به گزارش ایکنا، نشست «مواجهه با فساد سازمان‌یافته در سیره حکومتی امیرمومنان(ع)» امروز دوشنبه، ۱۵ اردیبهشت از سوی پژوهشکده علوم اسلامی گروه تاریخ اسلام برگزار شد.
حجت‌الاسلام رمضان محمدی، دانشیار تاریخ اسلام پژوهشگاه حوزه و دانشگاه ارائه کننده این نشست بیان کرد: فساد اداری سازمان‌یافته مهلک‌ترین اتفاق ممکن است. پرونده‌های بزرگ اقتصادی توسط دو سه نفر انجام نمی‌شود بلکه به صورت گروهی انجام می‌شود. ما در زمان رسول‌الله(ص) شاهد فساد سیستماتیک نبودیم البته نه اینکه فساد وجود نداشته باشد بلکه امکان فساد فردی وجود داشته اما فساد سیستماتیک و شبکه‌ای وجود نداشت اما بعد از پیامبر(ص) شرایط فرق کرد و در دوره خلیفه دوم و سوم فسادهای سیستماتیک و سازمان‌یافته نهادینه شد.
وی ادامه داد: وقتی امیرالمؤمنین(ع) به حکومت رسید با فساد سازمان‌یافته و جامعی که درون حکومت ریشه دوانده بود مواجه شد. حضرت(ع) در مواجهه با این فساد سازمان‌یافته به صورت مجزا و دقیق، ساختاری درست کرد که ویژگی‌‌های مخصوصی داشت. تا پیش از حضرت علی(ع) فراگیری فساد اقتصادی در یک سرزمین به نحوی بود که یافتن یک کارگزار سالم استثناء شده بود.
دانشیار تاریخ اسلام پژوهشگاه حوزه و دانشگاه با بیان اینکه حضرت علی(ع) در دوره خود به سیره پیامبر(ص) بازگشت، ادامه داد: حضرت(ع) به سنت و سیره پیامبر(ص) توجه داشت و کارهایی که پیامبر(ص) در زمان خود انجام می‌دادند را زنده کرد. امیرالمؤمنین(ع) به شایسته سالاری توجه داشت و قوانینی را بر اساس سنت و قرآن تعیین کرد و ساختارهای فسادزا را حذف کرد که تغییر در قوانین چالش‌های بسیاری را برای امیرالمؤمنین(ع) ایجاد کرد.
وی اظهار کرد: تغییر در شیوه پرداخت بیت‌المال اولین کاری بود که حضرت علی(ع) انجام داد و سبب شد تا فسادی که در دوران خلفای پیشین مخصوصاً خلیفه سوم که به صورت سیستماتیک شده بود از بین برود و به عدالت آن را نزدیک کند. صحابه از سیره‌ای که در زمان پیامبر(ع) بود فاصله گرفته بودند و تلاش امیرالمؤمنین(ع) برای بازگشت به دوران پیامبر(ص) بود. حضرت هنگام خلافت با شکاف طبقاتی مواجه بود که یکی از نشانه‌های فساد در یک جامعه است و امیرالمؤمنین(ع) با این موضوع به مبارزه پرداخت.
تلاش حضرت علی(ع) برای اصلاح فساد سیستماتیک
حجت‌الاسلام علی‌اکبر ذاکری، استاد پژوهشکده تاریخ و سیره اهل‌بیت(ع) به عنوان ناقد در این جلسه بیان کرد: حضرت علی(ع) وارث فسادی بود که از دوران گذشته وجود داشت و طبیعتاً حضرت می‌خواست این وضعیت را با شیوه‌های مختلف اصلاح کند. باید توجه کرد که در حکومت حضرت علی(ع) فساد سیستماتیک وجود نداشت بلکه در پی برطرف کردن فسادی بودند که از گذشته وجود داشته است.
وی ادامه داد: تقسیم مساواتی که حضرت برنامه‌ریزی کرده بود سختی‌هایی داشت که در خطبه‌های خود نیز از قبل برای افراد بیان کرد تا با شیوه عملکرد آشنا شوند که اگر کسی از موضوعات مطرح شده تخطی کند عزل خواهد شد.
تشریح مواجهه حضرت علی(ع) با فساد
حجت‌الاسلام یدالله حاجی‌زاده، عضو هیئت علمی پژوهشکده تاریخ سیره اهل‌بیت(ع) و ناقد دیگر این نشست بیان کرد: ایده گسترش فساد سازمان‌یافته ایده درستی است و شاید یکی از علل خودداری امیرالمؤمنین(ع) از پذیرش خلافت همین موارد باشد که امام(ع) می‌بیند بدون اتمام حجت با مردم در خصوص اداره جامعه، امکان اصلاح وجود ندارد. سیره حکومتی امیرالمؤمنین(ع) در مواجه با فساد سازمان‌یافته و غیر سازمان‌یافته را باید دقیق‌تر شرح داده شود. سؤالاتی که پیش می‌آید این است که آیا نگه‌داری بیت‌المال فسادزا بوده یا نحوه مصرف بیت‌المال سبب فساد شده است؟ آیا ذخیره بیت‌المال برای استفاده از آن هنگام رخ‌دادهای خاص سبب فساد است؟
وی ادامه داد: اگر رویه تقسیم بیت‌المال در زمان خلیفه دوم خلاف شرع بوده چرا امیرالمؤمنین(ع) و حسنین(ع) در این دوره سهمیه خود را از بیت‌المال دریافت می‌کردند؟ آیا مواردی مطرح شده است که حضرت اعتراض کرده باشند و از دریافت بیت‌المال صرف‌نظر کرده باشند؟ عمده اعتراضات امیرالمؤمنین(ع) به عملکرد خلیفه سوم، عثمان است؛ باید دید آیا به صورت مشخص اعتراضی نسبت به خلیفه دوم وجود دارد یا خیر؟
عضو هیئت علمی پژوهشکده تاریخ سیره اهل‌بیت(ع) افزود: گفته می‌شود علت شورش طلحه و زبیر این بوده که تغییری در ساختار تقسیم بیت‌المال صورت نگیرد؛ سوالی که پیش می‌آید این است که آیا موارد دیگر تأثیر نداشته؟ اگر اینطور بوده چرا طلحه و زبیر در نیمه دوم خلافت عثمان از شورشیان و مخالفان او بودند؟
دسته‌بندی اقدامات مبارزه با فساد
حجت‌الاسلام رمضان محمدی، در بخش دوم ارائه خود بیان کرد: حضرت علی(ع) هنگام خلافت برای مبارزه با فساد موجود دست به اقداماتی زد که می‌توان اینگونه دسته‌بندی کرد که در ابتدا به گونه شناسی فساد پرداختند و سپس به وضع قوانین و ارائه نظام اداری که منبعث از شیوه پیامبر(ص) بود پرداختند و در گام بعدی به بازپس‌گیری فساد و از بین بردن فساد سیستماتیک در چند مرحله تلاش کردند که در مرحله نخست به حذف کارگزارانی که به صورت مافیایی کارگزار شده بودند پرداختند؛ سپس افراد سالم را ابقاء کردند و در مرحله سوم اهل ذمه را حذف کردند.
وی افزود: امیرالمؤمنین در ابتدای خلافت خود با یک فساد سازمان‌یافته، پیچیده و بزرگی مواجه بود که باید آن را ریشه‌کن می‌کرد که در ادامه خلافت تمام تلاش خود را برای از بین بردن این فساد انجام دادند.
