قبله مسلمانان در سال دوم هجری از بیت المقدس به سوی کعبه تغییر یافت[1]. مسأله تغییرقبله در 15 شعبان[2] سال دوم هجرت و بنا به قولی در 15 رجب آن سال روی داد. شیخ طوسی در تهذیب تغییر قبله را پس از غزوه بدر می داند.[3]
پیش از تغییر قبله، مسلمانان به سوی بیت المقدس نماز می خواندند. آنچه سبب تغییر قبله شد، طعنه یهودیان بر مسلمانان بود که شما قبله ندارید و به قبله مانماز می گزارید ! این طعنه، سبب آزردگی رسول خدا (ص) و مسلمانان[4] گردید.
به هر روی، پس از درخواست و دعای رسول خدا(ص) تغییر قبله اعلام گردید[5] تا مسلمانان از لحاظ روحی آسوده خاطر شوند. خداوند مسأله تغییر قبله را ضمن آیات ۱۴۲-۱۵۰سوره بقره، بیان فرموده است.[6]
در مورد زمان تغییر قبله، یک نقل تاریخی حکایت از آن دارد که حکم تغییر قبله در وسط نماز، ابلاغ شد و نمازگزاران دو رکعت از نماز ظهر را به سوی بیت المقدس و دو رکعت بعدی را به سوی کعبه خواندند. روایت کرده اند که رسول خدا (ص) در مسجد بنی سلمه نماز ظهر می خواند، و چون دو رکعت به جای آورد، دستور گشتن قبله به سوی کعبه بر او نازل شد، پس چرخید و روی خود به سوی کعبه گردانید، و آن مسجد، مسجد القبلتین نامیده شد.[7]
تصور گردش در میانه نماز قدری دشوار به نظرمی رسد؛ گرچه ممکن است تصور کرد که هم گردش نود درجه ای بوده و هم انتقال از موضعی به موضع دیگر. در نقلی آمده که مردها به جای زنان و زنان به جای مردان نقل مکان کردند[8]. در باره ی این که وقت تغییر قبله، رسول خدا(ص) در مسحد قبلتین نماز می خوانده یا مسجد النبی، دو روایت مختلف وارد شده است. روایتی حاکی از نمازگزاردن حضرت در مسجد بنی سالم است، و مورخان بیشتر این نظریه را پذیرفته اند. در روایت دیگری آمده است که رسول خدا (ص) در مسجد النبی نماز می خوانده است، عده ای نیز در مسجد قبلتین به نماز مشغول بوده اند. پس از تغییر قبله، در میان نماز ، خبر تغییر به آنان رسید و آن ها به سوی کعبه برگشتند.
پی نوشت:
1- مسعودی علی بن حسین، ترجمه ابوالقاسم پاینده، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، تهران 2513، ج اول ، ص 643. و طبری محمد بن جریر، تاریخ طبری، ترجمه ابوالقاسم پاینده، انتشارات اساطیر، چاپ پنجم، 1375، ج سوم، ص 941. و محلاتی محمدهاشم، زندگی پیامبر( ترجمه سیره ابن اسحاق) ،ج 1، ص 402.
2- یعقوبی احمدبن واضح، تاریخ یعقوبی، ترجمه محمد ابراهیم آیتی، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، تهران 1342، ج اول، ص 401.
3- طوسی ابوجعفر محمد، تهذیب الاحکام، دارالکتب الاسلامیه ، تهران ، 1390،ج دوم، ص 43، حدیث سوم.
4- یوسفی غروی محمد هادی، موسوعه التاریخ الاسلامی، ترجمه حسین علی عربی، انتشارات موسسه پژوهشی امام خمینی، قم 1383، ج دوم ص 299.
5- تاریخ طبری، ج سوم، ص 942.
6- بقره، سوره 2 ، آیات 142 – 150.
7- تاریخ یعقوبی، ج اول، ص 401.
8- ابن بابویه محمدبن علی، من لایحضره الفقیه، تصحیح علی اکبر غفاری، نشر جامعه مدرسین، 1363 ش، ج 1، ص 274- 276. و قمی شاذان بین جبرئیل، ازاحة العلة في معرفة القبلة من جميع الاقاليم ، سازمان كتابخانه ها، موزه ها و مركز اسناد آستان قدس رضوي ، مشهد1390، ص 2.
