آيت‌الله تسخيری: امام صادق (ع) الگوی طلاب در تعامل با علمای اهل سنت

مشاور عالی مقام رهبرانقلاب اسلامی ایران در امور جهان اسلام با بیان این که امام صادق (ع) بزرگ پرچمدار تقريب و وحدت جامعه اسلامی است عنوان کرد: در زمان امام صادق (ع) شبهات زیادی در جامعه مطرح بود و انشعابات مذهبی و فرقه‌های گوناگونی ایجاد شده بود؛

لذا ایشان در شرایط حساس تاریخی باید گوهر دین را از گزند شبهات حفظ می‌کردند و در عین حال باید مانع ایجاد تفرقه در جامعه اسلامی می‌شدند لذا امام صادق(ع) تربیت شاگردان و پاسخگویی علمی به شبهات را به عنوان راه‌کاری برای حفظ گوهر دین و همچنین جلوگیری از ظهور تفرقه برگزیدند.
آيت‌الله محمدعلی تسخيری مشاور عالی مقام معظم رهبری در امور جهان اسلام در گفت و گو با خبرنگار شفقنا اظهار کرد: آنچه در میان علمای جهان مسلم است جایگاه رفیع علمی امام صادق (ع) است چرا که این مطلب مورد اذعان همه علمای اسلامی است که بسیاری از علمای مذاهب شکل گرفته در اسلام یا به صورت مستقیم یا غیر مستقیم تحت تعلیم امام صادق (ع) قرار داشته‌اند و به نوعی می‌توان گفت یا شاگرد مستقیم یا غیر مستقیم آن حضرت بوده‌اند. بر این اساس می‌توان گفت امام صادق (ع) در طول عمر با برکت خود با برگزاری کلاس‌های مختلف و پذیرش شاگردان زیاد به عنوان یک مرجع بزرگ علمی و معنوی در جهان اسلام مطرح شد از همین رو علمای سایر مذاهب و شاخه‌های فکری مختلف نیز با توجه به جایگاه علمی رفیع امام صادق(ع)، ایشان را به عنوان یک عالم و دانشمند بزرگ قبول داشتند و در تاریخ آمده است که بسیاری از علمای سایر مذاهب برای حل مشکلات علمی خود اعم از فهم و تفسیر قرآن تا فقه و علوم دیگر خدمت ایشان می‌رسیدند و از ایشان مطالب علمی مبهم را سؤال می‌کردند.
تلمذ علمای اهل سنت از محضر امام صادق(ع)
وی ادامه داد: حضرت امام صادق (ع)، دارای چهار هزار شاگرد بودند كه حتی اسامی آنان را نيز «ابن عقده زيدى» در کتاب خود بیان کرده است، بنا به این گزارشات اکثریت این 4000 شاگرد از علمای اهل سنت بودند. همان طور که بیان شد در بين اين شاگردان می‌توان به رهبران فرقه‌های اصلی اهل سنت اشاره كرد؛ در اين بين، دو رهبر اهل سنت به شكل مستقيم و دو رهبر ديگر، به شكل غير مستقيم از محضر ايشان بهره‌مند شدند؛ ابوحنيفه، با اينكه از حضرت امام صادق (ع) به جهت سنی، بزرگ‌تر بود ولی دو سال از محضر حضرت بهره برد كه جمله معروف او كه «لولا سنتان لهلك نعمان» يعنی اگر دو سال شاگردی امام صادق (ع) نبود، ابوحنيفه تباه می‌شد، بر اين امر دلالت دارد. به گواه تاریخ مناظرات فراوانی میان امام صادق (ع) و ابوحنیفه شکل گرفته است برای نمونه از آنجا که قیاس در احکام فقهی یکی از روش‌های ابو حنیفه بود امام صادق (ع) در یکی از گفت‌وگو‌های خود با او از او می‌پرسند: « ابن شبرمه می‌گوید: من و ابو حنیفه بر جعفر بن محمد (ع) وارد شدیم. ایشان به او حنیفه فرمودند: تقوای خدا پیشه کن و در دین خدا بر اساس قیاس حکم نکن. چرا که اولین قیاس کننده، شیطان بود، وقتی كه خداوند به او دستور داد كه به آدم سجده كند گفت: من سجده نمی‌كنم زیرا كه مرا از آتش آفریدی، و او را از خاك و آتش گرامی‌تر از خاك است. تا اینکه فرمود: وای بر تو، کدامیک از این دو مهمتر است: کشتن انسان یا زنا؟ ابو حنیفه پاسخ داد: کشتن انسان. حضرت فرمود: خداوند عز و جل در کشتن شخص، تو شاهد را می پذیرد ولی در زنا چهار شاهد را نمی‌پذیرد. آیا نماز مهمتر است یا روزه؟ پاسخ داد: نماز. حضرت فرمود: پس چرا زن حائض باید روزه خود را قضا کند ولی نماز نیاز به قضا ندارد؟ پس چگونه قیاس در نزد تو معتبراست؟ تقوای خداوند پیشه کن و قیاس نکن».
مشاور عالی مقام معظم رهبری در امور جهان اسلام ادامه داد: مالك بن انس نيز از رهبران فرق چهارگانه اهل سنت بود كه وی نيز از مكتب امام صادق (ع) بهره‌ها برد و تعابير مالك در خصوص امام صادق (ع) نيز بسيار جالب و شگفتی آور است. از مالک سخنان مختلفی از فضایل امام صادق (ع) نقل شده است از جمله اینکه او بیان کرده است که من می‌رفتم نزد جعفر بن محمد «و کان کثیر التبسم» و خیلی زیاد تبسم داشت، یعنی به اصطلاح خوشرو بود و عبوس نبود و بیشتر متبسم بود، و از آدابش این بود که وقتی اسم پیغمبر را در حضورش می‌بردیم رنگش تغییر می‌کرد (یعنی آنچنان نام پیغمبر به هیجانش می‌آورد که رنگ چهرشان تغییر می‌کرد) . من زمانی با او آمد و شد داشتم. بعد، از عبادت امام صادق نقل می‌کند که چقدر این مرد عبادت می‌کرد و عابد و متقی بود.
وی ادامه داد: همچنین مالک داستان بسیار جالبی را از حج امام صادق (ع) نقل می‌کند که در یک سفر با امام با هم به مکه مشرف می‌شدیم، از مدینه خارج شدیم و به مسجد الشجره رسیدیم، لباس احرام پوشیده بودیم و می‌خواستیم لبیک بگوییم و رسما محرم شویم. همان طور سواره داشتیم محرم می‌شدیم، ما همه لبیک گفتیم، من نگاه کردم دیدم امام می‌خواهد لبیک بگوید اما چنان رنگش متغیر شده و آنچنان می‌لرزد که نزدیک است از روی مرکبش به روی زمین بیفتد، از خوف خدا. من نزدیک شدم و عرض کردم: یا ابن رسول الله! بالاخره بفرمایید، چاره‌ای نیست، باید گفت. به من گفت: من چه بگویم؟! به که بگویم لبیک؟! اگر در جواب من گفته شود: «لا لبیک» آن وقت من چه کنم؟!.
آیت‌الله تسخیری تصریح کرد: همین مالک ابن انس شاگردی داشت به نام شافعی که یکی از بزرگان مذهب شافعی در اهل سنت است او در حقیقت شاگرد مالک ابن انس بود که با ادغام مذهب حنفی دیگر شاگرد امام صادق(ع) و مالکی توانست مذهب جدیدی به نام شافعی در اهل سنت شکل دهد. احمد حنبل یکی دیگر از بزرگان چهارمین مذهب اهل سنت یعنی حنبلی است که به نوعی شاگرد با واسطه امام صادق (ع) محسوب می‌شود چرا که او نیز شاگرد شافعی بود. بر این اساس از آنجا که همه ائمه بزرگ چهار مذهب اصلی اهل سنت یا بدون واسطه یا با واسطه شاگرد امام صادق (ع) بودند می‌توان جایگاه رفیع علمی امام (ع) را درک کرد.
آیت‌الله تسخیری عنوان کرد: علومی که در مکتب امام صادق (ع) تدریس می‌شد را نباید به علم فقه و حدیث و حتی علوم صرفا دینی منحصر کرد بلکه در این مکتب علاوه بر علومی که بیان شد علومی همچون حدیث، تفسیر، اخلاق، هیئت، جغرافیا، سیاست، اقتصاد، علوم فلکی، طب، کیمیا، ریاضیات، جبر، فیزیک، نور، و تاریخ را نیز در بیانات و سخنانی که از ایشان از طریق همین شاگردان نقل شده است می‌توان مشاهده کرد.
امام صادق(ع)؛ پایه‌گذار بزرگ‌ترین دانشگاه جهان اسلام
وی در پاسخ به این مسئله که چرا ایشان را به عنوان رئیس مکتب جعفری عنوان می‌کنند پاسخ داد: به هر حال ایشان ناشر علوم اهل بیت (ع) بودند یعنی خیلی وسیع‌تر از هر امامی روایت از ایشان نقل شده است و همچنین شاگردان بسیاری تربیت کردند بر همین اساس می‌توان گفت که اندیشه شیعه و مذهب جعفری توسط ایشان توسعه و نشر پیدا کرد. علاوه بر این مساله باید به این نکته نیز توجه داشت که ایشان در زمانی حضور داشتند که دیگر مکاتب و مذاهب اسلام مانند حنفی و مالکی و … نیز تازه در حال شکل گیری بودند و هم قرین بودن ایشان با این افراد باعث شده است که برخی مکتب جعفری را به ایشان منتسب کنند. به هر حال شرایط زمانی مخصوصا سیاسی آن زمان ایجاب می‌کرد که ایشان بیشتر از امامان دیگر در میان جامعه باشند و آزادی بیشتری داشته باشند. ضعف بنی اميه که به واسطه فعالیت‌های ضد اسلامی و دینی خود جایگاه مردمی خود را از دست داده بود و همواره در تلاش برای حفظ حكومت و جنگ بر سر قدرت و همچنين پس از آن فاصله زمانی اوليه برای قدرت گيری و اشراف حكومتی بنی عباس موجب شد تا فرصتی عالی برای نشر علوم اسلامی و حديث در جامعه اسلامی از سوی اين امام همام ايجاد شود و ايشان بزرگ‌ترین دانشگاه جهان اسلام را به شكل فراگير ايجاد كنند. همه اینها تاثیر مهمی در این نامگذاری داشته است.
دشمنان با طرح شبهات تلاش می‌کردند فضای جامعه را غبارآلود کنند
مشاور عالی مقام معظم رهبری در امور جهان اسلام، اظهار كرد: در حقیقت این جهاد علمی و تلاش فراوان امام صادق (ع) بود که باعث شد معارف اصيل اهل بيت (ع) در آن زمان تبیین شود و برای آینده‌گان به یادگار بماند. ایشان برای ايجاد اين مكتب علمی بزرگ و پرورش شاگردان متعدد و همچنين روياروی وسيع با چالش‌های علمی، فرهنگی و فكری در آن زمان، زحمات و مصائب بسياری را تحمل كردند. اگر چه شرایط زمانی باعث شده بود که ایشان کمی آزادتر از دیگر امامان بتوانند فعالیت کنند اما به هر حال ایشان برای پرورش شاگردان متعدد و گسترش علوم و نشر احاديث اهل بيت (ع)، با چالش‌های عظيمی روبرو بودند؛ طرح شبهات در زمان امام صادق(ع) یکی از ابزارهای دشمنان برای صدمه زدن به اسلام بود و امام صادق(ع) تلاش کردند به طور علمی به این شبهات پاسخ دهند و معارف اسلامی را برای مردم تبیین کنند و از آموزه‌های اسلامی غبارزدایی کنند، یکی از مشکلاتی که ايشان با آن روبرو شدند و تلاش بسياری برای از بين بردن اين جريان داشتند، جريان غالی‌گری بود؛ اين افراد با غلو درباره‌ جايگاه اهل بيت (ع)، جريان خطرناكی ايجاد كرده بودند، لذا امام صادق(ع) به مبارزه علمی و عملی با این جریان پرداختند.
رفتار امام صادق (ع) با دیگر مذاهب دوستانه و محبت آمیز بود
وی در مورد رفتار امام صادق(ع) با علمای اهل سنت بیان كرد: رفتار امام صادق (ع) با دیگر مذاهب دوستانه و محبت آمیز بود همان طور که از انس ابن مالک که یکی از علمای بزرگ اهل سنت است بیان شده است ایشان بسیار متبسم و گشاده رو بود و به نظر می‌رسد همین تبسم و گشاده‌رویی ایشان بود که باعث شده بود از همه مکاتب اهل سنت بر سر درس ایشان حاضر شوند و از فیض وجودی ایشان بهره ببرند. به هر حال این از مسلمات تاریخی و حدیثی ما این است که ما باید با همه انسان‌ها برخورد با محبت و اخوت داشته باشیم مخصوصا امام صادق (ع) که با سیره رفتاری خود بر این مساله تاکید بسیار مهمی داشتند. در روایاتی نقل شده است که « پسر وهب می‌گويد به امام جعفر صادق عليه‌السلام گفتم: ما با برادران اهل سنت از خويشاوندان و معاشران خود چگونه رفتار كنيم؟ فرمود: به امامان خودتان كه از آنان پيروى مى‌كنيد بنگريد پس هر طور با آنان برخورد مى‌كنند شما هم همان گونه عمل كنيد. بعد فرمودند: بخدا قسم پيشوايان شما از بيماران آنان عيادت مى‌كنند، و در تشييع جنازه آنان حاضر مى‌شوند، به نفع آنان و عليه آنان شهادت مى‌دهند و امانت را به آنان بر مى‌گردانند». همچنین در تفسیر صافی از فیض کاشانی ذیل آیه « وَلاَ تَسُبُّواْ الَّذِینَ یَدْعُونَ مِن دُونِ اللّهِ فَیَسُبُّواْ اللّهَ عَدْوًا بِغَیْرِ عِلْمٍ» حدیثی نقل کرده که یک شیعه‌ای در مسجد به خلیفه دوم توهین کرد. وقتی امام صادق (ع)این را شنید، فرمود خدا این شیعه را لعنت کند!
رئيس سابق مجمع جهانی تقريب مذاهب اسلامی در ادامه با اشاره به لزوم تاسی علما و مردم به رفتار اهل بیت(ع) در حفظ وحدت جامعه اسلامی بیان کرد: در روایاتی از امام صادق (ع) نقل شده است « مَنْ صَلَّى مَعَهُمْ فِي الصَّفِّ الْأَوَّلِ كَانَ كَمَنْ صَلَّى خَلْفَ رَسُولِ اللَّهِ ص فِي الصَّفِّ الْأَوَّلِ؛ هر کسی با اهل سنت در صف اول و پشت سر امام سنی نماز بخواند مانند این است که پشت سر حضرت رسول اکرم (ص) در صف اول نماز خوانده است» بر این اساس مرحوم شهید اول در کتاب دروس خود می‌فرماید اگر آدم مخیر بود بین نمازی که امامش شیعه است و نماز دیگری که امامش سنی است من آن نماز امام سنی را ترجیح می‌دهم. این تعبیر مرحوم شهید اول با این عظمت را نباید دست کم گرفت، عالمی با جایگاه و مقام ایشان به جای اینکه بخواهد در نماز جماعت شیعیان حاضر شود ترجیح می‌دهد در نماز جماعت سنی‌ها حاضر شود.
آیت‌الله تسخیری ادامه داد: روایتی که بیان شد نهایت تقریب در جامعه اسلامی برای ما شیعیان است. به هر حال بدون تردید می‌توان حضرت امام جعفر صادق (ع) را بزرگ پرچمدار تقريب و وحدت جامعه اسلامی دانست. در زمان امام صادق (ع) شبهات زیادی در جامعه مطرح بود و انشعابات مذهبی و فرقه‌های گوناگونی ایجاد شده بود؛ لذا ایشان در شرایط حساس تاریخی که مکاتب غیر اسلامی به خصوص انديشه‎های يونانی وارد جامعه شده بود و به فعالیت و ایجاد شبهات گوناگون می‌پرداختند و انشعابات مذهبی ایجاد شده بود باید گوهر دین را از گزند شبهات حفظ می‌کردند و در عین حال باید مانع ایجاد تفرقه در جامعه اسلامی می‌شدند لذا امام صادق(ع) تربیت شاگردان و پاسخگویی علمی به شبهات را به عنوان راه‌کاری برای حفظ گوهر دین و همچنین جلوگیری از ظهور تفرقه برگزیدند.
تعامل امام صادق(ع) با علمای اهل سنت باید الگوی طلاب در حوزه‌های علمیه باشد
وی با اشاره به اینکه حوزه‌ علمیه در حقیقت یکی از ثمرات تلاش‌های عملی امام صادق (ع) است و بدون تردید حوزه تمام و کمال مدیون فعالیت‌های امام صادق (ع) است، ادامه داد: کاری که حوزه های علمیه بعد از ح دود 14 قرن از امام صادق در حال انجام دادن است تدریس همان مطالبی است که از ایشان توسط شاگردان‌ برجسته‌‌شان به دست ما رسیده است. بر این است باید اخلاق امام صادق (ع)، بینش ایشان و همچنین تعامل ایشان با دیگران را الگوی علمی و رفتاری حوزه علمیه و تمام حوزویان باشد و این طور نباشد که فقط حوزه از سخنان ایشان بهره ببرد و در عمل توجهی به آن نداشته باشد. به هر حال هر طلبه باید تلاش کند که در دنیای کنونی یک امام صادق (ع) کوچک باشد. به نظر می‌رسد فقط این گونه است که ما بتوانیم در دنیا و جهان کنونی اسلام و تشیع را حفظ کنیم.

منبع: شفقنا (پایگاه بین المللی همکاری های خبری شیعه)