با همکاری معاونت پژوهش مجتمع آموزش عالی تاریخ، سیره و تمدن اسلامی جامعة المصطفی العالمیه و بنیاد بین المللی امامت نهمین نشست از سلسله نشست‌های علمی «احیاگران فرهنگ امامت» با محوریت بررسی زندگی علمی علامه محمدحسن مظفر و کتاب ارزشمند «دلائل الصدق»، با حضور جمعی از علما، فضلا و پژوهشگران در مدرسه امام خمینی (ره)، مجتمع آموزش عالی تاریخ، سیره و تمدن اسلامی برگزار شد.
در این برنامه، اندیشه‌ها و آثار علمی علامه مظفر، به‌ویژه کتاب گران‌سنگ «دلائل الصدق» به‌عنوان یکی از منابع مهم در دفاع عقلانی از مکتب اهل بیت(علیهم السلام)، مورد تحلیل و بررسی علمی قرار گرفت.
بازخوانی اندیشه‌های امامتی علامه مظفر
درابتدای این مراسم، حجت الاسلام والمسلمین دکتر ناصر رفیعی، رئیس این مجتمع، با اشاره به ضرورت احیای آثار سلف صالح و تبیین جایگاه امامت در جهان معاصر، بر لزوم بازخوانی عالمانه مفاهیم امامت در مواجهه با هجمه‌های فرهنگی و تحریف‌های رسانه‌ای تأکید کرد.
دفاع از امامت؛ فراتر از مباحث تاریخی
دکتر رفیعی در سخنان خود تصریح کرد: «دفاع از امامت تنها محدود به مباحث تاریخی نیست. امروز با توجه به تهاجمات فرهنگی، نیازمند معرفی چهره‌هایی هستیم که عمر خود را در مسیر احیای امر اهل بیت(ع) صرف کرده‌اند.» وی با استناد به حدیث «رَحِمَ اللَّهُ عَبْداً أَحْيَا أَمْرَنَا»، احیای آثار بزرگان دینی مانند علامه مظفر را گامی اساسی در صیانت از هویت دینی و الگویی برای پاسخ به شبهات کنونی دانست.
شخصیت و آثار علامه مظفر
در این نشست، زندگی و آثار علامه مظفر، فقیه و متکلم برجسته نجف، مورد بررسی قرار گرفت. از جمله آثار شاخص وی، کتاب «دلائل الصدق» معرفی شد که با استناد به منابع معتبر اهل سنت، به دفاع عقلانی از امامت حضرت علی(علیه السلام) پرداخته و الگویی برای گفت‌وگوی بین‌مذهبی قلمداد می‌شود.
نکات قابل تأمل:
علامه مظفر در مناظره ای با آلوسی، مفسر مشهور اهل سنت، با استناد به حدیث عامه«إِنَّ الرَّجُلَ لَیَهْجُرُ» (پیامبر در بستر بیماری)، نشان داد که ادعای اهل سنت درباره جانشینی ابوبکر فاقد پایه‌های مستند است و اشاره کرد که در آن با استدلال‌های مستند، ضعف استنادهای مخالفان را آشکار ساخت.
کتاب «دلائل الصدق» به دلیل استناد به منابع فرامذهبی، الگویی برای گفتگوی بین المذاهب در جهان اسلام محسوب می‌شود.
تداوم راه شهدا و برنامه‌های آینده
در بخش دیگری از این مراسم، یاد شهدای دفاع از امامت، از جمله شهدای انقلاب اسلامی و استاد مرتضی مطهری گرامی داشته شد. دکتر رفیعی با تأکید بر لزوم ترویج گفتمان امامت در سطح جامعه علمی و دانشگاهی، اعلام کرد: «ادامه راه شهدا مستلزم شناخت و انتشار آثار اندیشمندان شیعه است.»
ایشان از برگزاری هشت نشست احیای فرهنگ امامت تشکر کردند، پیشنهاد انتشار کتابچه‌های علمی و راه‌اندازی پروژه «شهدای مسیر امامت» برای ثبت زندگی عالمان مدافع امامت را دادند.
گفت‌وگوی عقلانی با اهل سنت، پرهیز از جدل و دفاع مستدل از امامت در اندیشه علامه مظفر
حجت الاسلام والمسلمین حامد مقدم، پژوهشگر حوزه امامت، در بخش روش‌شناسی، به تحلیل ساختارکتاب «دلائل الصدق» پرداخت و بیان کرد: «این کتاب نه تنها پاسخگوی شبهات گذشته است، بلکه الگویی برای دفاع منطقی از اعتقادات شیعه در مواجهه با چالشهای جدید محسوب می‌شود.»
در ادامه نشست، کتاب «دلائل الصدق» اثر برجسته آیت‌الله محمدحسن مظفر مورد واکاوی و تحلیل قرار گرفت. این کتاب که پاسخی مستدل به انتقادات فضل‌الله بن روزبهان بر کتاب «نهج الحق» علامه حلی است، با رویکردی عقلانی و کلامی، از جایگاه امامت در مکتب تشیع دفاع می‌کند.
آغاز با حدیثی از امام رضا (ع): امامت؛ ستون دین و نظام امت
حجت الاسلام والمسلمین حامد مقدم ، کلام خود را با حدیثی از امام رضا علیه‌السلام آغاز کرد که در آن امامت به‌عنوان زمام دین و نظام مسلمین معرفی شده است. او با اشاره به اجماع ضمنی مذاهب اسلامی بر اهمیت امامت، اظهار داشت: «در بسیاری از آثار کلامی اهل سنت، اگرچه امامت را صرفاً منصبی اجرایی دانسته‌اند، اما بررسی دقیق‌تر نشان می‌دهد که آنان نیز برای امام ویژگی‌هایی قائلند که فراتر از مدیریت سیاسی است.»
از «نهج الحق» تا «دلائل الصدق»؛ جدال علمی از قرون گذشته تا امروز
در این نشست، رابطه تاریخی میان دو اثر «نهج الحق» و «دلائل الصدق» بررسی شد. «نهج الحق» کتابی کلامی از علامه حلی است که در دربار سلطان محمد خدابنده موجب گرایش او به تشیع شد. فضل‌الله بن روزبهان، از متکلمان اهل سنت، این کتاب را به‌شدت نقد کرده و مظفر در پاسخ، «دلائل الصدق» را تألیف نمود. نکته شاخص در روش مظفر، دوری از هرگونه توهین و اهانت است؛ امری که بر خلاف روش تند و بعضاً موهن ابن روزبهان، تحسین حاضران را برانگیخت.
روش‌شناسی علمی مظفر: پاسخ‌های نقضی و حلی با رعایت مبانی طرف مقابل
در ادامه، ایشان روش تحلیلی مظفر در کتاب دلائل الصدق را تبیین کرد. مظفر ابتدا اقوال ابن روزبهان را به‌طور کامل و بی‌کم‌وکاست نقل می‌کند، سپس با پاسخ‌های نقضی (نشان دادن تناقضات داخلی) و حلی (ارائه راه‌حل‌های بدیل) به نقد آن‌ها می‌پردازد. او در بسیاری از موارد حتی مبانی خود اهل سنت را می‌پذیرد تا با همان اصول، پاسخ قانع‌کننده‌ای ارائه دهد. این سبک از نقد، نشانه‌ای از تسلط، انصاف و تقوای علمی مؤلف است.
دفاعی محکم از عصمت و عدالت امام با برهان عقلی و نقلی
یکی از مباحث مهم کتاب، اثبات عصمت و عدالت امام است. مظفر با بهره‌گیری از برهان‌هایی همچون قیاس اقترانی، قیاس استثنایی، و حتی برهان تسلسل، عصمت را نه تنها ممکن، بلکه ضروری می‌داند. وی در این راستا به قواعدی مانند «حسن و قبح عقلی» و «لزوم افضلیت امام» نیز استناد می‌کند و با تحلیل کلامی و فلسفی، نشان می‌دهد که دیدگاه شیعه از انسجام عقلانی بالاتری برخوردار است.
استفاده خلاقانه از اصول فقه در علم کلام
یکی از نکات برجسته تحلیل‌ها، استفاده مرحوم مظفر از ابزارهای اصول فقه در بحث‌های کلامی است. او با توجه به اینکه اهل سنت، نصب امام را از افعال مکلفین می‌دانند، با مباحثی مانند حجیت ظواهر، عام و خاص، مطلق و مقید، استحسان، قیاس و مصالح مرسله، به نقد و تحلیل مبانی آنان می‌پردازد. این شیوه، نوآوری قابل توجهی در سنت کلامی شیعه محسوب می‌شود.
اجماع؛ سه‌گانه‌ای از تحلیل در خدمت اثبات امامت
در بخش پایانی، مظفر به تحلیل دقیق مسئله اجماع می‌پردازد. وی در سه محور به اجماع می‌پردازد:
تمسک به اجماع برای اثبات دیدگاه شیعه
نقد تمسک اهل سنت به اجماع برای دفاع از خلفا
تبیین مفهوم اجماع در کلام علامه حلی و تفاوت آن با تعریف اهل سنت
مظفر به تفصیل نشان می‌دهد که اجماع مورد استناد اهل سنت اغلب فاقد مبانی قابل قبول عقلی و نقلی است، و حتی در مواردی که علامه حلی ادعای اجماع کرده، باید با توجه به اصطلاح خاص وی تفسیر شود.
جمع‌بندی و قدردانی
نشست با قدردانی از تلاش‌های علمی مرحوم آیت‌الله مظفر، و با آرزوی توفیق برای پژوهشگران حوزه کلام پایان یافت. حاضران ضمن تأکید بر ضرورت بازخوانی متون کلامی با روش تحلیلی و عقلانی، با محوریت کتاب «دلائل الصدق» گرفتند.
این نشست با همکاری معاونت فرهنگی بنیاد بین المللی امامت و معاونت پژوهش مجتمع آموزش عالی تاریخ برگزار شد و گامی در جهت تقویت گفتمان امامت در عرصه‌های علمی و فرهنگی محسوب می‌گردد.
این نشست با دعوت از پژوهشگران و طلاب برای مطالعه عمیقتر آثار علامه مظفر و همکاری در پروژه‌های بنیاد بین‌المللی امامت به کار خود پایان داد.
