تاریخ از علومى است که براى ارایه و تحلیل آن باید از منابع پیشین بهره جست، لذا هرچه منبع مورد استفاده، به زمان وقوع حوادث نزدیک تر باشد از اتقان و درستى بیشترى برخوردار است. البته صرف نظر از استثناهایى که وجود دارد و با در نظر گرفتن معیارهایى که منبع مورد استفاده را اعتبار مى بخشد. این نوشته بر آن است تا براى دست رسى بهتر به گزارش هاى تاریخى در منابع کهن، از میان منابع تاریخى قرن سوم و چهارم هجرى در زمینه اسلام و تشیع، تنها آثار شیخ مفید را بررسى کرده و تا حد ممکن عنوان تمامى موضوعات تاریخى مورد نظر ایشان را مطرح نماید. طبیعى است موضوع و شکل ارائه مطالب به گونه اى است که بررسى و تحلیل موضوعات تاریخى را برنمى تابد و این مهم را باید به مجال دیگرى سپرد.
واژگان کلیدى:تاریخ اسلام، سیره رسول خدا(صلى الله علیه وآله)، امامت، خلافت، موضوعات تاریخى و مصنفات شیخ مفید.
مقدمه
شناخت زوایاى مختلف تاریخ اسلام، به ویژه تاریخ تشیع ممکن است آسان بنماید، اما بسى سخت و دشوار است. اگر چه کم نیستند گزارش هاى تاریخى گوناگونى که به مناسبت هاى بسیار در زمان هاى مختلف و از ناحیه افراد و ناقلان متفاوتى ارائه شده اند و رساله ها و نوشته هاى بسیار زیادى نیز این گزارش ها را در خود جاى داده اند، اما اسباب و عوامل مختلفى در دگرگون نشان دادن واقعیت ها چنان هم داستان شده اند که اعتماد بر این گزارش هاى تاریخى بسیار دشوار مى نماید.
اعمال نفوذ حاکمان بر گروهى از مؤلفان و گزارش گران رویدادهاى تاریخى از سویى، سوء استفاده هاى بیگانگان و دشمنان از سویى دیگر و برخى نادانى ها یا افراط و تفریط هاى عده اى از دوستان را از سوى سوم مى توان از مهم ترین عوامل تأثیرگذار بر این روند تحریف و تخریب گزارش هاى تاریخى دانست. و دقیقاً در همین عبور از پیچیدگى ها و گذرگاه هاى دشوار شناخت درست تاریخ است که ارزش کوشش و تلاش هاى عالمان کم نظیر و بزرگى چون شیخ مفید نمایان مى شود.
اگرچه سخن گفتن از شخصیت استثنایى شیخ مفید و نوشتن درباره ویژگى ها و امتیازهاى این عالم بى نظیر، پس از درگذشت ایشان و حتى در دوران زندگى اش آغاز شده و طى ده قرن به گونه هاى مختلف ادامه داشته و همواره از دیدگاه هاى متفاوت، زوایاى مختلف اندیشه و تفکر ایشان تبیین، بررسى و تدریس شده است، و اگرچه آموزه هاى فکرى ایشان که اساسى ترین معارف شیعى به شمار مى آید در سخنان و نوشته هاى گوناگون بیان شده است اما با این همه، بیان نشدن همه زوایاى اندیشه ایشان در طول دوران گذشته، از موضوعاتى است که هیچ کس در آن تردید ندارد و همه آنچه شده است، دست کم به دلیل پراکنده بودن آن، اندکى از بسیار است. در این میان، توجه به جنبه تاریخ نگارى شیخ مفید که یکى دیگر از ابعاد تفکر ایشان به شمار مى رود، یا صورت نگرفته و یا به شکل پراکنده و ناچیز بوده است.
کامل ترین مجموعه اى که تمامى کتاب ها و رساله هاى موجود ایشان و نیز مقالات نگاشته شده درباره ابعاد شخصیت و آثار وى را در بردارد، مجموعه مصنفات شیخ مفید، رساله ها و حدود هفتاد مقاله است که به مناسبت بزرگداشت هزارمین سال درگذشت ایشان توسط کنگره جهانى شیخ مفید در سال 1413ق در قم منتشر شده است، اما در این مجموعه نیز به جنبه تاریخى شیخ مفید کمتر توجه شده است. در آثار شیخ مفید به مطالب مختلفى پرداخته شده که یکى از آن ها مباحث مربوط به تاریخ اسلام است.
البته توجه به این نکته، ضرورى است که شیخ مفید اگرچه هرگاه به بررسى موضوعاتى از تاریخ اسلام پرداخته ـ مانند موضوعات دیگر ـ بسیار خوب و ماهرانه وارد میدان شده و به تبیین زوایاى مختلف آن موضوع همت گماشته است، اما این ویژگى نباید باعث شود تا ما شیخ مفید را مورّخ بدانیم، بلکه بیشترین تبلور علم و دانش شیخ مفید در زمینه کلام و فقه است؛ به بیان دیگر، آن اندیشه اى که بر آثار ایشان حاکم بوده و بر آن ها سایه افکنده است، تفکرات کلامى و اعتقادى ایشان و قوت و استحکام این اندیشه هاست. و از این روست که تعداد محدودى از نوشته هاى ایشان به موضوعات تاریخى اختصاص یافته است، چرا که اگر از دو کتاب مهم وى (الارشاد و الجمل) صرف نظر کنیم، انبوهى از مطالب تاریخى به مناسبت هاى مختلف در جاى جاى آثار دیگر شیخ مفید پراکنده اند که دست رسى به آن ها بدون صرف وقت فراوان، بسیار دشوار است.
از این رو بر آن شدیم تا با کاوشى در آثار شیخ مفید تمام موضوعات تاریخى مطرح شده در آثار ایشان را استخراج کرده و با تقسیم بندى و شکل ویژه اى که تا اندازه اى دست رسى به این اطلاعات را آسان کند، آن را در اختیار علاقه مندان قرار دهیم. ما این کار را در قالب جدولى سامان داده ایم. توجه به نکته هایى چند در این باره، حائز اهمیت است:
1. در این جدول فقط به مواردى اشاره کرده ایم که در آثار شیخ مفید وجود دارد، از این رو اگر ایشان در موردى، بخشى از حادثه اى را نقل کرده یا به آن اشاره کرده باشد ما نیز همان مقدار را ذکر کرده ایم بى آن که در آن تصرف کرده؛ چیزى را افزوده یا بکاهیم، البته طبیعى است که در بسیارى موارد فقط به موضوع بحث اشاره شده است که این کار با کاستن مطلب تفاوت دارد؛
2. هر مطلبى که با عنصر زمان همراه باشد، تاریخى به شمار مى رود، لذا هر موردى را که داراى این ویژگى بوده، آورده ایم؛
3. برخى حوادث یا عناوین برخى موضوعات تاریخى در نوشته هاى متعددى از شیخ مفید آمده و در حقیقت تکرار شده اند اما از آن جا که در پاره اى موارد، تفاوت هاى اندکى داشته یا از اهمیت ویژه اى برخوردار بوده اند همه آن ها را آورده ایم؛
4. در تنطیم این جدول، برخى کتاب ها یا رساله هاى شیخ مفید را که تمام یا بیشتر مباحث آن ها موضوعات تاریخى بوده، استثنا کرده ایم، از این رو آثارى چون الارشاد، الجمل، المسألة الکافیة فى إبطال توبة الخاطئة و مسارّ الشیعة را به کلى در نظر نگرفته ایم؛ و کتاب الاختصاص نیز چون منسوب به ایشان است و معلوم نیست که ایشان آن را نگاشته باشد، بلکه عدم نگارش آن توسط ایشان از نظر این نگارنده نیز مورد تأکید است،2 از مجموعه آثار ایشان استثنا شده است؛
5. در ستون مربوط به «عنوان اثر» به خاطر اختصار، عناوین کتاب یا رساله ها را به شکل کوتاه آورده ایم، بدین سبب از الإفصاح فى الإمامه با الافصاح، از الفصول المختارة من العیون و المحاسن با الفصول المختاره، از الفصول العشره فى الغیبة با الفصول العشره، از أقسام المولى فى اللسان با اقسام المولى، از التذکرة باصول الفقه با التذکرة و از مسألة أخرى فى النصّ على على(علیه السلام) با مسألة أخرى یاد کرده ایم؛
6. براى ارجاع به کتاب الامالى بیشتر، از ارجاع به شماره مجلس و شماره حدیث استفاده مى شود، اما در این اثر، به سبب شکل خاص جدول، به ناچار از شماره جلد و صفحه استفاده کرده ایم؛
7. از آن جا که بسیارى از آثار شیخ مفید فقط در قالب مجموعه مصنفات نبوده و جداگانه نیز چاپ شده است و در این موارد نیازى به داشتن شماره جلد مصنفات نیست، آن را در آخرین ستون جدول قرار داده ایم؛
8. از آن جا که تنظیم این جدول بر اساس تقسیم بندى معمول دوره هاى تاریخ اسلام است، برخى حوادث که ممکن است در زمان رسول خدا(صلى الله علیه وآله) یا یکى از امامان(علیهم السلام)صورت گرفته باشد، اگر ارتباط چندانى با ایشان نداشته است، آن را در آخرین فصل با عنوان «موضوعات تاریخى دیگر» آورده ایم؛ یعنى به موضوع حادثه بیش از زمان آن توجه داشته ایم.
براى آسان شدن دست رسى به مطالب جدول، فهرستى از بخش ها، فصل ها و عنوان هاى اصلى و فرعى تهیه کرده، در ابتداى جدول قرار داده ایم.
فهرست جدول موضوعات تاریخى در آثار شیخ مفید
بخش اول: تاریخ پیش از اسلام
بخش دوم: تاریخ اسلام
فصل اول: سیره رسول خدا(صلى الله علیه وآله)
1. رسول خدا(صلى الله علیه وآله) پیش از بعثت
2. رسول خدا(صلى الله علیه وآله) از بعثت تا هجرت
3. رسول خدا(صلى الله علیه وآله) از هجرت تا رحلت
الف ـ حوادث این دوره
ب ـ غزوات رسول خدا(صلى الله علیه وآله)
ج ـ رحلت رسول خدا(صلى الله علیه وآله)
فصل دوم: حضرت فاطمه زهرا (علیها السلام)
فصل سوم: امامت، خلافت و جانشینى رسول خدا(صلى الله علیه وآله)
فصل چهارم: تاریخ خلفاى نخستین و معاویه
1. ابوبکر
2. عمر
3. عثمان
4. معاویه
فصل پنجم: زندگانى و سیره امامان(علیهم السلام)
1. امام امیر المؤمنین(علیه السلام)
الف ـ امامت و فضایل امام على(علیه السلام)
ب ـ نبرد جمل
ج ـ پیکار صفین
د ـ نهروان و خوارج
2. امام حسن مجتبى(علیه السلام)
3. امام حسین(علیه السلام)
4. امام سجاد(علیه السلام)
5. امام محمد باقر(علیه السلام)
6. امام جعفر صادق(علیه السلام)
7. امام کاظم(علیه السلام)
8. امام رضا(علیه السلام)
9. امام جواد(علیه السلام)
10. امام هادى(علیه السلام)
11. امام حسن عسگرى(علیه السلام)
12. امام زمان حضرت ولى عصر(علیه السلام)
فصل ششم: موضوعات تاریخى دیگر
الف) جدول موضوعات تاریخى در آثار شیخ مفید
بخش اول: تاریخ پیش از اسلام
1
مدت عمر حضرت آدم(علیه السلام)، حدود هزار سال
الفصول العشره
92
3
2
پنهان بودن ولادت حضرت ابراهیم(علیه السلام)
«
58
«
3
زنده بودن حضرت خضر(علیه السلام) تا زمان حاضر
«
83
«
4
پنهان بودن ولادت حضرت موسى (علیه السلام)
«
58
«
5
رحلت یوشع بن نون، وصى حضرت موسى(علیه السلام)
المقنعه
311
14
6
ناچیز بودن سامرى در قوم حضرت موسى(علیه السلام) از نظر مال
الافصاح
237
8
7
عروج حضرت عیسى(علیه السلام) به آسمان
المقنعه
311
14
8
مدت عمر لقمان بن عاد کبیر، 3500 سال
الفصول العشره
94
3
9
تصور پارسیان بر طول عمر برخى پادشاهان
«
101
«
10
طول عمر حارث بن مضاض جرهمى، چهارصد سال
«
101
«
11
پنهان بودن ولادت کیخسرو
«
55
«
12
طول عمر مستوغربن ربیعه، 333 سال
«
96
«
13
طول عمر صیفى بن ریاح، 276 سال
«
98
«
14
طول عمر اکثم بن صیفى بن ریاح، 380 سال
«
98
«
15
طول عمر ربیع بن ضبیع، 340 سال
«
95
«
16
طول عمر محصن بن عتبان، 255 سال
«
100
«
17
طول عمر عمروبن حممة الدوسى، چهارصد سال
«
100
«
18
طول عمر دریدبن سعید، دویست سال (او اسلام را درک کرد اما اسلام نیاورد.)
«
100
«
19
طول عمر ضبیرة بن سعید، 220 سال (او اسلام را درک کرد اما اسلام نیاورد.)
«
98
«
20
نابودى لشکر حبشه توسط خداوند هنگام هجوم به کعبه
المسائل العکبریه
84
6
21
دین پدران پیامبر(صلى الله علیه وآله)
تصحیح الاعتقاد
139
5
بخش دوم: تاریخ اسلام
فصل اول: سیره رسول خدا(صلى الله علیه وآله) / 1. رسول خدا(صلى الله علیه وآله) پیش از بعثت
1
ولادت رسول خدا(صلى الله علیه وآله) در 17 ربیع الاول
المقنعه
371
14
2
زمان تولد، نام و نسب پیامبر(صلى الله علیه وآله)
«
456
«
3
کودکى پیامبر(صلى الله علیه وآله)و سرپرستى ایشان توسط جدش عبدالمطلب وعمویش ابوطالب
الافصاح
212
8
…2
E…
4
بى نیازى پیامبر(صلى الله علیه وآله) با وجود اموال پدرانش، چرا که آن ها ملوک عرب و
اهل ثروت و دارایى بودند
الافصاح
212 و 215
8
5
سفر اول پیامبر(صلى الله علیه وآله) به شام و ملاقات با بحیرا
ایمان أبى طالب
22
10
6
سفر پیامبر(صلى الله علیه وآله) با اموال حضرت خدیجه(علیها السلام) به شام
الافصاح
213
8
7
ازدواج پیامبر(صلى الله علیه وآله) با حضرت خدیجه(علیها السلام) توسط ابوطالب و مهر ایشان
رسالة فى المهر
29
9
8
زینب و رقیه دختران پیامبر(صلى الله علیه وآله) و علت ازدواج آن ها با کافر
المسائل العکبریه
120
6
9
ازدواج دختران پیامبر(صلى الله علیه وآله) پیش از بعثت
المسائل السرویه
86 ـ 95
7
10
تأکید پیامبر(صلى الله علیه وآله) بر مساوات حضرت خدیجه(علیها السلام)
الافصاح
217
8
2. رسول خدا(صلى الله علیه وآله) از بعثت تا هجرت
1
زمان بعثت رسول خدا(صلى الله علیه وآله)
المقنعه
456
14
2
«
«
371
«
3
نخستین مؤمن
الافصاح
232
8
4
نخستین ایمان آوردندگان از مهاجر و انصار
«
78
«
5
حضرت خدیجه(علیها السلام) نخستین مسلمان
«
217
«
6
نخستین نمازهاى پیامبر(صلى الله علیه وآله) و مکالمه ایشان با ابوطالب
الفصول المختاره
171
2
7
عناوین برخى حوادث دوران پیامبر(صلى الله علیه وآله)
الرسالة الرابعة
فى الغیبه
13 ـ 15
7
8
عناوین برخى معجزات رسول خدا(صلى الله علیه وآله)
النکت الاعتقادیه
36
10
9
معجزه انشقاق قمر براى پیامبر (صلى الله علیه وآله)
الفصول المختاره
20
2
10
معجزه ردّ شمس و داستان آن
الامالى
94
13
11
یارى نخواستن پیامبر(صلى الله علیه وآله) از دیگران از نظر مالى
الافصاح
215
8
12
حرکت ناشایست عده اى نسبت به پیامبر(صلى الله علیه وآله) به دستور قریش
ایمان أبى طالب
22
10
13
موقعیت ابوطالب در زمان پیامبر(صلى الله علیه وآله)
«
23
«
14
مشورت پیامبر(صلى الله علیه وآله) با ابوطالب درباره رفتن به شعب ابى طالب و خوابیدن
امام على(علیه السلام) در بستر پیامبر(صلى الله علیه وآله) در این شب
الفصول المختاره
58
2
15
حالت ابوطالب در شب إسراء پیامبر(صلى الله علیه وآله)
ایمان أبى طالب
23
10
16
گذشتن پیامبر(صلى الله علیه وآله) در معراج بر مسجد کوفه
کتاب المزار
8
5
17
اشاره به لیلة المبیت
ایمان أبى طالب
24
10
18
رحلت ابوطالب
«
25
«
19
رحلت ابوطالب و غسل و کفن او و ایمان وى
الفصول المختاره
282
2
20
بیعت پیامبر(صلى الله علیه وآله) با مردم در عقبه و بیعت رضوان و مقایسه آن با بیعت عباس عموى پیامبر(صلى الله علیه وآله) با امام على(علیه السلام)
«
249
«
3. رسول خدا(صلى الله علیه وآله) از هجرت تا رحلت
الف ـ حوادث این دوره
1
مباهله پیامبر(صلى الله علیه وآله) و افراد خانواده ایشان که در آن شرکت کردند
تفضیل
امیرالمومنین(علیه السلام)
21
7
2
دعاى پیامبر(صلى الله علیه وآله) براى آن که بهترین مردم وارد شود و از غذایش
بخورد و استجابت آن با ورود امام على(علیه السلام)
«
27
«
3
دعاى پیامبر (صلى الله علیه وآله) براى آن که بهترین مردم وارد شود و از غذایش
بخورد و استجابت آن با ورود امام على (علیه السلام)
الافصاح
33
8
4
قطع نماز توسط برخى اصحاب در حضور پیامبر (صلى الله علیه وآله) به دلیل در چاه افتادن
شخصى نابینا که به مسجد مى رفت و ابطال نمازشان
«
60
«
5
تعیین تعلیم قرآن به عنوان مهریه توسط رسول خدا(صلى الله علیه وآله) براى
ازدواج مردى تنگدست
رسالة فى المهر
22
9
6
نزول آیه تطهیر، مکان، چگونگى نزول و شمول آن
الفصول المختاره
53
2
7
گواهى خزیمة بن ثابت به مالکیت ناقه براى پیامبر(صلى الله علیه وآله)
«
89
«
8
نماز خواندن پیامبر(صلى الله علیه وآله) به امامت عبدالرحمن بن عوف از نظر اهل سنت
الافصاح
202
8
9
جانشینى ابن ام مکتوم براى پیامبر(صلى الله علیه وآله) در نماز در مدینه
المسائل العکبریه
54
6
10
مشورت پیامبر(صلى الله علیه وآله) با مردم و علت آن
الفصول المختاره
33 ـ 30
2
11
دستور خداوند به بخشش فدک به حضرت زهرا(علیها السلام)
المقنعه
289
14
12
داستان ماریه قبطیه
رسالة حول
خبر ماریه
16 ـ 24
3
13
ازدواج پیامبر(صلى الله علیه وآله) با دختران شیخین
المسائل العکبریة
60
6
14
پرسش عایشه از پیامبر (صلى الله علیه وآله) در مورد آگاهى ایشان از افشاى سرّ
آن حضرت توسط عایشه و شک در پیامبرى ایشان
«
78
«
15
قول اهل سنت درباره سرّ افشا شده پیامبر(صلى الله علیه وآله)
«
«
«
16
حکم به وارث شدن دختر حمزه عموى پیامبر (صلى الله علیه وآله) پس از شهادتش
توسط رسول خدا(صلى الله علیه وآله) با وجود برادر و برادر زادگان او
الفصول المختاره
173
2
17
اسلام آوردن معاویه پیش از ابوسفیان در عام القضیه
الافصاح
154
8
18
اسلام آوردن یزیدبن ابى سفیان
«
«
«
19
گماشته شدن معاویه براى کتابت رسول خدا(صلى الله علیه وآله)
«
104
«
20
گماشته شدن یزیدبن ابى سفیان بر صدقات بنى فراس
«
103
«
21
هجو ابوسفیان نسبت به پیامبر (صلى الله علیه وآله) و پاسخ حسان بن ثابت
المسائل العکبریه
36
6
22
ردّ مهاجر بودن عباس عموى پیامبر (صلى الله علیه وآله)
الفصول المختاره
170
2
23
غدیر خم و سخن پیامبر (صلى الله علیه وآله) در آن جا
أقسام المولى
31
8
…2
E…
24
اجازه خواستن حسان بن ثابت از رسول خدا(صلى الله علیه وآله) در روز غدیر خم براى سرودن شعر
أقسام المولى
35
8
25
دستور پیامبر(صلى الله علیه وآله) به مردم براى سلام کردن به امام على (علیه السلام) به عنوان
إمرة المؤمنین
رسالة
فى معنى المولى
38 و 38
«
26
دستور پیامبر (صلى الله علیه وآله) به مردم براى سلام کردن به امام على (علیه السلام) به عنوان
إمرة المؤمنین
الامالى
18 و 19
13
27
پیروى عده بسیارى از مسیلمه کذاب و ترک پیامبر(صلى الله علیه وآله)
الافصاح
237
8
28
ردّ امامت جماعت عبدالرحمن بن عوف در غیاب پیامبر(صلى الله علیه وآله)
الفصول المختاره
128
2
29
آخرین مجلس خطبه پیامبر(صلى الله علیه وآله)
الامالى
46
13
ب ـ غزوات رسول خدا(صلى الله علیه وآله)
1
زمان جنگ بدر، هفدهم رمضان
المقنعه
311
14
2
جهاد نکردن ابوبکر، عمر و عثمان در جنگ بدر
الافصاح
156
8
3
غیبت ابوبکر و عمر در جنگ بدر و ماندنشان در عریش
«
193
«
4
اسارت عباس عموى پیامبر (صلى الله علیه وآله) در جنگ بدر به دست امام على (علیه السلام)
الفصول المختاره
294
2
5
جلوس ابوبکر و عمر در عریش در غزوه بدر و علت آن
«
34
«
6
سخن گفتن پیامبر (صلى الله علیه وآله) با کشته هاى مشرکان پس از بدر و پرسش عمر
تصحیح الاعتقاد
92
5
7
فرار برخى اصحاب پیامبر (صلى الله علیه وآله) در جنگ احد
الافصاح
67
8
8
فرار ابوبکر و عمر و عثمان در جنگ احد و باقى ماندن امام على (علیه السلام)
«
156
«
9
خبر دادن از جمع شدن نیروهاى ابوسفیان به امام على (علیه السلام)
التذکره
33
9
10
فرار ابوبکر و عمر در جنگ احد، خیبر و خندق و عدم مبارزه آن ها
الافصاح
195
8
11
فرار ابوبکر، عمر و عثمان در خیبر و خشمگین شدن پیامبر(صلى الله علیه وآله) و سپردن
پرچم به امام على(علیه السلام) و این که شیخین اهل جنگ نبودند
«
133 و 156
«
12
سپرده شدن پرچم به امام على(علیه السلام) در غزوه خیبر
الامالى
56
13
13
سپرده شدن پرچم به امام على (علیه السلام) در غزوه خیبر و فرار برخى دیگر
الافصاح
68 و 86
8
14
عقب ماندن عایشه در غزوه بنى المصطلق و قذف او
«
60
«
15
فرماندهى عمرو بن عاص بر ابوبکر و عمر از جانب پیامبر (صلى الله علیه وآله) و اسلام آوردن
او پیش از فتح مکه
«
155
«
16
اشاره به سال صلح حدیبیه، یعنى ششم هجرت
«
112
«
17
اسلام آوردن ابوسفیان در فتح مکه و در امان بودن کسانى که وارد خانه او مى شدند
«
154
«
18
مبتلا شدن ابوسفیان به بلاى حسن در جنگ حنین
«
«
«
…2
E…
19
جنگیدن ابوسفیان در طائف و از دست دادن بینایى یک چشمش
الافصاح
154
8
20
پرچم داشتن یزیدبن ابى سفیان در طائف
«
«
«
21
گماشته شدن ابوسفیان بر اسیران طائف و نجران
«
103
«
22
فرار مسلمانان در حنین با سخنان ابوبکر که حاکى از غرور به خاطر زیادى
نیروهاى اسلام بود و نیز فرار خود او
«
157
«
23
اشاره به سال غزوه تبوک، یعنى نهم هجرت
«
112
«
24
جانشینى امام على(علیه السلام) براى پیامبر(صلى الله علیه وآله) در مدینه در غزوه تبوک
الامالى
57
13
25
رم دادن شتر پیامبر(صلى الله علیه وآله) در عقبه تبوک توسط برخى اصحاب
الافصاح
60
8
26
اشاره به برخى غزوات پیامبر(صلى الله علیه وآله) و تعداد نیروهاى مسلمانان
مسألة أخرى
فى النص
23
7
27
شهرت جنگ هاى خالدبن ولید و عمرو بن عاص در زمان پیامبر (صلى الله علیه وآله) و پس
از ایشان
الافصاح
155
8
28
امارت خالدبن ولید و اعزام او به سریه ها از ناحیه پیامبر (صلى الله علیه وآله)
«
«
«
29
جنگ یکى از انصار در بین مسلمانان و از اهل جهنم دانستن او توسط پیامبر(صلى الله علیه وآله)
الفصول المختاره
145
2
30
آرزوى رسول خدا(صلى الله علیه وآله) براى دیدن برادرانش در آینده در حضور ابوبکر و عمر، و
این که برادران ایشان کسانى هستند که پس از آن حضرت خواهند آمد در حالى که
به ایشان ایمان دارند و با آن که ایشان را ندیده اند وى را تصدیق و یارى مى کنند
الامالى
63
13
ج ـ رحلت رسول خدا(صلى الله علیه وآله)
1
درخواست پیامبر (صلى الله علیه وآله) براى نوشتن نامه و ممانعت عمر از آن
الامالى
36
13
2
سخن عباس عموى پیامبر (صلى الله علیه وآله)با امام على(علیه السلام) هنگام بیمارى پیامبر (صلى الله علیه وآله)
الفصول المختاره
252
2
3
زمان رحلت رسول خدا (صلى الله علیه وآله)
المقنعه
456
14
4
سخن امام على (علیه السلام) با پیامبر (صلى الله علیه وآله) هنگام دفن ایشان
الامالى
103
13
5
رحلت پیامبر (صلى الله علیه وآله) و انجام امور مربوط به آن
«
102
«
6
ادعاى زنده بودن پیامبر (صلى الله علیه وآله) پس از رحلتشان توسط عمر
الفصول المختاره
240
2
7
قسم خوردن عمر به عدم رحلت پیامبر (صلى الله علیه وآله)
«
242
«
8
رها شدن پیامبر (صلى الله علیه وآله) پس از رحلت از طرف خلفاى نخستین و رفتن آن ها
به دنبال سقیفه
الافصاح
234
8
9
مرقد شریف رسول خدا(صلى الله علیه وآله)
المقنعه
457
14
فصل دوم: حضرت فاطمه زهرا((علیها السلام))
1
شکایت حضرت زهرا(علیها السلام) به پیامبر(صلى الله علیه وآله) درباره حوادثى که پس از رحلت
پیامبر(صلى الله علیه وآله) برایش پیش آمد
الامالى
40
13
2
زیارت مرقد پیامبر(صلى الله علیه وآله) توسط حضرت زهرا(علیها السلام)
الفصول المختاره
130
2
3
مرقد شریف حضرت زهرا(علیها السلام) نزد مرقد امام حسن(علیه السلام)
کتاب المزار
178
5
4
مرقد شریف حضرت زهرا(علیها السلام) نزد پیامبر(صلى الله علیه وآله)
«
«
«
فصل سوم: امامت، خلافت و جانشینى رسول خدا(صلى الله علیه وآله)
1
مکالمه ابن مسعود با پیامبر(صلى الله علیه وآله) در تبوک درباره جانشینى آن حضرت
الامالى
35
13
2
مکالمه مردى از بنى اسد با امام على(علیه السلام) درباره خلافت
الفصول المختاره
77
2
3
پرسش و پاسخ ابوالهذیل علاف با على بن میثم درباره اولویت در امامت
«
86
«
4
گفتوگوى فضال بن حسن بن فضال کوفى با ابوحنیفه درباره بهترین شخص پس
از رسول خدا(صلى الله علیه وآله)
«
74
«
5
احتجاج ابن عباس با معاویه درباره امامت
الامالى
15
13
6
پرسش و پاسخ مردى با امام سجاد (علیه السلام) درباره برترى خاندان پیامبر (صلى الله علیه وآله)
الفصول المختاره
25
2
7
مناظره على بن میثم با ضرار بن عمرو ضبّى درباره امامت
«
29
«
8
مناظره هشام بن حکم با ضراربن عمرو ضبّى درباره امامت، و ضمن آن اشاره
به صدور حدیث منزلت از ناحیه پیامبر(صلى الله علیه وآله)
«
28
«
9
اشاره به سقیفه و حضور سعدبن عباده در آن جا
الافصاح
84
8
10
اشاره به سقیفه و سخن عمر در آن جا
الفصول المختاره
243
2
11
پیمان مخالفان امام على(علیه السلام) بر این که هیچ یک از خاندان پیامبر(صلى الله علیه وآله) را
جانشین ایشان قرار ندهند
المسائل العکبریه
77
6
12
پاسخ هشام بن حکم درباره روایتى از امام على(علیه السلام) و این که عده اى پیمان
بسته بودند که خلافت به کسى از اهل بیت پیامبر(صلى الله علیه وآله) نرسد
الفصول المختاره
90
13
علت یاد نکردن انصار از غدیر خم در سقیفه
المسائل العکبریه
64 و 43
6
14
انگیزه خلفا از استقبال خلافت و کنار زدن امام على (علیه السلام)
الافصاح
234
8
15
بیان آن که سرّى که خداوند در قرآن براى پیامبر (صلى الله علیه وآله) نام برده، خلافت امام
على(علیه السلام) بوده است
المسائل العکبریه
77
6
16
کنار گذاشتن امام على (علیه السلام) از خلافت، منشأ اختلافات مسلمانان
«
118
«
17
سخن ابوبکر مبنى بر بهتر نبودن وى از دیگران در امر خلافت
الفصول المختاره
25
2
18
تأخیر بیعت امام على (صلى الله علیه وآله) با ابوبکر، و اختلاف اقوال در مقدار تأخیر، و نظر
شیخ مفید مبنى بر عدم بیعت ایشان با ابوبکر
«
56 ـ 57
«
…2
E…
19
سخن حضرت زهرا (علیها السلام) پس از بیعت مردم با ابوبکر
الامالى
95
13
20
عدم بیعت امام على (علیه السلام) با ابوبکر و تهدید عمر به آتش زدن خانه
«
49
«
21
ردّ جانشینى ابوبکر براى پیامبر (صلى الله علیه وآله) در نماز آخر عمر ایشان
المسائل العکبریه
52
6
22
سخن ابوبکر پس از خلافت
الفصول المختاره
246
2
23
گفتوگوى هیثم بن حبیب صیرفى و ابوحنیفه در باره غدیر خم، و اعتراف ابوحنیفه
به غدیر، و توصیه او به یارانش در باره اجتناب از اقرار به غدیر
الافصاح
154
8
24
مناظره هشام بن حکم با یحیى بن خالد برمکى در باره شکایت بردن عباس
عموى پیامبر(صلى الله علیه وآله) و امام على(علیه السلام) نزد ابوبکر در مورد ارث
«
49
2
فصل چهارم: تاریخ خلفا / 1. ابوبکر
1
فقیر بودن پدر ابوبکر و استفاده از طعام عبداللّه بن جدعان
الافصاح
213
8
2
فقیر بودن ابوبکر و بدى وضع معیشت اش پیش و پس از اسلام
«
«
«
3
شغل ابوبکر
«
214
«
4
بت پرست بودن ابوبکر پیش از اسلام
«
146
«
5
احوال خلیفه اول پیش از اسلام و اظهار نفاق او در زمان رسول خدا(صلى الله علیه وآله)
الفصول المختاره
26 و 27
6
تأیید همراهى ابوبکر با پیامبر(صلى الله علیه وآله) در غار و نقص بودن آن براى او
الافصاح
185 و 186
8
7
ردّ مواسات ابوبکر با پیامبر(صلى الله علیه وآله) در مال، به ویژه به خاطر آزادى بلال
«
218 ـ 216
«
8
ردّ اشتراک ابوبکر و پیامبر(صلى الله علیه وآله) در امامت جماعت
«
204
«
9
نماز خواندن ابوبکر به امامت عمرو بن عاص در طول امارت او
«
202
«
10
اقوال مختلف در چگونگى نماز خواندن ابوبکر هنگام بیمارى پیامبر(صلى الله علیه وآله)
«
204 ـ 205
«
11
برخى از کارهاى ابوبکر که بر خلاف زهد بوده است
«
234
«
12
ردّ سخن کسانى که گفته اند ابوبکر به همراه پیامبر(صلى الله علیه وآله) امام جماعت شد
الفصول المختاره
124 ـ 127
2
13
بازداشتن ابوبکر از نماز بر مردم توسط پیامبر(صلى الله علیه وآله) در بیمارى آخر عمر ایشان
«
126
«
14
احوال ابوبکر پیش و پس از اسلام، و شغل او و پدرش
الافصاح
176
8
15
انفاق نکردن ابوبکر به مسطح بن اثاثه و این که مسطح از ذوى القربى بوده و نسبتى
با ابوبکر داشته است
«
«
«
16
ردّ نماز خواندن ابوبکر بر مردم هنگام بیمارى پیامبر(صلى الله علیه وآله) و کنار زدن وى از
نماز توسط آن حضرت
«
201
«
…2
E…
17
اقدام ابوبکر براى امامت نماز به دستور عایشه بوده نه پیامبر (صلى الله علیه وآله)
الافصاح
206 ـ 202
8
18
ابوبکر اهل جنگیدن نبود
«
134 ـ 143
،
152 ـ 223
«
19
فرار ابوبکر از جنگ
«
152
«
20
برخى از کارهاى ناشایست ابوبکر
«
134 ـ 234
«
21
ردّ انفاق ابوبکر پیش از فتح مکه
«
152
«
22
فرماندهى عمروبن عاص بر ابوبکر در جنگ وامامت بر او در نماز از طرف
پیامبر(صلى الله علیه وآله)
المسائل العکبریه
54
6
23
ردّ مقدم شدن ابوبکر در کارها بر دیگران از ناحیه پیامبر(صلى الله علیه وآله)
المسائل العکبریه
56 ـ 59
6
24
ردّ خواب دیدن ابوبکر و تفسیر آن به دو سال خلافت وى
الفصول المختاره
132
2
25
جنگ ابوبکر با اهل ردّه
«
123
«
26
انگیزه اهل یمامه در مخالفت با پرداخت زکات به ابوبکر
الافصاح
121
8
27
ولایت یزیدبن ابى سفیان بر ربع اجناد شام از طرف ابوبکر
«
104
«
28
پشیمانى و اظهار ناراحتى ابوبکر هنگام مرگ
«
73
«
29
حالات مختلف ابوبکر و دیدگاه هاى مختلف در این باره
المسائل العکبریه
59
6
2. عــمر
1
بت پرستى عمر پیش از اسلام
الافصاح
146
8
2
احوال خلیفه دوم پیش و پس از اسلام و اظهار نفاق او در زمان پیامبر(صلى الله علیه وآله)
الفصول المختاره
26 ـ 27
2
3
فرماندهى عمرو بن عاص بر عمر در جنگ و امامت بر او در نماز از طرف
پیامبر(صلى الله علیه وآله)
المسائل العکبریه
56
6
4
دست به شمشیر بردن عمر پس از اسلام آوردنش براى آن که کسى پنهانى
به پرستش خدا روى نیاورد
الرسالة الرابعة
فى الغیبه
14
7
5
فرار خلیفه دوم در جنگ خیبر
الافصاح
133
8
6
ردّ انفاق عمر پیش از فتح مکه
«
152
«
7
ردّ مقدم شدن عمر در کارها بر دیگران توسط پیامبر (صلى الله علیه وآله)
المسائل العکبریه
56
6
8
ردّ مبارزه و مجاهدت عمر و بیان فرار او از جنگ
الافصاح
144 ـ 152
و 158
«
9
انجام متعه از ناحیه پیامبر(صلى الله علیه وآله) و حرام کردن آن توسط عمر
الفصول المختاره
161
2
…2
E…
10
حرام کردن متعه از طرف عمر
المسائل السرویه
31
7
11
نماز خواندن عمر به امامت عمرو بن عاص در طول امارت او
الافصاح
202
8
12
تعیین مهریه از طرف عمر و اعتراض یک زن به او، و اعتراف عمر به فقیه تر
بودن دیگران از او
رسالة فى المهر
22
9
13
ولایت یزیدبن ابى سفیان بر ربع اجناد شام از طرف عمر
الافصاح
104
8
14
جانشینى صهیب براى نماز بر مردم از طرف عمر در ایام شورا
المسائل العکبریه
54
6
15
منع ورود مقداد در شورا توسط عمر
الامالى
114
13
16
درخواست عمر هنگام مرگ که اى کاش خاک مى بود
الافصاح
73
8
17
آخرین لحظات زندگى عمر و سخنان او
الامالى
50
13
18
حالات مختلف عمر و دیدگاه هاى مختلف در این باره
المسائل العکبریه
59
6
3. عــثمان
1
شهرت انفاق عثمان در جیش العسره
الافصاح
211
8
2
برخى کارهاى عثمان در دوران خلافت
«
234
«
3
برخورد عثمان با برخى اصحاب، از جمله عمار
الامالى
70
13
4
کم شدن سهم عایشه توسط عثمان و گفتوگوى او با عایشه
«
125
«
5
ولایت ولیدبن عقبه، عبدالله ابى سرح، عمرو بن عاص و ابوموسى اشعرى از
طرف عثمان
الافصاح
105
8
6
شرب خمر ولیدبن عقبه و حد خوردن او در مدینه
المسائل الصاغانیه
135
3
7
سخن عثمان هنگام شورش مردم علیه او
الفصول المختاره
246
2
8
عدم دخالت امام على (علیه السلام) در قتل عثمان و ولایت نداشتن معاویه براى خون او
المسائل العکبریه
56
6
9
اظهار ناراحتى عثمان هنگام مرگ
الافصاح
73
8
4. مــعاویه
1
اسلام آوردن معاویه پیش از ابوسفیان در عام القضیه
الافصاح
154
8
2
ولایت معاویه از طرف عمر و عثمان
«
104
«
3
نقش معاویه در فتوح شام
«
130
«
4
فتوح معاویه در دریا و سرزمین هاى روم و مغرب که درصدش بیشتر از عمر است
«
154 ـ 155
8
5
داستان معاویه با شدادبن اوس
الامالى
96
13
6
بى ادبى به امام على(علیه السلام) روى منبر در زمان معاویه
«
43
«
7
رفتن جاریة بن قدامه نزد معاویه در حالى که احنف بن قیس و حباب مجاشعى در
کنار معاویه بودند و معاویه اظهار کرد دین آن دو را خریده است
«
171
«
فصل پنجم: زندگانى و سیره امامان(علیهم السلام) / امام امیر المؤمنین(علیه السلام)
الف ـ امامت و فضایل امام على(علیه السلام)
1
زمان تولد، نام و نسب امام على (علیه السلام)
المقنعه
461
14
2
موحد بودن امام على(علیه السلام)
الافصاح
146
8
3
دعاى پیامبر(صلى الله علیه وآله) براى ورود بهترین مردم و استجابت آن با ورود حضرت
على(علیه السلام)و دلالت آن بر برترى امام على(علیه السلام)
الفصول المختاره
96
2
4
قاضى شدن امام على(علیه السلام)در یمن، فرماندهى بر لشکر و ولایت آن حضرت بر
اموال از ناحیه پیامبر(صلى الله علیه وآله)
«
118
«
5
برخى برترى هاى امام على(علیه السلام) از نگاه پیامبر(صلى الله علیه وآله)
«
168
«
6
خطاب پیامبر(صلى الله علیه وآله) به امام على(علیه السلام) با لقب امیرالمؤمنین
«
23
«
7
اظهار نصّ بر امامت امام على(علیه السلام) از ناحیه پیامبر(صلى الله علیه وآله)
«
19
«
8
انذار پیامبر(صلى الله علیه وآله) به قریش نسبت به جنگ با امام على(علیه السلام)
الافصاح
135
8
9
شهرت صدقه امام على(علیه السلام) با انگشترش و انفاق به مسکین و…
«
211
«
10
اعلام سیادت عرب براى امام على(علیه السلام) از ناحیه پیامبر(صلى الله علیه وآله)
الامالى
44
13
11
فضایل امام على(علیه السلام) از جمله زکات در رکوع
المسائل العکبریه
49
6
12
فرستادن شخصى براى گرفتن صدقات به اطراف کوفه از طرف امام على(علیه السلام)
المقنعه
255
14
13
موعظه امام على(علیه السلام) در بازار بصره
الامالى
120
13
14
ملاقات ابوالأسود دؤلى با امام على(علیه السلام) و تعلیم تقسیم بندى معروف کلام عرب
به وى
الفصول المختاره
91
2
15
مرور امام على(علیه السلام) به رحبه قصارین در کوفه و قسم خوردن شخصى در آن جا
و برخورد آن حضرت با وى
«
65
«
16
پرسش هایى از على بن میثم درباره کارهاى امام على(علیه السلام)، از جمله ازدواج دختر
آن حضرت با عمر و پاسخ ایشان
الفصول المختاره
69 ـ 70
2
17
ازدواج دختر امام على(علیه السلام) با عمر
المسائل العکبریه
60 ـ 62
6
18
بیان روایتى که سنّ امام على(علیه السلام) را هنگام شهادت 65 سال ذکر کرده است
الفصول المختاره
272
2
19
مقایسه بیعت مردم با پیامبر(صلى الله علیه وآله) و بیعت عباس عموى پیامبر(صلى الله علیه وآله) با
امام على(علیه السلام)
«
249
«
20
علت پنهان بودن قرآن امام على(علیه السلام)
المسائل العکبریه
118
6
21
علت عدم ردّ فدک از ناحیه امام على(علیه السلام) در زمان خلافتش
«
121
«
…2
E…
22
پرسش قاضیان امام على(علیه السلام) درباره مبناى قضاوت و پاسخ ایشان
المسائل العکبریه
123
6
23
امتحاناتى که براى امام على (علیه السلام) پیش آمد اما براى دیگران پیش نیامد
«
121 ـ 122
«
24
احتجاج امام على (علیه السلام) با معاویه
اقسام المولى
37
8
25
غالیان و برخورد امام على (علیه السلام) با آنان
تحصیح الاعتقاد
92
5
26
انگیزه کسانى که با امام على (علیه السلام)جنگیدند
الافصاح
121
8
27
اشاره به بیعت طلحه و زبیر با امام على(علیه السلام) از روى اختیار و ترجیح داشتن
زبیر بر طلحه و ابوبکر
«
40
«
28
ردّ اختلاف روش امام على(علیه السلام) در تقسیم غنایم جمل و صفین
المسائل العکبریه
55
6
29
گفتوگوى امام على(علیه السلام) با حارث همدانى در باره گروه هاى مختلف شیعه
«
55
6
30
علت رفتن امام على(علیه السلام) به مسجد در حالى که مى دانست به شهادت مى رسد
«
69
«
31
زمان ضربت خوردن امام على(علیه السلام)
المقنعه
311
14
32
زمان شهادت و مرقد شریف امام على(علیه السلام)
«
311 و 461
«
33
محل مرقد شریف امام على(علیه السلام)
کتاب المزار
224
5
34
آسان تر بودن جنگ ردّه و فتوحات از جنگ هاى امام على(علیه السلام)
الافصاح
117
8
35
روایت اصبغ بن نباته و حضور او پس از ضربت خوردن امام على (علیه السلام) در کنار
ایشان و توصیه هاى آن حضرت
الامالى
351
13
ب ـ نبرد جمل
1
سخن مردى با امام على(علیه السلام) درباره جنگ جمل
الامالى
101
13
2
سخنان امام على(علیه السلام) هنگام حرکت عایشه و یارانش به طرف بصره
«
154
«
3
گفتوگوى برخى با امام على(علیه السلام) درباره جنگ جمل
«
128
«
4
پرسش شخصى از امام على(علیه السلام) درباره جنگ جمل و جنگیدن او
الافصاح
125
8
5
اخبار حذیفة بن یمان از جنگ جمل و برخى حوادث آن
الامالى
58
13
6
برخورد اما على(علیه السلام) با عایشه پس از جمل
«
24
«
7
تعداد کشته هاى جنگ جمل
الافصاح
115
8
8
سرانجام طلحه در جمل و سخن گفتن امام على(علیه السلام) با پیکر او پس از مرگش
الفصول المختاره
141
2
9
سرانجام زبیر و کشته شدن او، و نظر شیخ مفید در این باره
«
142 ـ 144
«
10
سخن گفتن امام على(علیه السلام) با کشته هاى جنگ جمل
تصحیح الاعتقاد
93
5
11
عدم اقدام امام على(علیه السلام) براى طلاق عایشه وحفظ او در حجاب ومنع از اسارت او
المسائل العکبریه
75
6
ج ـ پیکار صفین
1
پرسش مردى شامى از امام على (علیه السلام) درباره جنگ صفین و پاسخ ایشان
الفصول المختاره
70 ـ 71
2
2
سخن مردى با امام على (علیه السلام) در جنگ صفین که معلوم شد شمعون، وصى
حضرت عیسى(علیه السلام) است
الامالى
105
13
3
گفتوگوى برخى با امام على(علیه السلام) درباره جنگ صفین
«
128
«
4
حضور قیس بن سعدبن عباده در صفین و پرچم داشتن او
أقسام المولى
«
8
5
نبرد صفین و برخى حوادث و تعداد کشته هاى آن
الافصاح
115 ـ 116
«
6
واقعه اى در جنگ صفین براى امام على(علیه السلام)
الامالى
105
13
7
خبر شهادت محمدبن ابى بکر و نامه نوشتن امام على(علیه السلام) به مالک اشتر و
سرانجام کار او
«
79
«
دـ نهروان و خوارج
1
جنگ نهروان، تعداد خوارج و تعداد کسانى که باقى ماندند
الافصاح
116
8
2
مناظره هشام بن حکم با عبداللّه بن یزیداباضى از خوارج در حضور یحیى بن خالد درباره ایمان خوارج
الفصول المختاره
50
2
2. امام حسن مجتبى(علیه السلام)
1
زمان تولد، نام و نسب امام حسن(علیه السلام)
المقنعه
464
14
2
نماز خواندن امام حسن مجتبى(علیه السلام) نزد ستون پنجم مسجد کوفه
کتاب المزار
10
5
3
صلح امام حسن(علیه السلام) با معاویه و عدم یارى مردم
الافصاح
43
8
4
صلح امام حسن(علیه السلام) با معاویه با علم به سرانجام آن
المسائل العکبریه
72
6
5
زمان شهادت امام حسن(علیه السلام) و مرقد شریف ایشان
المقنعه
465
14
6
خبر هشام بن حسان از این که امام حسن(علیه السلام) را پس از صلح با معاویه دیده است که خطبه مى خواند و خود را حزب اللّه غالب مى داند
الامالى
348
13
3. امام حسین(علیه السلام)
1
زمان تولد، نام و نسب امام حسین (علیه السلام)
المقنعه
467
14
2
اشاره به واقعه عاشورا
الافصاح
44
8
3
شهادت امام حسین(علیه السلام) و علم ایشان به آن
المسائل العکبریه
71
6
…2
E…
4
شهادت امام حسین(علیه السلام) و اسارت خانواده ایشان
المسائل العکبریه
73
6
5
زمان شهادت و مرقد شریف امام حسین(علیه السلام)
المقنعه
467 ـ 468
14
6
نخستین شعر در رثاى امام حسین(علیه السلام) توسط عقبة بن عمرو سهمى
الامالى
324
13
7
بیرون آمدن اسماء بنت عقیل از خانه براى عزادارى پس از شنیدن شهادت
امام حسین(علیه السلام) کنار مرقد مطهر رسول خدا(صلى الله علیه وآله) و خواندن شعرى در آن جا
«
319
«
4. امام سجاد(علیه السلام)
1
زمان تولد، نام و نسب امام سجاد(علیه السلام)
المقنعه
472
14
2
رفتن امام سجاد(علیه السلام) از مدینه به کوفه براى نماز خواندن در مسجد کوفه
کتاب المزار
6
5
3
اشاره به واقعه حرّه واقم
الافصاح
44
8
4
پیش بینى امام سجاد(علیه السلام) از قیام امام مهدى«عج»
الامالى
45
13
5
برخورد دلقکى در مدینه براى خنداندن امام سجاد(علیه السلام) وعدم موفقیت او و کشیدن
عباى آن حضرت و سخن امام سجاد(علیه السلام) به او که:
روزى خواهد آمد که دلقک ها در آن زیان مى بینند
«
219
«
6
اظهار اندوه امام سجاد(علیه السلام) از فتنه ابن زبیر و دل دارى شخصى (خضر پیامبر(علیه السلام))
به ایشان
«
204
«
7
زمان شهادت و مرقد شریف امام سجاد(علیه السلام)
المقنعة
472
14
5. امام محمد باقر(علیه السلام)
1
زمان تولد، نام و نسب امام باقر (علیه السلام)
المقنعه
472
14
2
پرسش مردى از امام باقر (علیه السلام) درباره ارث و پاسخ ایشان
الفصول المختاره
181
2
3
زمان شهادت و مرقد شریف امام باقر (علیه السلام)
المقنعه
472
14
6. امام جعفر صادق(علیه السلام)
1
زمان تولد، نام و نسب امام صادق(علیه السلام)
المقنعه
473
14
2
رحلت اسماعیل پسر امام صادق(علیه السلام) در زمان حیات آن حضرت
الفصول المختاره
308
2
3
فریب خوردن ابان بن تغلب از متعه اش و نهى امام صادق (علیه السلام) از متعه در
حرمین شریفین
خلاصة الایجاز
58
6
4
خروج حسن بن زید از کوفه هنگام قیام زید، و رفتن او به مدینه واظهار شهادت به رسالت وامامت تا امام ششم، و خبر امام صادق(علیه السلام) به سالم ماندن او در صورت پیروزى زید یا پیروزى بنى امیه
«
58
«
…2
E…
5
معرفى هشام بن حکم و تأیید و تمجید او از ناحیه امام صادق (علیه السلام)
الفصول المختاره
52
2
6
نام بردن امام صادق(علیه السلام) از پنج نفر در نامه اى براى عهده دارى امامت،
براى محافظت از امام کاظم(علیه السلام)
الفصول العشره
70 ـ 71
3
7
رفتن عیسى بن عبداللّه قمى از قم به مدینه و از اهل بیت شمرده شدن او
توسط امام صادق(علیه السلام)
الامالى
140
13
8
زمان شهادت و مرقد شریف امام صادق(علیه السلام)
المقنعه
473
14
9
آمدن رسول خدا(صلى الله علیه وآله) به خواب حنان بن سدیر صیرفى، و رطب خوردن او از دست آن حضرت و دیدن امام صادق (علیه السلام) فرداى آن روز، و خوردن رطب از دست ایشان و خبر امام صادق (علیه السلام) به آن چه در خواب گذشته بود
الامالى
335
13
10
آمدن ام سلمه به خواب امام صادق(علیه السلام) در حال گریه و پرسش امام از او در این باره، و تعریف او از دیدن رسول خدا(صلى الله علیه وآله) در خواب و سخن آن حضرت که فرمود: امشب براى حسین و یارانش قبرهایى حفر مى کنم
«
319
«
7. امام کاظم(علیه السلام)
1
زمان تولد، نام و نسب امام کاظم (علیه السلام)
المقنعه
476
14
2
زیارت پیامبر(صلى الله علیه وآله) از طرف هارون الرشید و افتخار او به پیامبر(صلى الله علیه وآله) به عنوان
پسر عمو، و پاسخ امام کاظم(علیه السلام) و افتخار ایشان به عنوان پدر
الفصول المختاره
36
2
3
زمان شهادت و مرقد شریف امام کاظم (علیه السلام)
المقنعه
476
14
4
مرقد شریف امام کاظم (علیه السلام)
کتاب المزار
192
5
8. امام رضا(علیه السلام)
1
زمان تولد، نام و نسب امام رضا(علیه السلام)
المقنعه
479
14
2
مکالمه امام رضا(علیه السلام) با مأمون درباره برترى امام على(علیه السلام)
الفصول المختاره
38
2
3
مکالمه امام رضا(علیه السلام) با مأمون و اثبات نزدیک تر بودن و برترى نسب آن حضرت
با پیامبر (صلى الله علیه وآله)در مقایسه با مأمون
«
37
«
4
زمان شهادت و مرقد شریف امام رضا(علیه السلام)
المقنعه
479
14
9. امام جواد(علیه السلام)
1
زمان تولد، نام و نسب امام جواد(علیه السلام)
المقنعه
482
14
2
پرسش امام جواد(علیه السلام) از یحیى بن اکثم در حضور مأمون و ناتوانى او در پاسخ
مسائل العویص
26
6
3
زمان شهادت و مرقد شریف امام جواد(علیه السلام)
المقنعه
482
14
10. امام هادى(علیه السلام)
1
زمان تولد، نام و نسب امام هادى (علیه السلام)
المقنعه
484 ـ 485
14
2
زمان شهادت و مرقد شریف امام هادى (علیه السلام)
«
«
«
11. امام حسن عسکرى(علیه السلام)
1
زمان تولد، نام و نسب امام حسن عسکرى (علیه السلام)
المقنعه
485
14
2
زمان شهادت و مرقد شریف امام حسن عسکرى(علیه السلام)
«
«
«
12. امام زمان حضرت ولى عصر(علیه السلام)
1
پنهان بودن ولادت حضرت ولى عصر«عج»
الفصول العشره
58
3
2
غیبت حضرت ولى عصر«عج»
النکت الاعتقادیه
44
10
فصل ششم: موضوعات تاریخى دیگر
1
چگونگى رحلت یا شهادت پیامبر(صلى الله علیه وآله) و امامان(علیهم السلام)
تصحیح الاعتقاد
131 ـ 132
5
2
مناظره على بن میثم با مردى نصرانى درباره آویزان کردن صلیب
الفصول المختاره
58
2
3
شرافت مسجد کوفه و نماز خواندن پیامبران در آن
کتاب المزار
5
5
4
عدم ممانعت خداوند از بى ادبى حجاج بن یوسف ثقفى به کعبه
المسائل العکبریه
84
6
5
عدم ممانعت خداوند از کشته شدن مردم توسط قرمطى در مکه
«
«
«
6
اشاره به پستى بنوتیم بن مره و بنوعدى با گواه گرفتن شعر ابوسفیان در این مورد
الفصول المختاره
248
2
7
مراجعه شخصى به ابوحنیفه و گرفتن فتاواى او و تغییر آن ها در سال بعد و
اظهار پشیمانى آن شخص
«
145
«
8
احوال عبدالملک بن عمیر و نزدیکى او به بنى امیه و ساختن اخبار دروغ
الافصاح
220
8
9
اشاره به زندگى سلمان فارسى و طول عمر او
الفصول العشره
102
3
10
فعالیت هاى ابوسفیان پس از پیامبر (صلى الله علیه وآله) ، مثل جهاد در یرموک و این که همه صداها در این روز، خاموش شده بود جز صداى او که مى گفت… و پرچم نیز دست پسرش یزید بود
الامالى
26
13
…2
E…
11
برخورد سوّار بن عبداللّه قاضى با سید حمیرى و خطاب رافضى به او و اطلاع به
او و اطلاع ابوجعفر منصور از این واقعه و…
الفصول المختاره
92
2
12
اشاره به عدم انجام برخى امور توسط پیامبر(صلى الله علیه وآله) و امام على(علیه السلام)
«
145
«
13
اشاره به أخطل شاعر و اعتقاد او
اقسام المولى
39
8
14
موقعیت کمیت بن زید اسدى در شعر
«
40 ـ 41
«
15
احوال زیاد بن ابیه و تغییر روش و اعتقاد او
رسالة فى
معنى المولى
25
«
16
موقعیت أخطل شاعر و کمیت بن زید در شعر
«
18
«
17
بى اعتبار دانستن کتاب سلیم بن قیس
تصحیح الاعتقاد
149
5
18
مناظره رؤبة بن عجاج و ذوالرمه شاعر درباره افعال خداوند
الامالى
107
13
19
اقسام انفاق اصحاب و مورد استفاده آن ها از طرف پیامبر(صلى الله علیه وآله)
الافصاح
215
8
20
گفتوگوى ارطاة بن سهیه با عبدالملک بن مروان درباره گذشت عمر و خواندن شعرى در این باره
الامالى
142
13
21
درخواست مأمون از دعبل براى سرودن شعر براى امام حسین(علیه السلام) و اظهار اندوه مأمون
«
325
«
22
سخنرانى عبدالملک بن مروان و اعتراض یکى از حاضران به او، و رفتار ظالمانه
او، و گوشزد کردن برخى رفتارهاى او و ناپدید شدن آن شخص پس از این جلسه
«
280
«
ب) جدول سال شمار مسارّ الشیعه
نزول تورات بر حضرت موسى(علیه السلام)
ششم
رمضان
ـ
بیعت با امام رضا(علیه السلام)
ششم
«
201 ق
وفات حضرت خدیجه(علیها السلام)
دهم
«
3 ق هجرت 10 بعثت
نزول انجیل بر حضرت عیسى(علیه السلام)
دوازدهم
«
ـ
مؤاخات (پیمان برادرى بین مهاجر و انصار) و مؤاخات پیامبر(صلى الله علیه وآله)
و امام على(علیه السلام)
دوازدهم
«
1 ق
ولادت امام حسن مجتبى(علیه السلام)
پانزدهم
«
3 ق
ولادت امام جواد(علیه السلام)
پانزدهم
«
195 ق
واقعه جنگ بدر (لیلة الفرقان) و نزول ملائکه براى یارى پیامبر(صلى الله علیه وآله)و …
هفدهم
«
]2 ق[
ضربت خوردن على (علیه السلام)
نوزدهم
«
]40 ق[
فتح مکه
بیستم
«
8 ق
شب اسراء و معراج پیامبر(صلى الله علیه وآله)، شب عروج حضرت عیسى(علیه السلام)، وفات
حضرت موسى(علیه السلام) و وصى او یوشع بن نون
بیست و یکم
«
ـ
…2
E…
شهادت امام على(علیه السلام)
بیست و یکم
رمضان
40 ق
نزول قرآن بر پیامبر(صلى الله علیه وآله) و امید به شب قدر بودن
بیست و سوم
«
ـ
عید فطر* *. این روز هر سال، عید فطر است.
اول
شوال
ـ
هلاکت عمرو بن عاص
اول
«
41 ق
واقعه جنگ احد و شهادت حمزه عموى پیامبر(صلى الله علیه وآله)
پانزدهم
«
3 ق
شهادت امام رضا(علیه السلام)
بیستوسوم
ذى قعده
203 ق
نزول کعبه و دحوالارض
بیستوپنجم
«
ـ
ازدواج امام على(علیه السلام) با حضرت زهرا(علیها السلام)
اول
ذى حجه
2 ق
نزول جبرئیل براى کنار زدن ابوبکر از قرائت سوره برائت و سپردن آن به
امام على(علیه السلام)
سوم
«
9 ق
روز ترویه* *.این روز در هر سال، یوم الترویه نامیده شده است.
هشتم
«
اظهار دعوت مسلم بن عقیل در کوفه
هشتم
«
60 ق
پذیرش توبه آدم(علیه السلام)، نزول توبه داود(علیه السلام)، ولادت حضرت ابراهیم(علیه السلام) و حضرت عیسى(علیه السلام)، و روز عرفه* *. این روز در هر سال، روز عرفه است.
نهم
«
ـ
شهادت مسلم بن عقیل
نهم
«
60 ق
عید قربان (عید الاضحى)* *.این روز همه ساله عید قربان است.
دهم
«
ـ
ایام تشریق* *. این سه روز را در هر سال، ایام تشریق گویند.
11و12و13
«
ـ
شدت محاصره عثمان از طرف طلحه و زبیر در میان مهاجر و انصار در
طلب برکنارى عثمان از خلافت
پانزدهم
«
34 ق
نجات حضرت ابراهیم(علیه السلام) از آتش نمرود، روز گواه گرفتن مردم توسط حضرت سلیمان(علیه السلام) بر وصایت آصف بن برخیا، روز به زانو درآمدن ساحران توسط حضرت موسى(علیه السلام)، روز تعیین یوشع به نون وصى حضرت موسى(علیه السلام)، و روز اظهار وصایت حضرت عیسى(علیه السلام) براى شمعون
هیجدهم
«
ـ
عید غدیر و تعیین امام على (علیه السلام)توسط پیامبر(صلى الله علیه وآله) و بیعت با امام على(علیه السلام)
براى خلافت
–
–
10 ق
کشته شدن عثمان در 82 سالگى و دفن او در مقبره یهودیان به نام حشّ
کوکب و …
هیجدهم
«
34 ق
روز مباهله و روز صدقه دادن امام على(علیه السلام) با انگشترش
بیستوچهارم
«
ـ
روز اطعام امام على(علیه السلام) و خانواده اش به فقیر و یتیم و اسیر، و نزول
«هل أتى على الانسان …»
بیستوپنجم
«
ـ
ضربت خوردن عمر بن خطاب
بیستوششم
«
23 ق
ولادت امام حسن عسگرى(علیه السلام)
بیستوهفتم
«
212 ق
فوت عمربن الخطاب
بیستونهم
«
23 ق
روز استجابت دعاى زکریا(علیه السلام)
اول
محرم
ـ
روز رهایى حضرت یوسف(علیه السلام) از چاه
سوم
«
ـ
روز عبور حضرت موسى(علیه السلام) از دریا
پنجم
«
ـ
…2
E…
روز تکلم حضرت موسى(علیه السلام) با خداوند از طریق کوه در طور سینا
هفتم
محرم
ـ
روز نجات حضرت یونس (علیه السلام) از شکم ماهى
نهم
«
ـ
روز عاشورا، شهادت امام حسین(علیه السلام) و یارانش
دهم
«
61 ق
بازگشت اصحاب فیل از مکه پس از نزول عذاب الهى بر آنان
هفدهم
«
ـ
شهادت* امام زین العابدین على بن الحسین(علیه السلام)
*. شهادت، تعبیر مشهور شیعه است، اما مؤلف تعبیر وفات را به کار برده است، زیرا ایشان بر مبناى عدم پذیرش خبر واحد، شهادت را تنها درباره سه امام اول و امام کاظم(علیه السلام) به کار برده اند.
بیستوپنجم
«
94 ق
شهادت زید بن على بن الحسین(علیه السلام)
اول
صفر
121 ق
آتش زدن پرده کعبه توسط مسلم بن عقبه مرّى
سوم
«
64 ق
بازگشت خاندان اهل بیت(علیهم السلام) از اسارت شام به مدینه و روز زیارت جابر از مرقد امام حسین(علیه السلام)
بیستم
«
ـ
رحلت پیامبر اکرم (صلى الله علیه وآله)
بیستوهشتم
«
11 ق
وفات ]شهادت[ امام حسن مجتبى(علیه السلام)
بیستوهشتم
«
50 ق
هجرت پیامبر اکرم(صلى الله علیه وآله) از مکه به مدینه و لیلة المبیت
اول
ربیع الاول
13بعثت
خروج پیامبر(صلى الله علیه وآله)از غار ثور به طرف مدینه
چهارم
«
13 بعثت
وفات ]شهادت[ امام حسن عسگرى(علیه السلام) و سپرده شدن خلافت به امام زمان(علیه السلام)
چهارم
«
260 ق
وفات عبدالمطلب جد پیامبر(صلى الله علیه وآله) در هشت سالگى آن حضرت
دهم
«
32 ق بعثت
ازدواج پیامبر(صلى الله علیه وآله) با حضرت خدیجه(علیها السلام) در 25 سالگى
دهم
«
15 ق بعثت
رسیدن پیامبر(صلى الله علیه وآله) به مدینه پس از هجرت از مکه
دوازدهم
«
]14 بعثت[
انقراض دولت بنى مروان
دوازدهم
«
132 ق
فوت یزید بن معاویه در 38 سالگى و روز شادى مؤمنان
چهاردهم
«
64 ق
ولادت پیامبر اکرم(صلى الله علیه وآله)
هفدهم
«
عام الفیل
ولادت امام حسن عسگرى(علیه السلام)
دهم
ربیع الثانى
232 ق
تشریع نماز مسافر و غیر مسافر
دوازدهم
«
1 ق
ولادت امام زین العابدین على بن الحسین(علیه السلام)
پانزدهم
جمادى الاولى
38 ق
فتح بصره در زمان امام على(علیه السلام) و نزول امداد الهى
بیستم
«
36 ق
وفات حضرت زهرا(علیها السلام)
سوم
جمادى الثانیه
11 ق
کشته شدن عبداللّه بن زبیر در سن 73 سالگى
پانزدهم
«
76 ق
تولد حضرت زهرا(علیها السلام)
بیستم
«
2 ق
وفات ابوبکر و خلافت عمر با نص ابوبکر
بیست و هفتم
«
13 ق
ولادت امام محمدباقر(علیه السلام)
اول
رجب
57 ق
…2
E…
شهادت امام هادى(علیه السلام) در سن چهل سالگى
سوم
رجب
254 ق
عقد ازدواج امام على(علیه السلام) با حضرت زهرا((علیها السلام))* در یازده سالگى ایشان
*. این ازدواج پیش از این در تاریخ دیگرى نیز نقل شده است.
پانزدهم
«
1 ق
تغییر قبله از بیت المقدس به کعبه هنگام نماز عصر
پانزدهم
«
2 ق
تولد امام على(علیه السلام)*
*. البته بنابر نظر مشهور، آن حضرت در سیزده رجب متولد شده اند.
بیست و دوم
«
30 عام الفیل
هلاکت معاویه در 78 سالگى
بیست و دوم
«
60 ق
شهادت امام کاظم(علیه السلام) در 55 سالگى در زندان سندى بن شاهک
بیستوپنجم
«
183 ق
مبعث رسول خدا(صلى الله علیه وآله)
بیست و هفتم
«
13 ق هجرت
نزول وجوب روزه ماه رمضان
دوم
شعبان
2 ق
ولادت امام حسین(علیه السلام)
سوم
«
4 ق
ولادت حضرت ولى عصر(عج)
پانزدهم
«
254 ق
منابع
1. مفید، ابوعبدالله محمد بن محمد (م 413 هـ)، الأمالى، تحقیق على اکبر غفارى و حسین استاد ولى، چاپ دوم: قم، مؤسسة النشر الاسلامى، 413 1 ق.
2. ــــــــــــــــــــ ، التذکرة باصول الفقه، تحقیق مهدى نجف، چاپ اول: قم، المؤتمر العالمى لألفیة الشیخ المفید، 1413 ق.
3. ــــــــــــــــــــ ، الرسالة الرابعه فى الغیبه، تحقیق علاء آل جعفر، چاپ اول: قم، المؤتمر العالمى لألفیة الشیخ المفید، 1413 ق.
4. ــــــــــــــــــــ ، الفصول العشرة فى الغیبه، تحقیق فارس حسون، چاپ اول: قم، المؤتمر العالمى لألفیة الشیخ المفید، 1413ق.
5. سید مرتضى، على بن حسین موسوى (م 436ق)، الفصول المختارة من العیون و المحاسن، چاپ اول: قم، المؤتمر العالمى لألفیة الشیخ المفید، 1413ق.
6. مفید، ابوعبدالله محمد بن محمد (م 413ق)، المسائل السرویه، تحقیق صائب عبدالحمید، چاپ اول: قم، المؤتمر العالمى لألفیة الشیخ المفید، 1413ق.
7. ــــــــــــــــــــ ، المسائل الصاغانیه، تحقیق سید محمد القاضى، چاپ اول: قم، المؤتمر العالمى لألفیة الشیخ المفید، 1413ق.
8. ــــــــــــــــــــ ، المسائل العکبریه، تحقیق على اکبر الهى خراسانى، چاپ اول: قم، المؤتمر العالمى لألفیة الشیخ المفید، 1413ق.
9. ــــــــــــــــــــ ، النکت الاعتقادیه، تحقیق رضا مختارى، چاپ اول: قم، المؤتمر العالمى لألفیة الشیخ المفید، 1413ق.
10. ــــــــــــــــــــ ، المقنعه، چاپ دوم: قم، مؤسسة النشر الاسلامى، 1410ق.
11. ــــــــــــــــــــ ، إیمان ابى طالب، تحقیق مؤسسة البعثه، چاپ اول: قم، المؤتمر العالمى لألفیة الشیخ المفید، 1413ق.
12. ــــــــــــــــــــ ، أقسام المولى فى اللسان، تحقیق مهدى نجف، چاپ اول: قم، المؤتمر العالمى لألفیة الشیخ المفید، 1413ق.
13. ــــــــــــــــــــ ، تصحیح الإعتقاد، تحقیق حسین درگاهى، چاپ اول: قم، المؤتمر العالمى لألفیة الشیخ المفید، 1413ق.
14. ــــــــــــــــــــ ، تفضیل أمیر المؤمنین(علیه السلام) ، تحقیق على موسى کعبى، چاپ اول: قم، المؤتمر العالمى لألفیة الشیخ المفید، 1413ق.
15. ــــــــــــــــــــ ، خلاصة الإیجاز (مختصر رسالة المتعه)، تحقیق على اکبر زمانى نژاد، چاپ اول: قم، المؤتمر العالمى لألفیة الشیخ المفید، 1413ق.
16. ــــــــــــــــــــ ، رسالة حول خبر ماریه، تحقیق مهدى صباحى، چاپ اول: قم، المؤتمر العالمى لألفیة الشیخ المفید، 1413ق.
17. ــــــــــــــــــــ ، رسالة فى المهر، تحقیق مهدى نجف، چاپ اول: قم، المؤتمر العالمى لألفیة الشیخ المفید، 1413ق.
18. ــــــــــــــــــــ ، رسالة فى معنى المولى، تحقیق مهدى نجف، چاپ اول: قم، المؤتمر العالمى لألفیة الشیخ المفید، 1413ق.
19. ــــــــــــــــــــ ، کتاب المزار، تحقیق سید محمد باقر ابطحى، چاپ اول: قم، المؤتمر العالمى لألفیة الشیخ المفید، 1413ق.
20. ــــــــــــــــــــ ، مسائل العویص، محسن احمدى، چاپ اول: قم، المؤتمر العالمى لألفیة الشیخ المفید، 1413ق.
21. ــــــــــــــــــــ ، مسارّ الشیعه، تحقیق مهدى نجف، چاپ اول: قم، المؤتمر العالمى لألفیة الشیخ المفید، 1413ق.
22. ــــــــــــــــــــ ، مسألة أخرى فى النصّ على على(علیه السلام) ، تحقیق محمد رضا انصارى، چاپ اول: قم، المؤتمر العالمى لألفیة الشیخ المفید، 1413ق.
23. ــــــــــــــــــــ ، الإفصاح فى الإمامه، تحقیق مؤسسة البعثه، چاپ اول: قم، المؤتمر العالمى لألفیة الشیخ المفید، 1413ق.
24. مجلسى، محمّد باقر بن محمّد تقى (م 1110ق)، بحارالانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار(علیهم السلام)، چاپ دوم: بیروت، مؤسسة الوفاء، 1403 ق.
25. تهرانى، آقا بزرگ (م 1389 ق)، الذریعه الى تصانیف الشیعه، چاپ دوم: بیروت، دارالاضواء، 1406ق.
26. کنتورى، سید اعجاز حسین (م 1289ق)، کشف الحجب الاستار عن اسماء الکتب و الاسفار، چاپ دوم: قم، کتابخانه آیة اللّه مرعشى نجفى، 1409 ق.
27. خویى، آیة اللّه سید ابوالقاسم (م 1413 ق)، معجم رجال الحدیث و تفصیل طبقات الرواة، چاپ پنجم: ]بى جا، بى نا، بى تا[.
——————————————————————————–
1. کارشناس ارشد تاریخ.
2. براى عدم پذیرش این انتساب چند دلیل وجود دارد، از جمله: 1 ـ منابعى که از آثار شیخ مفید نام برده اند به این کتاب اشاره نکرده اند؛ 2 ـ علامه مجلسى در انتساب کتاب به شیخ مفید تردید کرده (ر.ک: بحارالانوار، 68/354 و 88/138)، تعبیر «منسوب» را به کار برده است (ر.ک: همان، 33/285)؛ 3 ـ در ابتداى کتاب اختصاص از جعفربن حسین مؤمن نام برده شده؛ گو این که بخشى از مطالب کتاب از وى گرفته شده است در حالى که او درگذشته به سال 340 ق، اما شیخ مفید متولد 336 یا 338 ق بوده و طبعاً (به طور معمول) نمى توانسته است از جعفربن حسین روایت کند، علاوه براین در شمار کتاب هاى جعفربن حسین نیز از «اختصاص» نام نبرده اند اما دو کتاب از وى نام برده اند یکى «المزار» دیگرى «النوادر» که به ظاهر شیخ مفید احادیث اختصاص را از این دو کتاب استخراج کرده است (ر.ک: الذریعه، 1/360)؛ 4 ـ نویسنده الاختصاص در اصل بنا بر قولى احمدبن نعمان حارثى (م 413ق) و بنا بر نقلى جعفربن حسین مؤمن یا احمدبن حسین بن احمدبن عمران، معاصر شیخ صدوق بوده که توسط شیخ مفید مختصر شده است و این «اختصاص» اختصار «اختصاص» است (کشف الحجب والاستار عن اسماء کتب والاسفار، ص، 30) از این رو علامه مجلسى نیز مى گوید: عنوان کتاب چنین است «کتاب مستخرج من کتاب الاختصاص» تصنیف ابوعلى احمدبن حسین بن احمدبن عمران (ر.ک: بحار، 1/27) اما چون بعد از خطبه گفته است قال محمدبن محمدبن نعمان… مجلسى مى گوید: ظاهراً نویسنده آن شیخ مفید است؛ 5 ـ آیت الله خوئى نیز در این باره مى گوید که ثابت نشده این کتاب از شیخ مفید باشد (ر.ک: معجم رجال الحدیث، 8/197، 307 و 345)؛ وى در اعتبار کتاب نیز تردید کرده (همان، 9/101) روایتى را به دلیل عدم ثبوت کتاب براى شیخ مفید ضعیف مى داند (همان، 11/377)؛ 6 ـ نثر این کتاب با کتاب هاى دیگر شیخ مفید تفاوت بسیار دارد و چنین مى نماید که نوشته شیخ مفید نیست.
منبع: تاریخ در آیینه پژوهش1384 شماره 8
