شود.
وضعيت اجتماعي شيعيان كشمير
در کشمیر (دره كشمیر) و در منطقه كارگل، تمام شیعیان دوازده امامی هـسـتـنـد. در مـنطقه‌ای به نام نوبرا، عده‌ای نـوربـخـشی و تعدادی اسماعیلی سکونت دارند. نوربخشی ها هم دوازده امامی هستند، اما در مسأله تقلید با کشمیری ها فرق دارند. آنها از سیدمحمد نوربخش تقلید می‌كنند و تقلید از میت را جایز می‌دانند.
در حال حاضر، جامعه شيعيان که قریبا 15% جمعیت کل کشمیر را تشکیل می دهد از هم پاشيده است. و هيچ نوع انسجامي بين شيعيان وجود ندارد و به چهار گروه عمده تقسیم می شوند. سران گروه به ظاهر عالم هستند و بین مردم نفوذ دارند. معمولاً اگر رهبر يك گروه، از كسي يا چيزي حمايت نماید، رهبر گروه ديگر حتماً مخالف آن عمل مي كند؛ مثلاً قمه زني و حكم رهبر معظم انقلاب اسلامي، مسأله ای كوچك بود كه با سخن راني رهبر گروه، تمام شيعيان آن را ترك مي كردند؛ اما چون رهبران دو گروه، زودتر از دو گروه ديگر از آن حمايت كردند، دوگروه ديگر به مخالفت با آن برخاستند كه اختلاف و درگيري ميان شيعيان، بيش از گذشته شد. آنان در همه موارد، اهداف خودشان را دنبال می کنند، بعد از فتوای یاد شده، سفیر امریكا از دهلی به كشمیر رفت و در منازل برخی افراد سرشناس حضور یافت. معلوم نیست چه صحبت‌هایی شد و چه مسائلی رد و بدل گردید كه علـیـه ایـن فـتـوا مـوضع‌گیری كردند.
این نزاع و گروه بندی سران شیعه، باعث می شود که آنان درباره رؤيت هلال نیز هر سال اختلاف مي کنند و در نتيجه، هرسال بين شيعيان به جاي يك عيد، دو عيد اعلام مي گردد که وهن بیشتر مذهب تشیع را باعث می شود.
اين فرقه ها چنان با هم درگير شدند که حتي با دختران يک ديگر ازدواج نکردند و اگر قبل از آن کرده بودند، چه بسا از هم جدا شدند. اين فرقه بندي، باعث شد تا شيعيان ازهر لحاظ عقب بمانند – چه در ميدان علم، چه فرهنگ و چه سياست؛ چون يك خط مشي و برنامه نداشته اند؛ در نتيجه، نه روزنامه دارند، نه دانشگاه و نه عاملی ديگر كه در ارتقای فكري، فرهنگي و علمي آنها مؤثر باشد. قبل از پیروزی انقلاب اسلامی، اگر هر روحاني، به يكي از اين چهار گروه وابسته نبود، نمي توانست در جامعه، فعاليت ديني گسترده و مناسبی داشته باشد.
حكيم صفدر همداني محقق و نويسنده، اعتقاد دارد كه « گرچه حكومت و دولت از دست شيعيان رفت، اما از دست رفتن حكومت و دولت، شيعيان را اين قدر ضربه و نقصان نرساند چنان كه اين حزب گرایي و گروه بندي شيعيان را خسارت وارد كرد.» به نظر وی، سال 1889 را كه درآن شيعيان كشمير به دو گروه تقسيم شده اند، بی شک مي توان آغاز انحطاط و جمود فكري شيعيان به حساب آورد.
منشي محمداسحاق (متوفي1389 ق/ 1969 م) اولين نفری است که براي ايجاد وحدت بين شيعيان بسیار تلاش کرد. او كه مسئول اورژانس شهرستان بدگام بود، کوشید تا رهبران را آشتي دهد و رؤساي گروه را به حسينيه-هاي يك ديگر ببرد، اما موفق نشد. در سال 1395 قمري(1975 ميلادي) نيز آقاي شيخ حسين كرماني از طرف آية الله گلپايگاني به كشمير آمدند. او نيز سعي كرد تا دانش مندان شيعه را متحد كند اما بعضي از افراد جلوگیری کردند و تلاش آقاي كرماني به نتيجه نرسید.
يك سال بعد از پيروزي انقلاب اسلامي ايران، سفير ويژه اي از طرف امام خميني به كشمير آمد. وی تمام علما را در مسجد حاجي عيد شهر علمگري بازار جمع كرد. او پيغام ويژه امام خميني را براي تشويق وحدت و دوري از حزب بازي و گروه بندي، در جمع خواند و گفت كه در دل امام، محبت خاصي به كشمير وجود دارد اما باز هم آنان جمع نشدند.
در سال 1411 قمری(1991 ميلادي) روحانياني كه حامي جنبش آزادي بخش كشمير بودند، نهضت اسلامي كشمير، را تشكيل دادند که جمهوري اسلامي ایران از آن حمايت مي کرد. آنان براي نظارت بر آن و ديگر امور، مجلس علمای كشمير را نيز بنيان گذاشتند. اما طولي نكشيد که با از بين رفتن منافع بعضی از افراد، هم مجلس علما و هم نهضت اسلامي كشمير از بين رفت.
آقای سیدقلبی حسین رضوی در مورد وضعیت اجتماعی شيعيان كشمير می گوید: اوضاع شیعیان وادی كشمیر الان به گونه‌ای است كه برخی از سران گروه‌ها، اگر امام زمان ظهور بكند و خدای نكرده یكی از اینها بگوید كـه ایـن امـام نـیـسـت، مردم و مریدانشان قبول می‌كنند. این مسأله در حد شخص‌پرستی است. همین مسأله باعث شده به تشیع كشمیر ضربه وارد شود. نتیجه آن، این شد كه شیعیان از لحاظ سواد، از لحاظ اقتصاد، از لحاظ اجتماعی و از لحاظ فرهنگی عـقـب‌مـانـده باشند. آنها در راستای اهداف این گروه‌ها حركت می‌كنند نه اهداف اسلام، انقلاب، نهضت امام و ولایت فقیه؛ هر‌چند خودشان ادعا می‌كنند ما در ولایت فقیه، مقلد آیت‌الله خامنه‌ای هستیم. این مشكل از اوایل انقلاب وجود داشته است. تا به حال تلاش‌های بسیاری برای رفع آن انجام شده است؛ از جمله بعد از پیروزی انقلاب، هیأت‌هایی از ایران به آن جا آمدند. اغلب سران آنها را چند بار به ایران دعوت نمودند و توصیه‌هایی به آنها كردند، اما وقتی برمی‌گردند و اهداف خودشان را مـی‌بـینند، همان كاری را می‌كنند كه قبلاً انجام می‌دادند. این یك مشكل اساسی شیعیان كشمیر است. تعجب‌آور است كه همه شیعیان كشمیر اعم از سران گروه و مردم عادی، ظاهراً اعتراف می‌كنند كه گروه‌گرایی یك معضل است. اگر این معضل حل شود، دیگر شیعیان كشمیر انتظار ندارند. اگر یك كمك مالی از طرف ایران به آنها بشود؛ همان وجوهات مـنطقه اگر صحیح مصرف شود، شیعیان كشمیر سروسامان می‌گیرند.
ترس از بين رفتن امتيازات شخصي،تلاش دولت و حکومت محلی و مرکزی هند و کمک مالي بدون تحقيق و بررسي جمهوري اسلامي ايران و مؤسسه نجفي هاوس بمبی هند به اغلب اين گروه ها، از عوامل اختلاف بين سران شیعه به حساب مي آيد. هم چنین مقاصد شخصي بعضي از افراد، ناآگاهي از اهميت اتحاد، تقليد کورکورانه از رؤساي گروه، نبود اتحاد بين علمای غيروابسته به گروه هاي مذکور، جهالت، کم بودن سواد بين شيعيان و حزب بازي و گروه بندي کوچک علمای غير وابسته، از دیگر عوامل اختلاف بین شیعیان است.
وضعيت فرهنگي شيعيان کشمير
وضعيت فرهنگي کشميري يکي از سوژه هاي اصلي است که دولت مردان هندي از آن بهره برداري سياسي می-کنند. دولت هند، همه امکانات خود را برای تغیير فرهنگ بومي و اسلامي مسلمانان کشمير به کار گرفت و تا حدود زيادي در این زمینه موفق شد. مسلمانان کشمير در اين سال ها، بدترين نوع تهاجم فرهنگي را شاهد بوده اند. برای مثال، زبان هاي محلي را بطور کلي از مدارس حذف نموده اند.
دولت هند اکنون در کشمير، دو نوع تهاجم فرهنگي به مسلمانان دنبال مي کند:
1. نظري: دولت مردان هند از طريق صداوسيما، سريال و فيلم هاي زيادي را درباره ارزش و عقاید دين هندوها ساخته و در سراسر کشمير پخش کرده اند و در اين زمینه برنامه هاي وسيعي تدارک ديده اند. هفتصد هزار ارتش و نيروي نظامي مستقر آنان در کشمير نيز در اين زمينه فعال هستند.
2. عملي: دولت مردان هندي، فرهنگ هندي و غربي را با وسایل ارتباط جمعي از جمله راديو، تلويزيون، روزنامه ها و مجلات ترويج مي کنند. آنان مجلات و فيلم هاي مبتذل هندي و غربي را در دست رس عموم قرار می دهند، نوشته هاي ضد اسلامي و ضد اخلاقي را تشويق می کنند و يا شبکه هاي ماهواره اي، برنامه هاي مبتذل و ضد اخلاقي براي تغيیر و استحاله فرهنگ اصيل اسلامي در کشمير پخش مي نمايند.
در حال حاضر بسیاری از روستاها در کشمير، آب آشاميدني بهداشتي ندارند اما شبکه هاي ماهواره اي با کمک نيروهاي هند به آنجا رسيده و در اکثر مناطق، کنترل ماهواره در پادگان هاي ارتش هند است.
توزیع فيلم هاي مبتذل و ضد اخلاقی، و پخش مواد مخدر و مشروب، به وسيله دلالان ميان جوانان کشميري، کار روزمره نظاميان هند در کشمير است. به نقل از در روزنامه ها، تا به حال بيش از سيصد دختر مسلمان با نيروهاي نظامي هند که غيرمسلمان هستند، از خانه هايشان فرار کرده اند. شيعيان براي مقابله با اين تهاجم فرهنگي، هيچ نوع امکانات و وسائل در اختيار ندارند و با این جمعيت میلیونی، فاقد هرگونه مرکز چاپ و نشر هستند. آنان حتي یک چاپ خانه مخصوص به کارهای فرهنگی و دینی خودشان ندارند.
داشتن یک کانال تلويزيون خصوصي براي شيعيان کشمير هنوز مانند يک رٶیاست. آنان حتي يک سايت اینترنتي فعال ندارند تا بتوانند کارهاي فرهنگي و غيره انجام دهند و صداي خود و نيازمندي هاي خویش را با اين وسيله، به پيروان اهل بيت در سراسر جهان برسانند.
بيشتر نويسندگان به علت نبودن مراکز چاپ و نشر و نیز چاپ خانه نمي توانند کتاب ها و نوشته هاي خود را چاپ کنند. در ميان شيعيان، افراد داراي فکر و ايده، تحليل گران و روزنامه نگارهاي جوان وجود دارند اما آنها براي ديگران کار مي کنند. رؤساي چهار گروه شيعيان، حتي مي توانند شبکه تلويزيون شيعيان را راه بيندازند و چاپ روزنامه و راه اندازی رسانه هاي معمولي براي آنها دشوار نيست. اما آنان تا حالا در اين زمينه کار خاصی انجام نداده اند، جز اين که «گروه عباسي» ماه نامه ای به نام سفينه و «گروه محمدي»، فصل نامه ای به نام الارشاد منتشر می کردند که اینها از از چند سال پیش متوقف شده اند.
مؤسسات فرهنگی شیعی
در بین شيعيان کشمیر از لحاظ تشكیلات فرهنگی 3 – 4 گروه فعالیت می کنند. فـرقـه جـدیـد (گـروه خـانـواده موسوی)، تـشكیلاتی به نام انجمن شرعی شیعیان كشمیر دارنـد كـه بعد از رحلت مرحوم سیدیوسف الـمـوسـوی(1982)، منشعب شده و برنامه‌های ولادت و شهادت ائمه اطهار(علیه السلام) و نیز شب‌های احیا را برگزار مـی نمایند. گروه مولانا افتخار حسین انصاری هم بـرنـامـه‌هـای خود را به نام تشكیلات خودشان برگزار می‌كنند. گروه آقای عـبـاس انـصـاری نیز تـشـكـیلاتی با نام «اتحاد المسلمین» دارد. غیر از این 3 – 4 گروه، شیعیان كشمیر یك سری تشكیلات آزادانـه دارنـد كـه با این گروه‌ها مـرتبط نیست.
مسائل آموزشي شيعيان كشمير
شيعيان كمترين آمار درصد سوادآموزي را دارند. سوادآموزي در ايالت جامو و كشمير 40-45 درصد است، درحالي كه در ميان شيعيان فقط 15% جمعيت باسواد هستند. وضعيت سوادآموزي در ميان زنان بدتر است و فقط 8% تا10% تخمين زده شده و حتي در بعضي از مناطق شيعه نشين زير 5 % زنان باسواد هستند.
عوامل انحطاط علمي شيعيان عبارتند از:
1. تلاش هاي دولت براي بي سواد نگه داشتن شيعيان؛
2. تشويق نکردن و چه بسا جلوگیری علمای آنان از تحصيل علوم رایج؛
3. فقر شديد؛
4. نبود فرهنگ دانش آموزي بين شيعيان؛
5. کارکشي از کودکان(به سبب فقدان فرهنگ دانش آموزي و ندانستن اهمیت علم)؛
6. گروه بندي و فرقه پرستي؛
7. خودکم بيني شيعيان؛
8. اختلاف مذهبي با اهل سنت و نبودن امنيت در مدارس آنان.
وضعيت ديني و مذهبي شيعيان کشمير
تقریباً نيمي از جمعيت شيعيان به ويژه در مناطق دورافتاده، از مسائل ابتدایي و روزمره بي خبرند بسياري از آنان از دين يک تلقي سطحي دارند. به اعتقاد آنان دين، يک سري مراسم عبادي را مطرح کرده که بايد به آنها عمل کرد.
از قديم، مدارس و مکتب خانه های محدودی برای یاد دادن قرآن و احکام ابتدایی به کودکان دایر بوده، اما به-سبب رعایت نکردن قوانين و مقررات و نظم و انضباط، فعاليت آنان جزیي به شمار می آمد و ده ها سال طول مي کشيد تا کسي قرآن خواندن ياد مي گرفت.
البته از اوایل انقلاب، حركتی در سطح هند به نام «تنظیم‌المكاتب» شروع شد. بـا ایـن كار، تعالیم شیعی را در سطح هند انجام می دادند؛ یعنی در كنار مدارس رسمی، بچه‌ها را یكی دو ساعت به این مـكاتب دینی دعوت می‌كردند. این برنامه در كشمیر هم هست. اين مؤسسه سبب شد تا هزاران نفر شيعه و حتي سادات که در حوادث روزگار، سني شده بودند و يا در تقيه مانده، با گذشت زمان از دين خود بي خبر بودند، به تشیع بر گردانده شوند. افراد اين مؤسسه به مناطقي از شيعيان رفتند که به طور کلي فراموش شده بود و هيچ روحاني به آن جا نرفته بود. با تلاش بي پايان اعضای اين مؤسسه، شيعيان در آن روستاهاي دور افتاده – هم چون اوري، کرناه، ترال- و روستاهاي کوچک ديگر، هويت خودشان را پيدا کردند. اما مـتـأسـفـانه این تشكیلات اخیراً دچار اختلافات داخلی شده و ضربه جبران ناپذیری به شیعیان منطقه وارد ساخته است.
پایین بودن سطح سوادآموزي و وضعيت اقتصادي ناسالم، مشکلات اعتقادي شيعيان را افزایش داده است. در سال هاي اخير که کشمير جنگی مسلحانه را شاهد بوده، بيشتر از همه بر شيعيان ضربه هاي سنگين وارد شده است. ساير مذاهب اسلامي با تشکل هاي مقتدر و امکانات اقتصادي و رفاهي خوب، توانسته اند در اين اوضاع، صداي واحدی داشته باشند. ولی شيعيان کشمير که دارای فرقه هاي مختلف هستند، از دیگر اقوام عقب مانده اند و نتوانسته اند پيش رفت کنند. لذا همين فرقه پرستي و گروه بازي يکي از علل عقب ماندگي در زمينه مذهبي و اعتقادي است.
بسياري از شيعيان، از فرقه داران خود بيش از مرجع تقليد اطاعت مي کنند و به خاطر فعاليت ديني آبا و اجداد سران گروه، مردم به قدری به آنان علاقه مندند که براي پيروزي آنان در انتخابات، نذرو نیاز زیادی مي کنند، بي آن که اميدي به خير آنها داشته باشد. براي آنان همين کافی است که رهبرشان به مجلس راه یابد. لذا سوء استفاده آنها از ملت تشيع بيش از حد است و هيچ گامی براي وحدت شيعيان برنمي دارند.
عزاداري و مراسم ديني شيعيان کشمير
شيعيان کشمير عاشقانه بـرای اهل‌بیت (علیهم السلام) پول خرج می کنند، اما تشكیلاتی نـیـسـت كـه از ایـن پـول‌هـا استفاده بهینه بكند. آنان هزینه‌های هنگفتی برای ساخت حسینیه‌ها صرف مـی‌كـنـنـد. چهار گروه یادشده در این مقاله، حسینیه‌هایی ساخته‌اند كه مانند آنها در ایران وجود ندارد؛ مثل حسینیه بدگام، حسن‌آباد، حسینیه احمدپوره و حسینیه جدی‌بل. آنان میلیاردها روپیه برای حسینه ای خرج كرده‌اند كه سالی دو- سه بار بیشتر از آن اسـتـفـاده نـمـی‌شود. آنان از این ساختمان‌ها برای مسائل اجـتـمـاعـی و اقتصادی اسـتـفـاده نمی کنند؛ تنها مـركـزیتی برای خودشان درست كرده‌اند. که تنها مراسم عزاداری در آنها برگزار می‌شود. این بد نیست، اما بهتر از این می توانند از آنها استفاده کنند.
با این توصیف، مي توان ادعا کردکه شيعيان کشمير به تناسب جمعيت، بيش از ديگر ملت ها براي عزاداري امام حسين (علیه السلام)پول خرج مي کنند. آنان علاوه بر مجالس دهة محرم و صفر و ديگر مناسبت ها، در طول تابستان، مجالس زیادی در شهرها و روستاهاي مختلف شيعه نشين برگزار مي کنند. رؤساي هر چهار گروه در هفته، در دو و يا حداقل در يک شهر و روستا مجلس حسيني برگزار مي کنند؛ یعنی 4 – 8 مجلس در هفته برگزار مي شود. در هر مجلس به-ويژه روز جمعه، بيشتر طرف داران آن گروه شرکت مي کنند. آنان از تمام نقاط کشمير خود را به آن روستا و يا شهر مي رسانند. اين مجالس صبح از ساعت هشت یا نه شروع می شود و تا پنج بعدازظهر ادامه دارد. مردم محلي و روستايان براي طرف داران شرکت کنندة خود انواع غذاها را تهيه مي کنند و با دل گرمي و حتي با التماس، از مهمانان براي صرف ناهار و عصرانه، دعوت مي کنند. در اين مجالس، ذاکرها و مداح ها که مخصوص به اين فرقه هستند و اصلاً نمي توانند در مجالس ديگر فرقه ها شرکت کنند، به نوبت مرثيه مي خوانند و مردم نيز مرثيه آنان را از نيم بند تحويل گرفته با آنان به طور دست جمعي مي خوانند. رئيس گروه در آخر مجلس 30-40 دقیقه سخن راني مي کند و مجلس به پايان مي رسد.
براي هر مجلسي با تمام جنبه هايش، حد اقل 800-900 هزار روپيه (تقریباً معادل بیست ميليون تومان) هزينه مي شود. در مجموع در يک هفته، شيعيان حداقل 4-5 ميليون روپيه (معادل حدود صد ميليون تومان) هزينه مي-کنند. اين مجالس در طول تابستان ادامه دارد.
اگر هزينه تمام مجالسي را که در طول سال برگزار مي شوند جمع کنيم، اين رقم بيش از صد ميليون روپيه (برابر ميلياردها تومان) مي شود. اما اين هزينه هنگفت، چقدر درد شيعيان را دوا مي کند و تشيع چقدر ترویج می شود؟
در تحقيقي که در اين زمينه صورت گرفته، ثابت شده که اين مجالس، معلومات دینی شيعيان را اضافه نمي کنند، بلکه ضربه هاي سنگين و جبران ناپذيري به شيعيان از لحاظ علمي، ديني، فرهنگي و به ويژه اقتصادي وارد می سازند. و چه بسا در اکثر جاها، وهن مذهب شیعه را نيز باعث مي شوند. در اين مجالس ذاکرها از صبح تا بعدازظهر، مرثيه های دويست سيصد ساله قديمي مي خوانند که فاقد جنبه علمي است و به اعتقاد دانش مندان و بزرگان، در آنان مطالبي است که بايد اصلاح شود. جالب تر از آن که بيشتر ذاکرها، پشتوانه علمي ندارند؛ بعضي به طور کلي بي سوادند و بعضي سوادشان تا حد قرآن خواندن است. لذا مردم استفاده علمي و ديني از آنان نمي کنند.
علاوه بر آن، بيرون از حسينيه ها، بازار مفصلي به وجود می آید که بيشتر افراد آن سني هستند و مرد و زن جوان در آن مختلط می شوند و گاهی به کارهاي خلاف می انجامد. لذا نگاه افراد غيرشيعي به این وضعیت، دیدگاه آنان را نسبت به شیعیان سست می کند و گاهی به توهین به شیعه منتهی می شود.
بيشتر شیعیان از فلسفه شهادت امام حسين(علیه السلام) ناآگاهند و نيز از فلسفه و مقصد عزاداري بي خبر. آنان عزاداري را به منزله یکی از رسوم گذشتگان خود به جا مي آورند. بی شک اگر نيمي از اين پول ها در راه صحيح مصرف مي گرید، کارهاي عظيمي براي شيعيان مي شد انجام داد. شيعيان با هزينه اين پول ها، مي توانستند در همة زمينه ها از جمله علم، فرهنگ و صنعت پيش رفت چشم گيري کنند. با ده – بيست درصد اين پول ها مي شد فقر را از میان شيعيان ريشه کن کرد. البته شيعيان علاقه فراواني به ذکر حسيني دارند که مطلوب ائمه معصومین (علیه السلام)است. البته اگر با این ذکر، شعور و فکر حسيني نیز در آنان به وجود آید و در اين مجالس اصلاحات صورت گیرد و به سمت صحيح سوق داده شود، در اين مجالس خيلي از کارها را مي توان انجام داد و گره هاي زیادی را باز کرد؛ اما کجاست اصلاح و اصلاح گر؟
جالب اين جاست که با وجود بي حجابي و یا بدحجابي، اختلاط زن و مرد، تأخير در نمازجمعه و جماعت و اسراف در این مجالس، رؤسای گروه برای به خطر نیفتادن منافع خود، حتي يک کلمه در این مورد نمی گویند. با نفوذي که آنان بين طرف داران خود دارند، بدون هيچ هزينه و مشکلي مي توانند آنها را کنترل کنند و مجالس را به سوي پيش برد معارف تشيع سوق دهند.
ديگر مراسم شيعيان کشمير
شيعيان کشمير به جز مراسم عزاداري، آداب و رسوم خاصي ندارند که با اکثريت اهل سنت مختلف باشد. غير از اين که آنها ايام ولادت و شهادت معصومان را برگزار مي کنند. روزهایی که به شيعيان تعلق دارد و دولت نيز آن روزها را تعطيل اعلام کرده، فقط عاشورا و عيد نوروز است.
شيعيان کشمير معتقدند که عيد غدير در همان روز عيد نوروز يعني 21 مارس واقع شده است.
شاعر چه زيبا می گوید:
نوروز شد و جمله جهان گشت معطر از بوي گل لاله و نسرين و صنوبر
بر تخت خلافت نشست آن شه سرور داماد نبي شير خدا ساقي کوثر
بر اساس یك رسم قدیمی، یك ماه قبل از نوروز، در زمـسـتـان، زن‌هـای مـحله‌ها در حیاطی جمع مـی‌شـونـد و شعر می‌خوانند. كسی از مردان آن جا نمی‌رود. زن‌ها دسته جمعی شعر می‌خوانند. همه شعرها در مناقب و تجلیل از اهل‌بیت(علیهم السلام)و ولایت علی(علیه السلام) است. مردم آن سامان چنین اعتقادی دارند. آنان نوروز را تمام عیار برگزار می‌كنند. در مقابل نوروز، اعیاد قربان و فطر در میان شیعیان نمود چـشم‌گـیـری نـدارد. این خیلی بد است. گرچه بعد از انقلاب اسلامی قشر تحصیل‌كرده به این فكر افتادند كه ما باید به این دو عید هم اهمیت بدهیم. عید غدیر، هم كم رنگ است. اما چون عید نوروز را به عید غدیر ملـحـق كـرده انـد تا حدی برای این عید هم ارزش قائل می شوند.
در عيد نوروز، ديد و بازديد و رفتن بر سر قبور گذشتگان جنبه عمومي دارد. دعاهاي مخصوص نوروز خوانده مي شود، شيعيان به سبب خوش آب و هوا بودن کشمير انواع غذاها را در آن روز درست مي کنند؛ به طوري که تا چند روز به پختن غذا نياز ندارند. حتي غذایی به نام پالک را تا هفته ها مصرف می کنند؛ در عيد نوروز براي تمام اعضای خانواده لباس نو خريده مي شود و به کودکان عيدي می دهند.آنان بعد از ماه ها انتظار کشيدن در اين روز بر خلاف تمام سال، حال و هواي خاصي پيدا مي کنند. تا چند سال گذشته بين مردم رسم بود که قبل از تحويل سال، سفره ای پهن مي کردند و روي آن چيزهاي مختلف از جمله فرني مي گذاشتند و اعتقادشان بر اين بود که حضرت علي(علیه السلام) آن را تبرک مي نمايد و آن را “سفره شاه” مي ناميدند به نظر مي رسد آن همان سفره هفت سين ايراني هاست که به «سفره شاه» تبديل شده است.
مباحث درباره شيعيان کشمير زياد است اما برای جلوگیری از طولاني شدن بحث، در آخر به نيازمندهاي شيعيان کشمير درزمينه هاي مختلف بسنده مي شود.
وضعيت اقتصادي شيعيان كشمير
وضعيت اقتصادي كشمير از بعد از اشغال هند در سال 1947 ميلادي رو به زوال است؛ در حالي كه منطقه كشمير از نظر آبي سرشار است و اين منطقه را با وسایل مدرن و پيش رفته ایي كه در زمينه دام داري و كشاورزي به وجود آمده، مي توان به حد خودكفایي رساند، هند براي اين كه سلطه خود را محكم كند، در اين زمينه هيچ کاری انجام نداده است.
از ميان تمام فرقه ها و مذاهب، شيعيان كشمير بيشتر از همه متأثر شده و وضعيت مالي و اقتصادي آنها بدتر از دیگران است. هم اكنون 25%شيعيان زير خط فقر زندگي مي كنند و كمترين امكانات و وسایل را براي بهبود اين وضعيت دارند. بيشتر پيروان اهل بيت در كشمير در گذشته به صنايع دستي و كشاورزي وابسته بودند ولي نسل كنوني به اين صنايع علاقه اي ندارند و لذا از كارهاي هنري و سنتي بي بهره ماندند و در نتيجه اين منبع قوي اقتصادي به دست ديگران رسيد و لطمه سنگيني به اقتصاد شيعيان وارد نمود.
وضعيت اشتغال
وضعيت اشتغال در ميان شيعيان كشمير، از همه فرق و مذاهب ديگر بدتر است؛ حتي اديان ديگر مانند سيک و بودایي كه خيلي كمتر از شيعيان هستند، وضعيت اشتغال بهتري دارند. در اداره هاي دولتي (مركزي و ايالتي)، اشتغال شيعيان بيشتر از2% نيست؛ در حالي كه آنها 15% جمعيت را تشكيل مي دهند. حتي در اداره هاي دولت مركزي يعنيIPS و IAS يك نفر از شيعيان نيست و در اداره هاي ايالتي مانندK.P.S. ،K.A.S و Civel Sectrait بيشتر از ده نفر از شيعيان وجود ندارند.
به دلیل وضعیت بد اقتصادی، کارکشي از کودکان پسر و دختر مانند قالي بافي معمول است.
عوامل عقب ماندگي اقتصادي شيعيان عبارتند از:
1. بي سوادي؛
2. ديدگاه تبعيضي دولت؛
3. نبود كار؛
4. ناآگاهی و نبود برنامه ريزي براي سر مايه گذاري.
اوقاف و وجوهات شرعيه كه مي تواند در فقر زدایی به شیعیان كمك كند و با مصرف صحيح آن مي توانند مشكلات اقتصادي، فرهنگي و آموزشي را کم کنند، فقط در دست گروه های مذکور چهارگانه تقسيم شده و كنترل واحدی ندارد. كل موقوفات شیعه آن جا متمركز نیست. اگر به صورت تشكیلاتی منظم در می‌آمد، اصلاً شیعه مشكل مادی نداشت.
نيازمندي هاي شيعيان کشمير در زمينه هاي مختلف
الف) آموزشي:
1. کمک مالي براي بهبود وضعيت مراکز آموزشي موجود و دایر کردن مراکز و مدارس در جاهاي مورد نياز؛
2. فراهم نمودن امکانات براي دانشجويان آموزش عالي در کشمير و خارج از آن به ویژه در دانشگاه هاي ايران در رشته هاي مختلف.
ب) فرهنگي:
1. فراهم نمودن امکانات براي چاپ و نشر کتاب، مجله و روزنامه درکشمير؛
2. فراهم ساختن امکانات چاپ خانه براي شيعيان کشمير.
ج) اجتماعي:
1. انجام دادن کارهايی براي پرکردن اوقات فراغت نوجوانان و جوانان از جمله فراهم کردن امکانات ورزشي، کتاب خانه و مراکز آموزش کامپيوتر و زبان؛
2. کمک به ازدواج دختران شهدا و محرومان.
د) پزشکي و بهداشتي:
1. ساخت بيمارستان هاي کوچک و ديگر مراکز درماني و پزشکي در مناطق شيعه نشين؛
2. فراهم کردن امکانات کمک هاي اوليه در روستاهاي شيعی؛
3. فراهم ساختن امکانات براي راه اندازي بيمارستان؛
4. کمک براي ساخت دانشگاه علوم پزشکي.
هـ) اقتصادي:
1. تشويق و کمک مالي براي دایر نمودن مراکز آموزش هنرهاي دستي و سنتي و توليد اين صنايع که در گذشته ويژه شيعيان بود و هم اکنون از بين رفته است؛
2. اعطای وام به جوانان و افراد تحصيل کرده براي راه اندازي کارخانه هاي کوچک توليدي و صنعتي؛
3. اعطای وام و کمک مالي به واحدهای هنري، کشاورزان و تاجران؛
4. راه اندازه بانک قرض الحسنه.
و) تبليغي و مذهبي:
1. آگاهي دادن و آموزش طلاب علوم ديني در زمينه هاي مختلف از جمله سياسي و فرهنگي؛
2. مساعده به مبلغان، ائمه جمعه و جماعت و منظم کردن آنها؛
3. کمک مالي به مدرسان مراکز آموزش قرآن و احکام؛
4. تشويق مردم براي نماز جماعت و آمدن به مساجد از طريق فراهم نمودن امام جماعت خوش لهجه، برقراری امکانات فرهنگي و ورزشي و غیره در اين مساجد؛
5. استفاده صحيح از مجالس عزاداري از طريق انتشار و پخش کتب، مجلات و رساله ها در زبان هاي محلي.
نتیجه
شيعيان كشمير درحال حاضر از تمام فرقه ها و اديان موجود در كشمير در همة زمينه ها عقب مانده تر هستند و علت اصلي عقب ماندگي طبق نظرعلما و پژوهش گران، تقسيم شدن آنها به گروه هاي مختلف است؛ اما اگر تلاش کنند تا به وحدت برسند، طولي نخواهد كشيد كه عقب ماندگي هاي خود را پشت سر گذاشته، به قله هاي پيش رفت خواهند رسيد.
اگر چهار گروه عمده، بنابر دلایلی نتوانند جمع شوند، علما و فضلا به ويژه طلاب كشميري كه درحوزه علميه قم مشغول به تحصیل هستند، اتحادي را كه با تشکیل مجمع اسلامي کشمير به وجود آمده است حفظ كنند، به طور يقين گره از مشكلات مادي و معنوي شيعيان باز خواهد شد و گرنه وضعيت روز به روز بدتر خواهد گردید.
علاوه بر این، شـیـعـیــان کشمیر که افرادی انقلابی، دل سوز مكتب تشیع و انقلاب و نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران هستند، از ولی امر مسلمین و مقام معظم رهبـری انتـظـار دارنـد كـه اقداماتی برای معضل گروه‌گرایی انجام دهند. این مصیبت بزرگی هسـت. ایـن غده سرطانی سبب شده كه شیعیان كشمیـر عقب بمانند. قبلاً نیز گفته شد که تمام شـیـعـیــان کشمیر مقام معظم رهبری و جمهوری اسلامی ایران را قبول دارند. اگر ایشـان اقـدامـی بكننـد و نماینده‌ای را بفرستند و این نماینده به آنها توصیه‌هایی بكند، حتماً مؤثر واقع خواهد شد.
منابع
1. پرسش نامه، انصاري، مسرور عباس، فارغ التحصيل حوزه علميه قم و رئيس اتحاد المسلمين جامو و کشمير.
2. پرسش نامه، حکیم اشتیاق حسین همداتی.
3. پرسش نامه، گلزار، غلام علی، پژوهش گر و نويسنده برجسته شیعیان کشمير.
4. پرسش نامه، جو، مقبول حسین، استاد حوزه علمیه امام رضای کشمیر.
5. چودهوين صدي، ناشر شيعه فيدريشن جامو و کشمير.
6. رضوي، سيداعجاز حسين، تأثيرات انقلاب اسلامي ايران در کشمير.
7. غروب آفتاب، ناشر: اداره العلميه الشهيدين، نابدي پوره، جدي بل سرينگر کشمير، ذي القعده1420ق، فوريه2002 م.
8. گروه بندي سي بلند شيعيان رياست کي (سياسي و سماجي) ناشر: جامو و کشمير شيعه فيدريشن، سرينگر، ژانویه 2006 م.
9. گزارش اجمالي از وضعيت پيروان اهل بيت در جامو و کشمير، ناشر اتحاد المسلمين جامو و کشمير سرينگر.
10. متو، غلام حسين، گزارشي درباره شيعيان کشمير آن چه هست و آن چه بايد باشد.
11. مجله اخبار شیعیان، سال پنجم، ش 42، اردیبهشت ماه1388، ص6.
12. مصاحبه با مقبول حسین جو، استاد حوزه علمیه امام رضای کشمیر.
13. مصاحبه با نثار حسین راتهر، شاعر معروف و یکی از فعالان سیاسی شیعیان کشمیر.
14. مصاحبه با غلام حسین متو، مبلغ فعال شیعیان کشمیر.
15. مصاحبه با غلام علی گلزار، محقق و نويسنده برجسته شیعیان کشمير.
16. مصاحبه با دکتر سیدصادق رضوی.
17. مصاحبه با سیدمحمد، مبلغ فعال شیعیان کشمیر.
18. مصاحبه با آقای غلام علی گلزار، پژوهش گر و نويسنده برجسته شیعیان کشمير.
19. مصاحبه با غلام رسول واني، مبلغ فعال شیعیان کشمیر.
20. همداني، حكيم صفدر، تاريخ شيعيان كشمير.
. www_shiiteworld_com _.htm21
