به گزارش خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، کتاب «سرور صحابه» ترجمه بخش فضایل علی بن ابیطالب (علیه السلام) از کتاب «فضائل الصحابه» احمد بن حنبل، پیشوای مذهب حنبلی و محدث نامی اهل سنت در سده سوم هجری، با ترجمه مجتبی سلطانی احمدی و مصطفی گوهری فخرآباد توسط انتشارات سفیر اردهال منتشر شد.
مجتبی سلطانی احمدی، دانشیار گروه تاریخ و تمدن اسلامی دانشگاه پیام نور گفت: احمد بن حنبل، پیشوای مذهب حنبلی، یکی از چهار مذهب اصلی اهل سنت، در بغداد می‌زیست. وی در شمار اهل حدیث است که به اهتمام گسترده به نقل حدیث و عمل به ظاهر قرآن و روایات و کنار گذاشتن اجتهادات فقهی و کلامی شناخته می‌شوند. احمد بن حنبل صاحب کتاب «المسند» است که کتابی مهم در حدیث اهل سنت به شمار می‌آید. در کنار آن وی در دو جلد به ذکر فضائل صحابه پیامبر در کتابی به همین نام یعنی «فضائل الصحابه» پرداخت که حجم قابل توجهی از آن را به فضایل امام علی (علیه السلام) اختصاص داد. از خود وی منقول است که «درباره هیچیک از صحابه آن مقدار فضایل صحیح که درباره علی (علیه السلام) نقل شده، وجود ندارد.» از همین رو فضایل امام علی (علیه السلام) در این کتاب از سایر صحابه پیامبر بیشتر است. به سبب اهمیت و ارزش کار احمد بن حنبل در این کتاب بخش فضایل امام علی (علیه السلام) چند بار توسط شیعیان از کتابِ احمد جُدا و با شرح و تعلیقات به چاپ رسیده است.
سلطانی احمدی درباره هدف احمد بن حنبل از بیان فضایل امام علی (علیه السلام) گفت: چنین به نظر می‌رسد که هدف احمد در این کتاب احیاء و حفظ فضایل صحیح امیرالمؤمنین (علیه السلام) بود که عامدانه در جامعه سنی در حال فراموشی بود. پس از شهادت امیرالمؤمنین (علیه السلام) و دستیابی بنی امیه به قدرت آنها از هیچ‌گونه تلاشی برای خاموش کردن و به فراموشی سپردن نام و یاد امام علی (علیه السلام) و به پیش آوردن دیگر صحابه کوتاهی نکردند. پس از سقوط بنی امیه به دست بنی عباس این کم توجهی نسبت به میراث حدیثی اهل سنت در مورد فضایل امام علی (علیه السلام) ادامه یافت و حتی جریاناتی در میان اهل حدیث به دشمنی آشکار با امام علی (علیه السلام) پرداختند، به طوری که حتی ایشان را از فهرست خلفای مشروع پیامبر (صلی الله علیه و آله) هم خارج ساختند. در چنین شرایطی احمد بن حنبل و تنی چند از بزرگان اهل سنت به مانند ابوجعفر اسکافی درصدد برآمدند تا در برابر این جریان بایستند و نام و یاد و فضایل امام علی (علیه السلام) را در جامعه آن روز احیاء کنند. ابوجعفر اسکافی با تألیف کتاب «المعیار و الموازنه» و کتاب «نقض عثمانیه جاحظ» بدین کار دست یازید و احمد بن حنبل با ذکر فراوان فضایل امام علی (علیه السلام) در کتاب «المسند» و مخصوصاً کتاب «فضائل الصحابه» خود به طوری که در هیچیک از کُتب صِحاح سِته بدین فراوانی از فضایل امام علی (علیه السلام) نمی‌توان سراغ گرفت.
این استاد دانشگاه درباره گونه‌شناسی روایات احمد درباره امام علی (علیه السلام) گفت: مجموع روایاتی را که احمد بن حنبل در این کتاب آورده است می‌توان در چند دسته جای داد: دسته اول روایات تاریخی در مورد موضوعاتی همچون خلافت ابوبکر و عمر است. احمد بسیاری از روایات مورد استناد شیعه همچون حدیث غدیر، منزلت و عشیره اقربین را نقل می کند که البته به سبب دیدگاه و مذهب خود فقط نگاهی فضیلتی به این احادیث دارد و آن معانی سیاسی را که شیعیان از این احادیث دالّ بر حقانیت خلافت امام علی (علیه السلام) بعد از پیغمبر دارند از آنها برداشت نمی کند. همچنین روایاتی در مورد مشاجرات و منازعات امام با ابوبکر و عمر بر سر فدک یا با عثمان و طلحه و زبیر آمده است. فضای کلی این روایات همان دیدگاه مرسوم میان اهل حدیث اهل سنت است که صحابه با یکدیگر اختلافات جدی نداشتند و کدورت‌های فیمابین حاصل سوء تفاهم‌هایی بود که نباید آنها را چندان جدی گرفت.
احمد بن حنبل شیعیان علی (علیه السلام) را بر اساس روایات منقول از پیامبر (صلی الله علیه و آله) اهل بهشت می‌داند. از نگاه او شیعیان علی (علیه السلام) کسانی هستند که از علی (علیه السلام) پیروی می‌کنند، اما به سبّ و لعن خلفا و صحابه رسول الله (صلی الله علیه و آله) نمی‌پردازند. با تعریف‌هایی که احمد با مدد از روایات خود در مورد شیعیان به دست می‌دهد شاید او خود را نیز جز شیعیان علی (علیه السلام) می‌دانسته است.
سلطانی احمدی درباره نگاه احمد به جنگ های داخلی دوران خلافت امام علی (علیه السلام) گفت: دیگر موضوع تاریخی در کتاب که حول آن روایات متعددی آمده است جنگ‌های داخلی دوران خلافت ۵ ساله امام است. از آنجا که این جنگ‌ها توسط بنی امیه و دشمنان امام علی (علیه السلام) مستمسکی شده بود برای زیر سؤال بردن مشروعیت خلافت امام، احمد بن حنبل تمامی تلاش خود را برای مشروع نشان دادن خلافت امام علی (علیه السلام) با استناد به احادیث نبوی به کار برد که معنای ضمنی آنها بر حق بودن امام در نبردهایش علیه مخالفانش بود؛ از جمله این روایت که پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: «یکی از شما با مردم بر سر تأویل قرآن خواهد جنگید، همچنان که من بر سر تنزیل قرآن جنگیدم». بیشترین حملات در این روایات نسبت به خوارج است و ضرورت جنگ با آنها از جمله این حدیث که «همانا گروهی از اسلام بیرون می‌روند، همچنان که تیر از کمان خارج می‌شود. قرآن می‌خوانند، اما از گلوهایشان بالاتر نمی‌آید. خوشا به حال آنکه آنها را بکشد و به دست آنها کشته شود».
فارغ از احادیث تاریخی، فضایل متعددی درباره آن امام همام نقل شده است که بیشتر به انگیزه پاسخگویی به اتهامات ناصبی‌ها و دشمنان امام بوده است و اینکه بنا بر این روایات دشمنان علی (علیه السلام) در دوزخ خواهند بود. یکی از مضامین اصلی و بسیار تکرار شونده در کتاب، شمرده شدن امام علی (علیه السلام) جزء اهل بیت است تا به این وسیله با توجه به تأکید قرآن بر مؤدت اهل بیت، راه را بر دشمنی و دشنام گویی ناصبیان و غیر آنان بر امام علی (علیه السلام) ببندد.
این فعال فرهنگی در پایان گفت: در روایات احمد بن حنبل بر موضوع غلوّ در حق امام علی (علیه السلام) هم فراوان تأکید شده است. از جمله احادیثی از پیامبر در تحذیر مردمان از اینکه امام علی (علیه السلام) را همچون حضرت عیسی (علیه السلام) تا حد خدایی بالا نبرند و این سخن از خود امام که دو گروه در مورد من به هلاکت می افتند: آنکه در دوستی با من افراط می کند و آنکه در دشمنی با من افراط کند». از نگاه احمد دیدگاه درست درباره امام آن است که علی (علیه السلام) جزء صحابه با فضیلت پیامبر بود، اما او را نباید بالاتر از بقیه صحابه قرار داد! و ویژگی‌هایی ماورایی برایش قائل شد. مشخص است که مخاطب اصلی این کتاب دو گروه هستند: ناصبیان و شیعیان و احمد در پی آن است که نگاهی متعادل و دور از افراط و تفریط به باور خود از شخصیت و فضایل امام علی (علیه السلام) به دست دهد. در مجمع مطالعه این کتاب که از سوی یکی از پیشوایان بزرگ اهل سنت نوشته شده است با توجه به زمانه ما که متأسفانه «معاویه دوستی» و تطهیر بنی امیه تبلیغ و ترویج می شود، روشنگر و سودمند خواهد بود.
