کتیبههای بهجایمانده از آغاز دورۀ اسلامی در سراسر ایران از منزلت والایی برخوردارند که عقاید و اندیشۀ مردمان را در خود حفظ کرده است. کتیبههایی که بر محراب مساجد کار شدهاند جزو عناصر مهم این بناها هستند و مطالعۀ محتوای آنها بخشی از این عقاید را آشکار میسازد.
این پژوهش با هدف بررسی متون محراب دورۀ عباسی تا پایان قاجار صورت پذیرفته و این پرسش مطرح است که «کتیبهها از چه متن و مضامینی برخوردارند و در طول دورۀ مورد بررسی با چه تغییراتی مواجه بودهاند؟».
برای شناخت محرابنوشتهها بعد از شناسایی مساجد جامع کشور، 21 محراب به عنوان پایه تحلیل و تطبیق انتخاب شد. روش تحقیق، توصیفی _ تطبیقی بوده و شیوۀ جمعآوری اطلاعات از طریق مطالعات کتابخانهای و بازدید میدانی صورت گرفته است.
نتایج بررسیها نشان میدهد که محتوای محرابها تلفیقی از آیات قرآن، احادیث، اذکار، ادعیه، عبارات اعتقادی و اشعار است. بهرغم فاصلۀ زمانی زیاد بین ساخت آثار، تغییر دورههای حکومتی و با توجه به نمونههای آیات و روایات، تعدّد تکرار استفاده از سورههای آلعمران، اسری، آیتالکرسی، جمعه و مؤمنون نسبتاً همانند دیده شد که میتوان به اهمیت موضوع آن در بین مسلمین پی برد.
پس از دورۀ صفاری احادیثی در رابطه با اهمیت نماز و مسجد، حدیث عشره مبشره و حدیث جابر بر پهنۀ محرابها نمودار گشته است. ذکر اسامی خداوند و عبارات تجلیل از پیامبر و امامان بیشترین سهم را در نوشتار محرابها داشتهاند. برای نخستینبار در دورۀ صفوی و قاجار ورود ابیات و اشعار با موضوع یادکرد امامان و وصف مسجد مشاهده شده است.
برای مشاهده متن کامل مقاله فایل را دانلود نمایید.
