اِبْن ِ مُقْله، ابوعلي محمد بن علي بن حسين (حسن) بن عبدالله شيرازي (شوال ۲۷۲- ۳۲۸قمري( اديب، خوشنويس، مبتکر و مبدع خطوط مختلف و وزير عباسيان، در عصر روز پنجشنبه ۲۱ شوال سال ۲۷۲ه.ق در بيضا فارس متولد شد.
وی توسط خلیفه عباسی المقتدربالله(294 – 320 ق )به وزارت برگزیده شد. در سال ۳۱۸ ه.ق به‌دنبال سخن‌چینی و تهمت حسودان از مقام خود عزل شد. او از بغداد به زادگاهش فارس برگشت و تا سال ۳۲۰ ه.ق در آنجا ماند. پس از شورش مردم بغداد علیه المقتدرو پس از سقوط او القاهربالله ( ) به خلافت رسید.
در زمان القاهر(م 339 ق ) ، ابن‌مقله دوباره به وزارت رسید. چندی بعد باردگر با تهمت‌های اطرافیان، خلیفه او را از وزارت عزل کرد[1].وی و برادرش در کتابت خط بی نظیر بودند و هردو به پیکره ی پدرشان خط می نوشتند. گرچه خاندانشان نیز خطاط بودند ولی هرگز کسی از ایشان به پای ابن مقله نرسید.[2]وی نخست به خدمت ابن فرات( م 312 ق) در آمد و به مقامات بلند رسید ولی بخاطرکدورتی و هم چنين شركت وي در درگيري هاي سياسي در داخل دستگاه عباسي، از مقام خود عزل گردید.
او چندین بار در دوره ی خلفای متعدد عباسی به مقامات بالا دست یافت و هر بار به دلیل سعایت بدخواهان و دشمنانش معزول گشت. وی پس از فراز و نشیب های فراوان در دوره ی الراضی بالله عباسی به زندان افکنده شد و دست راستش بریده گشت[3]. اما وی در زندان هم در حالیکه قلم را بر ساعد خود می بست، هم چنان خط را نیکو می نوشت. سرانجام ابن مقله در زندان با آزار و شکنجه در گذشت.[4]
وی را مخترع خط ثلث، ریحان، رقاع و نسخ گفته اند.[5] از آثار خطی وی می توان به کتابت دو قرآن اشاره کرد که اولی در کتابخانه ی بهاء الدوله دیلمی در شیراز و دومی قرآنی بوده که به اندلس منتقل شده و در کتابخانه جامع العدبس نگهداری می شده است.[6][7]
پی نوشت:
[1]- مسکویه ابوعلی ، تجارب الامم ،ترجمه ابوالقاسم امامی، نشر سروش، تهران 1369،ج 1، ص 243.
[2]- ابن ندیم محمدبن اسحاق، الفهرست، ترجمه م رضا تجدد، انتشارات کتابخانه ابن سینا، چاپ اول ، تهران، 1343، ص 15.
[3]- تجار الام پیشین، ج 1، ص 335.
[4]- تهامی ، غلامرضا، فرهنگ اعلام، ج اول، نشر شرکت سهامی انتشار، تهران، 1385، ص 292.
[5]- دهخدا، لغت نامه دهخدا،ج دوم، چاپ مجلس شورای اسلامی، تهران، 1325، ص 353.
[6]- ناجی هلال، ابن مقله، خطاطا و ادیبا وانسانا، دارالشئون الثقافیه العامه، بغداد، 1991، ص 31.
[7]-هم چنین نگاه کنید به: معین 1/87 و معجم المولفین 10/319.
