ابوعبداللّه محمدبن عمربن حسين بن حسن بن علي تيمي بكري[1] قرشي طبري رازي، فقيه، محدث، مفسر، حكيم، متكلم، فيلسوف،[2] واعظ، شاعر، طبيب، اصولي،[3] شافعي مذهب[4]، ملقب به فخرالدين، معروف به ابن خطيب[5]، در بيست و پنج رمضان[6] سال پانصد و چهل يا پانصد و چهل و سه قمري در ري ديده به جهان گشود.
وی نزد پدرش شاگردي كرد[7] و به زودی علوم متداول زمانش را فراگرفت،[8] و در علم كلام و معقولات سرآمد روزگار شد. از ويژگيهاي او قدرت در جدل و وارد كردن اشكالات بر فلاسفه پيشين بود و فيلسوفاني مانند خواجه نصیرالدین طوسي (697- 672 ق ) ، قطب الدين رازي (م 776 ق ) و ملاصدرا ( 980- 1045 ق ) مدت‌ها سرگرم جواب دادن به شبهه‌هاي او بوده‌اند. بدين سبب او را امام المشككين لقب داده‌اند[9].
رابطه‌اش با پادشاهان خوارزمشاهي خوب بود تا آنجا که كتاب جامع العلوم يا حدائق الانوار في حقائق الاسرار، را كه دائره‌المعارفي از علوم متداوله زمان خودش بود به نام علاءالدين تكش خوارزمشاه تأليف كرد. كتاب ديگرش به نام الاختيارات العلائيه يا الاحكام العلائيه في العلم السماويه كه موضوع آن اختيارات نجومي است به نام سلطان علاءالدين خوارزمشاه تأليف نمود. از دیگرآثار مهم او می توان به اصول عقايد و رساله روحيه،[10] مفاتيح الغيب و فاتحه الكتاب اشاره کرد.
مفاتیح الغیب از مهمترین و مفصل‌ترین تفاسیرقرآن اواخر قرن ششم و اوائل قرن هفتم می باشد که با تکیه بر اصول عقاید اشعری و به زبان عربی نگاشته شده است. در مجموع آثاري كه به وي منتسب است تا دويست اثر مي‌رسد.[11] وي در تمام طول عمرش مشغول تأليف، تصنيف، تدريس، موعظه و مناظره بود و این قول از اوست كه مي‌گويد: به خدا سوگند من از لحظه‌هاي خوردن غذا كه از دانش اندوزي بازماندم تأسف مي‌خورم چون فرصت و زمان عزيز است.[12] سرانجام وي در روز دوشنبه اول شوال (عيد فطر)[13] و به قولي در جمعه[14] سال ششصد وشش در هرات درگذشت، و بنا بر وصيت خودش او را در دهكده‌ي مزدخان واقع در كوه مصاقب نزديكي هرات دفن کردند.[15]
پی نوشت:
[1] . ابن خلكان، وفيات الاعيان و انباء ابناء الزمان، بيروت: دارصادر، ج4، ص248ـ249.
[2] . فخرالدين راضي، المطالب العاليه من العلم الألهي، بيروت: داراللكتاب عربي، ج1، ص11.
[3] . ابن عماد، شذرات الذهب، في اخبارمن ذهب، بيروت دار ابن كثير، 1404، ج7، ص 40 و وفيات الاعيان، ج4، ص249. احمدبن قاسم ابن ابي اصيبعه، عيون الأنباء في طبقات الأطباء، بيروت: دارالكتب العلميه، 1419، ص424.
[4] . محمد فخرالدين راضي، تفسير فخررازي، بيروت: دارالفكر، 1405،ج1، ص6.
[5] . فخرالدين رازي، الاربعين في اصوالدين، بيروت: دارالكتب العلميه، 2009، ص4 و فخرالدين راضي، المطالب العاليه من العلم الألهي، بيروت: داراللكتاب عربي، ج1، ص11. محمد باقرخوانساري، روضات الجنات في احوال علماء والسادات، تهران: اسلاميه، ج8، ص 206.
[6] . تولد او در ماه رمضان مورد اتفاق مورخان است اما برخي بيست‌وپنج و برخي نيمه ماه و بعضي ديگر دهه آخر گفته‌اند رك: به فاتحه الكتاب امام فخر رازي، ص33.
[7] . الاربعين في اصوالدين، ص5.
[8] . عيون الأنباء في طبقات الأطباء، ص427.
[9] . آذرتفضلي ـ مهين فضائلي جوان، فرهنگ بزرگان اسلام و ايران، مشهد: استان قد رضوي، 559ـ560.
[10] . ذبيح الله صفا، تاريخ ادبيات در ايران، تهران: انتشارات فردوس، 1381، ج2، ص1016.
[11] . المطالب العاليه من العلم الألهي، ج1، ص14.
[12] . عيون الأنباء في طبقات الأطباء،، ص424.
[13] . برخي وفات او را جمعه نيمه رمضان و برخي ذي الحجه همان سال دانسته‌اند. رك: به المطالب العاليه من العلم الألهي ج1، ص 11 و فاتحه الكتاب امام فخر رازي، ص33.
[14] . ابن عماد، شذرات الذهب، في اخبارمن ذهب، بيروت دار ابن كثير، 1404، ج7، ص 40.
[15] . وفيات الاعيان، ج4، ص 249 و 252. روضات الجنات، ج8، ص208. و عيون الأنباء في طبقات الأطباء، ص430.
