آیین رونمایی و معرفی و نقد کتاب :«تاریخ و سیره اجتماعی و فرهنگی اهل بیت علیهم السلام (از امام صادق ع تا امام مهدی عج)»
نشست علمی آیین رونمایی و معرفی و نقد کتاب «تاریخ و سیره اجتماعی و فرهنگی اهل بیت علیهم السلام (از امام صادق ع تا امام مهدی عج)» به همت معاونت پژوهش مجتمع آموزش عالی تاریخ،سیره و تمدن اسلامی و همکاری مرکز نشر بین المللی المصطفی و گروه علمی تاریخ اهل بیت علیهم السلام با حضور استادان ، اعضای هیات علمی و فضلاء و طلاب گرامی در سالن علامه شهید عارف الحسینی مجتمع عالی امام خمینی (ره) برگزار شد.
بخش نخست:معرفی کتاب
در این نشست علمی ابتدا مولف و نویسنده محترم اثر، جناب حجت الاسلام و المسلمین دکتر احمدیان دلاویز عضو هیت علمی و مدیر گروه تاریخ اهل بیت مجتمع عالی تاریخ ،سیره و تمدن اسلامی المصطفی به معرفی اثر خود به شکل زیر پرداخت:
این کتاب اثری پژوهشی و مستند است که به قلم استاد حسن احمدیان دلاویز، با سفارش گروه تاریخ اهل بیت برای تدوین کتاب درسی مطابق با سرفصل مصوب وزارت علوم، تألیف شده است. این کتاب بر پایه منابع کهن و اصیل اسلامی، به بررسی دقیق و همه‌جانبه زندگی فرهنگی، اجتماعی و تاریخی اهل بیت علیهم السلام می‌پردازد و سعی دارد با رویکردی علمی و مستند، ابعاد مختلف حیات آن بزرگواران را از منظر تاریخ و جامعه‌شناسی دینی به تصویر بکشد.
در این اثر ابتدا به مباحث مقدماتی و بنیادی می‌پردازد که شامل تحلیل دلایل حجیت سیره اهل بیت و بررسی وجوه شباهت‌ها و تفاوت‌های سیره امامان معصوم است. این بخش به عنوان مقدمه‌ای مستحکم، زمینه‌ساز درک عمیق‌تر از سیره فرهنگی و اجتماعی ائمه علیهم السلام می‌شود و مخاطب را با اهمیت و جایگاه سیره در نظام معرفتی اسلام آشنا می‌کند.
بخش نخست کتاب به بررسی تاریخ و سیره اجتماعی اهل بیت علیهم السلام می‌پردازد؛ جایی که مولف به تبیین سبک زندگی امامان در چارچوب خانواده می‌پردازد و روابط آنها با والدین، همسران و فرزندان را با جزئیات مستند شرح می‌دهد. علاوه بر آن، تعامل ائمه با مسلمانان غیرشیعه و غیرمسلمانان از منظر تاریخی و اجتماعی تحلیل شده است. رفتار و برخورد ائمه با شیعیان، شیوه مواجهه با آسیب‌های اجتماعی و نقش ایشان در هدایت جامعه به سمت اخلاق و عدالت، با بهره‌گیری از نمونه‌های عینی تاریخی و مستندات معتبر به تصویر کشیده شده است.
بخش دوم کتاب، به تاریخ و سیره فرهنگی ائمه اختصاص دارد، به بررسی دقیق و مستند مولفه‌های فرهنگی و آموزشی ائمه می‌پردازد. مولف در این قسمت نقش برجسته امامان در تعلیم و تربیت شاگردان، برپایی کرسی‌های تدریس، شاخه‌های علمی و نحوه گسترش دانش اسلامی را با استناد به مستندات تاریخی بیان می‌کند. همچنین، فرقه‌ها و نحله‌های فکری مرتبط با اهل بیت و تأثیرات آنها بر تحولات فرهنگی جامعه اسلامی بررسی شده است. اهتمام ویژه ائمه به برپایی شعائر و مناسک دینی نیز به عنوان یکی از شاخص‌های مهم فرهنگی و اجتماعی مورد توجه قرار گرفته است.
این کتاب که در حوزه تاریخ اهل بیت به عنوان منبعی جامع و قابل استناد شناخته می‌شود، برای پژوهشگران، دانشجویان و علاقه‌مندان به مباحث تاریخ اسلام و علوم دینی، فرصتی بی‌نظیر فراهم می‌آورد تا با نگاهی دقیق و مستند به زندگی و سیره اهل بیت علیهم السلام بپردازند و ابعاد مختلف فرهنگی و اجتماعی آن بزرگواران را بهتر بشناسند. نگاه علمی و مستند مولف، به همراه توجه ویژه به منابع معتبر، ارزش این اثر را در میان آثار مرتبط چند برابر کرده است. در نهایت، «تاریخ و سیره اجتماعی و فرهنگی اهل بیت علیهم السلام» نه تنها یک مرجع تاریخی، بلکه منبعی برای فهم نقش تأثیرگذار ائمه در شکل‌دهی به جامعه اسلامی و هدایت فرهنگی و اجتماعی آن است که می‌تواند به فهم بهتر جایگاه اهل بیت در تاریخ اسلام کمک شایانی کند.
بخش دوم: نقد علمی کتاب
در بخش دوم جلسه نشست علمی ناقد محترم اثر جناب حجت الاسلام والمسلمین دکتر الهی تبار عضو هیات علمی گروه تاریخ تمدن اسلامی مجتمع عالی تاریخ،سیره و تمدن اسلامی المصطفی نکات خود را در سه بخش نقدهای محتوایی ، نقدهای ساختاری و روشی و پیشنهادها به شکل زیر بیان نمودند:
مهم‌ترین نقد به کتاب «تاریخ و سیره اجتماعی و فرهنگی اهل بیت علیهم السلام (از امام صادق ع تا امام مهدی عج)»» به یک مسئله بنیادین، یعنی تمایز میان «امر اجتماعی» و «امر فرهنگی»، بازمی‌گردد. امر اجتماعی به حوزه تعاملات، ساختارها، نهادها و روابط مادی و عینی اشاره دارد و شامل مؤلفه‌هایی مانند ساختارهای اجتماعی، رفتارهای اجتماعی و مسائل مادی است. در مقابل، امر فرهنگی به جنبه‌های نمادین، معنایی و ذهنی مربوط می‌شود. با وجود اینکه کتاب در بخش مفاهیم نشان می‌دهد که به این تمایزها توجه دارد، به نظر می‌رسد در عمل تمایز چندانی میان این دو حوزه قائل نشده است.
نقدهای محتوایی:
مفهوم تاریخ اجتماعی: منظور از تاریخ اجتماعی، تحلیل روند تغییرات اجتماعی با تمرکز بر روابط اجتماعی و جنبه‌های زندگی روزمره مانند بهداشت، تغذیه، حوادث، جشن‌ها و آداب‌ورسوم است. با این حال، بخش مفاهیم کتاب نیازمند تقویت و تبیین دقیق‌تر این مفهوم است.
ترکیب سیره و تاریخ اجتماعی: هدف کتاب بررسی نقش اجتماعی اهل بیت در تحولات اجتماعی است. بنابراین، در بحث تاریخ و سیره اجتماعی و فرهنگی اهل بیت، این هدف باید به‌صورت مشخص‌تری مورد توجه قرار گیرد. تمرکز بر تعاملات به‌جای تحولات: کتاب در بخش اجتماعی بیش از آنکه بر تحولات اجتماعی تأکید کند، بر تعاملات متمرکز شده است.
بخش تاریخ و سیره فرهنگی: برخی موضوعات مطرح‌شده در این بخش، مانند نهاد آموزش، بر اساس تعریف ارائه‌شده باید در حوزه اجتماعی قرار گیرند.
همچنین، جریان‌های فکری و گروه‌بندی‌های فکری که در این بخش ذکر شده‌اند، به تعاملات اجتماعی و گروه‌بندی‌ها مرتبط هستند و جایگیری آنها در بخش فرهنگی دقیق نیست.
درس سیزدهم (مهم‌ترین بخش فرهنگی): این درس که به نظر می‌رسد مهم‌ترین بخش فرهنگی کتاب باشد، به‌صورت بسیار مختصر و گذرا ارائه شده و به‌عنوان آخرین درس در نظر گرفته شده است، که این امر با اهمیت موضوع تناسب ندارد.
نقدهای ساختاری و روشی:
در درس هفتم: ذکر «تعامل با مؤمنان» به‌عنوان موردی خاص پس از یک بحث عام، از نظر ساختاری نادرست است.
عدم تناسب حجم محتوا: حجم مطالب در درس‌های نهم و دهم نامتوازن است و تناسب منطقی بین آنها رعایت نشده است.
درس هشتم: مصادیق آسیب‌های اجتماعی در این درس به‌صورت دقیق و روشن ارائه نشده‌اند.
منابع غیرتخصصی: در برخی موارد، از منابع غیرتخصصی استفاده شده که به اعتبار علمی کتاب لطمه می‌زند.
متون عربی طولانی: درج متون مفصل عربی در میان متن کتاب، خوانش را دشوار کرده و با ساختار یک کتاب درسنامه‌ای سازگار نیست.
پاورقی‌های مفصل: پاورقی‌های طولانی و غیرضروری با ماهیت درسنامه‌ای کتاب همخوانی ندارند و می‌توانند برای مخاطب اختلال‌آفرین باشند.
پیشنهادها:
برای بهبود کتاب، پیشنهاد می‌شود:
تمایز میان امر اجتماعی و امر فرهنگی به‌صورت دقیق‌تر در ساختار و محتوای کتاب لحاظ شود.
بخش مفاهیم تقویت شده و درس سیزدهم با عمق و تفصیل بیشتری ارائه گردد.
همچنین، بازنگری در حجم و محتوای درس‌ها، استفاده از منابع تخصصی‌تر، حذف یا کوتاه‌سازی متون عربی غیرضروری و ساده‌سازی پاورقی‌ها می‌تواند به ارتقای کیفیت کتاب کمک کند.
بخش پایانی: آیین رونمایی کتاب
در پایان این نشست علمی با حضورمعاون پژوهش مجتمع آموزش عالی تاریخ،سیره و تمدن اسلامی، اعضای هیت علمی و اساتید ارجمند و طلاب و فضلای گرامی آیین رونمایی از اثر انجام شد و مورد استقبال علاقمندان قرار گرفت.
