امام حسین(ع) شخصیتی بزرگ است که در حوزه انسان‌شناسی، هستی‌شناسی، خداشناسی و … ورود دارد و هر چند جای تأملات و تحقیقاتی از این دست چندان خالی نیست، اما در مقام عرضه به جامعه، این خلأ خیلی جدی دیده می‌شود.
سید علیرضا واسعی، دانشیار پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی در گفت وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا)، به بیان نکاتی در باب ظرفیت های قیام عاشورا پرداخت و گفت: اساساً بهره گیری از حیات علمی و اجتماعی و فرهنگی ائمه(ع) به یک امر پیشینی برمی گردد و آن مقوله، نقشی است که ائمه(ع)، در باور شیعی، در حیات آدمیان بازی می کنند.
بستگی نحوه بهره گیری از ائمه(ع) با گونه باور ما نسبت به آنان
واسعی با بیان این که اگر ما این نقش را به خوبی دربیابیم و فهم کنیم، طبیعتاً نوع نگاه ما به ائمه(ع) نیز به گونه خاصی خواهد شد، اظهار کرد: بر اساس باور کلامی شیعی، ائمه(ع) همچون نبی مکرم اسلام(ص)، نقش هدایت و کمال‌بخشی و راهنمایی پیروان خود را به عهده دارند. اگر ما چنین چیزی را باور داریم یا چنین چیزی در باور ما جای گرفته باشد، طبیعتاً یکایک ائمه(ع) با همین رویکرد باید مورد مطالعه قرار بگیرند و ببینیم که برای هدایت آدمیان چه چیزهایی را داشته و عرضه کرده‌اند و برای کمال‌بخشی انسان‌ها چه کرده‌اند و برای راهنمایی و راهبری آن‌ها چه کارهایی را انجام داده‌اند.
نقش فعالیت‌های انجام شده در معرفی تأثیرات تاریخی و اجتماعی و معرفتی امام حسین(ع)
وی با اشاره به امام حسین(ع) به عنوان یکی از ائمه(ع) که در طول تاریخ بیش از دیگران مورد توجه قرار گرفته است، عنوان کرد: امام حسین(ع) خصوصاً در چند سده اخیر و بالاخص در چند دهه پس از انقلاب اسلامی ایران به فراوانی مورد تأملات، تحقیقات، گفت‌وگوها و خطابه‌های خطیبان واقع شده است و بدیهی است که همه کوشیده‌اند تا بعدی یا ابعادی از سنت، سیره و حیات این امام(ع) را برجسته و به نحوی ایشان را وارد زندگی مردم کنند.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی در ارزیابی این فعالیت‌ها گفت: من آن چه را انجام شده است زیر سؤال نمی‌‌برم و نمی‌توانم بگویم که کارهایی که انجام شده یا کارهایی که انجام می‌شود کارهای بدی است یا کارهای مقرون به حقیقت نیست. به هر حال تلاش‌هایی است که صورت می‌گیرد و به هر حال این تلاش‌ها تا حدی در راستای شناساندن امام حسین(ع) و نقش ایشان و تأثیری که در تاریخ و در جامعه زمان خود و نیز در حوزه معرفت و رویکرد مسلمانان و به ویژه شیعیان گذاشته، بوده است و به نظر می‌آید که این کارها در خور توجه و درخور تقدیر هستند.
فرارفتن تأثیرات قیام امام حسین(ع) از مرز حوزه‌های تخصصی و ضرورت زدودن آسیب‌های حوزه عمومی
وی افزود: البته مقوله امام حسین(ع) و قیام ایشان به اعتبار ویژگی‌هایی که داشت و به جهت خصوصیاتی که دارا بود وارد حوزه عمومی فرهنگی جامعه شد و همین امر افراد زیادی را به سمت و سوی جایگاه امام حسین(ع) کشاند و طبیعتاً وقتی فعالیت‌هایی از حوزه تخصصی و حوزه علمی خارج می‌شود و به میان توده مردم کشیده می‌شود و به دست افراد ناپخته و ناسخته می‌افتد مشکلاتی را پیدا می‌کند؛ و مقوله عاشورا البته این چنین شد. بنابراین این یکی از آسیب‌هایی است که ما با آن مواجه هستیم و باید برای این آسیب‌زدایی و دفع این آفات و مشکلات گام‌هایی برداشت و اقدام‌هایی را صورت داد.
واسعی در ادامه با اشاره به کارکردی که امروزه برای شخصیت امام حسین(ع) غالباً مطرح است، بیان کرد: امروزه کارکردی که افراد برای شخصیت امام حسین(ع) و نقش ایشان قائل می‌شوند یک کارکرد احساسی ـ عاطفی است و یک کارکرد تسکینی اگر نگوییم تخدیری. شخصیت امام حسین(ع) یک کارکرد شورآفرینی و حتی متأسفانه هنری پیدا کرده است و حتی منبعی برای انتفاع عده‌ای هم قرار گرفته است؛ و طبیعتاً هر چیزی زمینه انتفاعی در آن لحاظ شود رقابت‌های سودجویان را بر می‌انگیزد و طبیعتاً سودجویان می‌کوشند تا بیشترین نفع را ببرند و در این عرصه بر دیگران پیشی بگیرند چنان که کم و بیش ما از دسته‌ای از افراد چنین چیزی را می‌بینیم. اما عده‌ای هستند که این گونه عمل نمی‌کنند و می‌کوشند که امام حسین(ع) را از منظری دیگر ببینند و معرفی کنند.
امام حسین(ع) بیش از آن که عاملی برای تسکین خاطر باشد، شخصیتی بزرگ در حوزه معرفت است
این دانشیار پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی با اشاره به این منظر دیگر بیان کرد: واقعیت این است که امام حسین(ع) بیش از آن که یک عامل و یک عنصر برای تسکین خاطر ما و برای تفرج ما باشد، یا یک نوع اشباع‌کننده وقت ما و ارضاء‌کننده زندگی عاطفی ـ احساسی ما باشد، شخصیتی بزرگ است که در حوزه انسان‌شناسی، در حوزه هستی‌شناسی، در حوزه خداشناسی، در حوزه پیامبرشناسی، در حوزه معادشناسی، در حوزه مسائل اجتماعی و مسائل انسانی ورودی دارد و جای این تأملات و تحقیقات البته چندان خالی نیست؛ اما در مقام عرضه به جامعه این خلأ خیلی جدی دیده می‌شود.
محدود بودن سخنان باقی‌مانده از امام حسین(ع) و فراوانی سخنان منسوب به ایشان
وی با اشاره به روایات و خطابه‌ها و سخنان باقی مانده از امام حسین(ع) و همچنین با اشاره به محدود بودن این مطالب، گفت: ما می‌‌دانیم که امام حسین(ع) در دروه‌ای از تاریخ زندگی می‌کند که فشارهای سیاسی و محدودیت‌های سیاسی و اجتماعی فراوان است و طبیعتاً این امام همچون برادرشان، آن فرصت‌های فراخ را پیدا نمی‌کنند تا به سخنرانی بپردازند، تا به برگزاری کرسی‌های درس روی کنند، تا بتوانند دانش‌طلب بپرورند یا طلبه‌هایی پای صحبت آنان بنشینند. امام حسین(ع) چنین فرصتی پیدا نکردند، اما به حسب اقتضائات و موقعیت‌هایی که پیش می‌آمد سخنانی را مطرح می‌کردند.
واسعی با اشاره به کتاب‌هایی که که در حال حاضر پدید آمده و سعی کرده‌اند سخنان امام حسین(ع) را در طول دوران حیاتشان جمع‌آوری کنند، بیان کرد: در این کتاب‌ها که تحت عنوان «سخنان امام حسین(ع)» گردآوری شده گاه دیده می‌شود که سخنانی غیرمرتبط با امام حسین(ع) هم آمده است؛ یعنی سخنانی که به امام حسین(ع) نسبت داده شده اما در واقع از ایشان نیست. این گونه سخنان منسوب نیز اندک نیستند. اما با این وجود همان میزان سخنان و کلامی که از امام حسین(ع) باقی مانده است می‌تواند در برخی محورهای اصولی بسیار برای ما مفید واقع شود.
منبع: ایکنا.
