به تازگي ابهاماتي در باره يونس بن عبدالرحمن به وجود آمده كه روشن تر شدن آن در شناخت اصحاب قمي و جو كلامي آن زمان در ميان شيعيان كمك زيادي مي كند.
امروزه کمتر می‌توان ترديد كرد كه یونس بن عبدالرحمن اصلا دوران امام جواد علیه‌السلام را درک نکرده و مدتي قبل از امامت امام جواد ع از دنيا رفته است. شواهد زیادی برای اثبات و رد این ادعا وجود دارد.
ظاهرا این دو گزارش که در اولی امام رضا (ع) در مورد وفات او در مدینه یاد می‌کند[1] و در دیگری کفنی را برای یونس ارسال می‌کند بهترین شاهد بر مرگ یونس در زمانی قبل از شهادت امام هشتم‌علیه‌السلام است. در گزارشی دیگر امام هشتم‌علیه‌السلام از هشام بن ابراهیم مشرقی درباره نظرش در مورد استطاعت بعد از یونس سؤال می‌کند.[2] با این حال صرف نظر کردن از گزارش معروفی که در آن یونس در خانه عبدالرحمن بن حجاج امر امامت امام جواد علیه السلام را به بعد از بلوغ واگذار می‌کند[3] تاحد زیادی مشکل است. خصوصا این که گرچه این روایت برای اولین بار در کتاب اثبات الوصیه قرن چهارم به طور مرسل دیده شده است[4] اما گزارشات عبدالله بن سعد در مورد نوع اختلافاتی که اصحاب درمورد امام خردسال داشتند[5] بر میزان درستی این گزارش می‌افزاید. در مقابل تعریفاتی که از ناحیه امامان در مورد یونس وارد شده[6] ما را در مورد این که قمیان این گزارش را هم‌چون گزارشات دیگر[7] برای تخریب یونس ساخته اند به فکر فرو می‌برد. ضمن اینکه همان‌طور که گزارش حلی در قرن هشتم درباره وفات یونس در سال 208[8] را هیچ منبع متقدمی تایید نمی‌کند، عدم نقل حتی یک روایت از ناحیه یونس از امام جواد (ع) نیز به راحتی قابل توجیه نیست. به هر صورت بررسی مجموع این گزارشات در روشن شدن این مسئله کمک زیادی به ما خواهد کرد[9].
منابع
1. اشعری، سعد بن عبدالله،المقالات و الفرق، 1 جلد، چاپ دوم، انتشارات علمی فرهنگی، تهران، 1360ش.
2. حلی، الخلاصه، نرم افزار نور الدرايه.
3. رضايي، جعفر، هشام بن حكم و عقل گرايي، مقاله چاپ نشده.
4. طبری آملی صغیر (قرن5)، محمد بن جریر بن رستم، دلائل الامامه، 1جلد، انتشارات بعثت، قم، 1413ق.طوسي، فهرست طوسی، نرم افزار نور الدرايه.
5. عیون المعجزات(قرن5)،
6. فان اس ، ترجمه چاپ نشده صفحات منطبق با متن اصلي.
7. کشی، رجال كشي، نرم افزار نور الدرايه.
8. مسعودى، على بن حسين (م346)، اثبات الوصیه، 1جلد، چاپ سوم، انصاریان، قم، 1384ش.
9. نجاشی ، رجال نجاشي، نرم افزار نور الدرايه.
10. نوبختي، فرق الشیعه، ترجمه مشكور.
[1] کشی، ص 486 شماره921.
[2] کشی، سیدی (که همان کشی نور 3 است ظاهرا) ، ص145.
[3] اثبات الوصیه(قرن4)، 220؛عیون المعجزات(قرن5)، ص119؛ دلائل الامامه (قرن5)، ص388.
[4] احتمالا او هم در کتاب های قمیان دیده است.
[5] به خصوص اینکه وی نام یونس را نیز در میان بیان این اختلافات ذکر می‌کند: نک: المقالات و الفرق، صص97-98 ش190؛ هم چنین مقایسه کنید با: فرق الشیعه، ترجمه، ص79 شماره135.
[6] مثلا نک: تعداد قابل توجهی روایت در کشی، صص483-491 و نجاشی ، 446ببـ فهرست طوسی، 510ببـ.
[7] کشی در ضمن نقل این گزارشات از قمیان بر آنها طعنه زده و این گزارشات قمیان را حتی مخالف عقل میداند: کشی، ص497.
[8] حلی، الخلاصه، ص184.
[9] فان اس بدون بررسی دقیق تر تنها به کتاب منهج المقال و اعیان الشیعه ارجاع داده است. (فان اس، ص390)؛ جعفر رضایی در مقاله چاپ نشده خود این بحث را به طور جدی تری دنبال کرده است: جعفر رضایی، مقاله چاپ نشده.
