ابوبكر احمد بن على بن ثابت احمد بن مهدى (392-463ق)، معروف به خطیب بغدادى، شافعی اشعری، محدث، مورخ، خطیب از مشاهير ادب اهل سنّت، و مؤلف تاریخ بغداد
ولادت
او در سال 392ق به دنيا آمد. برخى محل تولد وى را غزيه در اطراف حجاز دانسته‌اند و برخى روستایى در هنيقه.
اساتید
پدرش در مسجد جامع روستا، به مدت بيست سال به ايراد خطابه اشتغال داشت. از اينرو، فرزندش را به «هلال بن عبداللّه طيبى» سپرد تا به او ادب و قرآن بياموزد، چنانكه در قرائات از «منصور حبّال» نيز بهره‌مند گشت. وى در حلقه درس «ابوالحسن بن رزقويه» در جامع بغداد به استماع حديث نشست و به مجالس «ابوحامد اسفراينى»، فقيه شافعى، نيز رفت و آمد داشت. بعد از وفات «حبّال»، از «ابن صيدلانى» كه به تعليم قرائات در جامع دارقطنى اشتغال داشت، بهره برد. پس از آن، به حلقه «ابن رزقويه» بازگشت، تا سال 412ق، در آن حلقه حضور داشت.
وى همچنين از محدث بزرگ ديگرى چون «ابوبكر برقانى» بهره‌مند گشت. وى علاوه بر حديث از محضر فقهايى چون «ابوالطيب طبرى» و «احمد بن محمد محاملى» فقه آموخت.
خطیب از تعداد زيادى از علماى بغداد و نيز علمايى كه به اين شهر وارد مى‌شدند، استفاده كرد از جمله: ابوالقاسم عبيد بن احمد ازهرى، ابومحمدحسن بن محمد خلال بغدادى، ابن توزى، ابوالقاسم على بن محسن تنوخى، ابومحمدحسن بن على جوهرى و…
مسافرت‌های او
وى در جستجوى دانش، سفرهاى متعددى انجام داد. سفرهايى به شهرها و روستاهايى چون:عكبرا، بعقوبه، انبار، نهروان، درزيجان، كوفه، بصره، نيشابور، حلوان، اسدآباد، همدان، رى، ساوه، دمشق، صور، مكه، بيت‌المقدس و…
ویژگی‌های خطیب بغدادی
درباره شخصيت وى نوشته‌اند كه مردى با وقار، خوش لباس، داراى مروت و اهل بخشش و تواضع بود؛ هيچ اشتياقى به تقرّب با سلاطين و ثروتمندان نداشت. با اين همه از گزند تيغ تهمت دشمنان بى‌نصيب نماند، تا جائى كه برخى او را به شرب خمر و برخى به انحراف جنسى متهم ساختند. ولى اين همه، با شخصيت علمى او سازگار نيست. علاوه بر اين‌كه راويان برخى از اين‌گونه اخبار مورد اطمينان نيستند.
بيشتر همت و تلاش وى، مصروف حديث و علوم مرتبط با آن گشت، هر چند به فقه، اصول، ادبيات، تاريخ و اخبار نيز اهميت مى‌داد. او در اصول پيرو مذهب اشعرى و در فروع پيرو مذهب شافعى بود.
برخى از معاصرين وى او را توثيق كرده و برخى ديگر كه از دشمنان وى به‌شمار مى‌روند، دانش او را خدشه‌دار دانسته‌اند؛ برخى او را متهم به روايت از ضعفاء كرده و برخى ديگر او را فردى متعصب كه با حنابله ضديت دارد معرفى نموده‌اند.
برخى از آثار او عبارتند از
الأمالى؛
حديث النزول؛
كتاب السنن؛
المسلسلات؛
اطراف الموطأ؛
الكفاية فى علم الرواية؛
مناقب شافعى و….
كتاب «تاريخ بغداد»، از مهمترين و بزرگترين تأليفات وى به شمار مى‌رود؛ چرا كه شرح حال 7831 محدث و ديگر صاحبان علوم مختلف و رجال اجتماعى و دولتى را در خود جاى داده است.
وى در رمضان 463ق به بيمارى دچار شد و دستور داد تمام دارایى‌اش را به ديگران بدهند. همچنين كتاب‌هايش را وقف مسلمانان كرد. وى در ذى حجه همان سال، بدرود حيات گفته و در مقبره باب حرب در كنار بشر حافى به خاک سپرده شد.
منابع مقاله
مقدمه محقق: مصطفى عبدالقادر عطا، بر كتاب «تاريخ بغداد» چاپ بيروت، انشارات «دار الكتب العلمية».
