اسماعيل ميرزا فرزند دوم شاه تهماسب اول (930 – 984 ق ) از مادر تركمان در شب يك شنبه سيزدهم ماه رمضان سال 985ق[1] در سن چهل و سه سالگي به قتل رسيد. وي در حدود يك سال و هفت ماه و شش روز سلطنت كرد.[2]
در مورد قتل وي اقوال مختلف است. مشهور اين است كه خواهر وي به نام پريخان خانم و عده‌ای از سران قزلباش در قتل او دخالت داشتند.[3] اسماعيل ميرزا در زمان حيات پدر به علت خودسري و مخالفت با صلح آماسيه- اولین پیمان صلحی که بین دولت ایران و عثمانی پس از جنگهای بیست ساله به امضا رسید- مرتكب حملات متعدد به خاك عثماني شد و در نتيجه مغضوب پدر قرار گرفته و مدت بيست سال در دژ قهقه – در کوه سبلان، بین تبریز و اردبیل – زنداني شد.[4]
پس از درگذشت شاه تهماسب (984 ق ) با طرفداري جمعي از قزلباشان برادرش حيدر ميرزا را كه مدعي سلطنت بود مغلوب كرده و بر تخت سلطنت جلوس كرد. دورهی طولاني زندان بر روحيه اسماعيل تأثير نامطلوب گذاشت و او را بسيار كينه‌توز کرده. بود بعد از جلوس بر تخت شاهي حدود دوازده هزار نفر از مخالفان خویش را كشت يا نابينا كرد.
تنها از اعضاي دودمان پادشاهي صفوي كه در دوران كوتاه سلطنت اسماعيل به دستور او كشته يا كور نشدند برادرش محمد خدابنده و سه فرزند او، حمزه، ابوطالب و عباس ميرزا بودند[5]. شاه اسماعيل دوم برخلاف پدران خود شخصا به مذهب تسنن متمايل بود و علماي اهل سنت را مورد حمايت قرار داده و نسبت به علماي شيعه بي‌مهري كرد، وی سب و لعن خلفاي سه گانه را که از زمان شاه اسماعیل رسم شده بود، منع كرد.[6]
پی نوشت:
[1] . اسكندربيگ، تاريخ عالم آراي عباسي، تهران: اميركبير، 1381، ج1، ص 218. ابوالقاسم طاهري، تاريخ سياسي و اجتماعي ايران از مرگ تيمور تا مرگ شاه عباس، تهران: انتشارات علمي فرهنگي، 1380، ص301.
[2]. ولي قلي بن داود قلي شاملو، قصص الخاقاني، تصحيح سيد حسن سادات ناصري، تهران: وزارتت فرهنگ و ارشاد اسلامي، 1371، ج1، ص102 و قمي، خلاصة التواريخ، تهران: دانشگاه تهران، 1359، ج1، ص 607 .
[3] . تاريخ عالم آراي عباسي، ج1، ص219 و تاريخ سياسي و اجتماعي ايران از مرگ تيمور تا مرگ شاه عباس، ص299.
[4] . قصص الخاقاني، ج1، ص97 و راجرسيوري، ايران عصرصفوي، ترجمه كامبيزعزيزي، تهران: مركز، 1385، ص 66. عبدالرضا هوشنگ مهدوي، روابط خارجي ايران از ابتداي دوره صفويه تا پايان جنگ دوم جهاني، تهران: اميركبير، 1375. ص 42. منوچهر پارسا دوست، شاه اسماعيل دوم، تهران: شركت سهامي انتشار، 1381، ص21 ـ 23.
[5]. ايران عصرصفوي، ص68. تاريخ سياسي و اجتماعي ايران از مرگ تيمور تا مرگ شاه عباس، ص299.
[6] . خلاصة التواريخ، ج1، ص 607 ، تاريخ عالم آراي عباسي، ج1، ص 214. عبدالحسين نوايي و عباسقلي غفاري فرد، تاريخ تحولات سياسي، اجتماعي، اقتصادي و فرهنگي ايران در در دوران صفويه، تهران: سمت، 1386، ص150. شاه اسماعيل دوم، ص 106 ـ 115.
