امروز سی ام ذی قعده، سالروز شهادت امام جواد(ع) است و به این مناسبت، نگاهی به کتاب «حیات فکری و سیاسی امامان شیعه علیه‌السّلام» اثر دکتر رسول جعفریان، درباره فصل تشریح زندگی امام نهم داشته ایم.
«حیات فکری و سیاسی امامان شیعه علیه‌السّلام » اثر رسول جعفریان، به بررسی زندگانی امامان شیعه و تحلیل جنبه‌های فکری و سیاسی آن پرداخته است. کتاب به زبان فارسی و در سال ۱۳۴۳ ق نوشته شده است. کتاب با مقدمه‌ای مفصل از نویسنده آغاز و مطالب در دوازده بخش، تنظیم یافته؛ به گونه‌ای که هر بخش، به یکی از ائمه علیه‌السّلام اختصاص یافته است.
نویسنده در هر بخش، ابتدا اطلاعاتی پیرامون نحوه ولادت و شخصیت امامان علیه‌السّلام ارائه نموده و ضمن اشاره به برجسته‌ترین ویژگی هر یک از معصومین علیه‌السّلام ، به بررسی اوضاع سیاسی و اجتماعی دوران آنحضرت پرداخته است. هدف از تالیف این اثر، پرداختن به جنبه‌های سیاسی و فکری زندگی امامان شیعه علیه‌السّلام بوده و لذا به مسائل شخصی، کمتر توجه شده است.
نویسنده در مقدمه، به بحث و بررسی پیرامون تشیع و رابطه آن با تاریخ نگاری پرداخته است. وی معتقد است که شیعیان به موازات سایر مسلمانان ، در تدوین دانش‌های اسلامی، مخصوصا تاریخ، کار خود را آغاز کردند. نحوه تاریخ نگاری شیعه در آغاز عصر تدوین، آثار شیعی در سیره نبوی در قرون نخست، آثار فارسی امامی مذهبان از قرن هفتم تا دهم، تاریخ نگاری در آستانه عصر صفوی، مقتل نویسی در دوره صفوی و قاجار از دیگر عناوینی می‌باشند که نویسنده در مقدمه، به بحث و بررسی پیرامون آنها پرداخته است.
در بخش نهم، حیات تاریخی امام جواد علیه‌السّلام مورد کنکاش قرار گرفته و مناظرات علمی آنحضرت علیه‌السّلام ، از قابل توجه‌ترین جنبه‌های آن است. گزارش خبرآنلاین، نگاهی ست به این بخش از کتاب که درباره شخصیت علمی و اخلاقی امام نهم(ع) نوشته شده است.
برخوردهای امام(ع) با جریان‌های انحرافی زمانه
امام جواد( علیه السّلام) در برابر فرقه‌هایی که در دوران آن حضرت وجود داشتند، شیعیان خود را از این نظر که این فرقه‌ها چه مواضعی در مقابل آنان به خود گرفته‌اند راهنمایی می‌فرمودند. رسول جعفریان در کتاب حیات فکری و سیاسی امامان شیعه صفحه ۴۹۰ در این باره می‌نویسد:
اهل حدیث: اهل حدیث که مجسّمی مذهب بوده و خدا را جسم می‌پنداشتند. امام دربارۀ آنان به شیعیان می‌فرمود که اجازه ندارند پشت هر کسی که خدا را جسم می‌داند نماز گزارده و به او زکات بپردازند.
واقفیه: واقفه، یکی دیگر از فرقه‌های موجود انشعابی از شیعه در زمان امام جواد علیه السلام بود که به صورت مشکلی در مقابل شیعیان مطرح شده بود. آنان کسانی بودند که پس از شهادت امام کاظم علیه السلام بر آن حضرت توقف کرده و امامت فرزندش علی بن موسی الرضا علیه السلام را نپذیرفتند. وقتی از امام دربارۀ خواندن نماز پشت سر واقفی مذهبان سوال شد، آن حضرت در جواب، شیعیان خود را از این کار نهی کردند.
زیدیه: دشمنی زیدیه با امامیه و طعن آنها بر امامان علیهم السلام سبب موضع‌گیری تند ائمه در برابر آنها شد؛ چنانکه در روایتی از امام جواد علیه السلام واقفیه و زیدیه مصداق آیۀ: وُجُوهٌ یَوْمَئِذٍ خَاشِعَةٌ عَامِلَةٌ نَاصِبَةٌ؛ خوانده شده و در ردیف ناصبی‌ها قرار گرفتند.
غلات: غلات نیز به سبب آن که در بدنام کردن شیعه سهم بسزایی داشتند، مورد تنفر امامان بودند. خطر اینها برای شیعیان بسیار جدی بود؛ زیرا آنها به نام امامان علیهم السلام روایاتی را جعل کرده و بدین وسیله شیعیان را که پیرو ائمه علیهم السلام بودند به انحراف می‌کشاندند. امام جواد علیه السلام دربارۀ ابوالخطاب که از سران غلات بود، فرمودند: لعنت خدا بر ابوالخطاب و اصحاب او و کسانی که دربارۀ لعن بر او توقف کرده و یا تردید کنند. آنگاه امام به ابوالغمر، جعفر بن واقد و هاشم بن ابی‌هاشم اشاره کرد و پس از تذکر دربارۀ بهره‌گیری آنها از ائمه علیهم السلام به منظور بهره‌کشی از مردم، آنان را در ردیف ابو الخطاب دانستند؛ حتی در روایتی به اسحاق انباری فرمودند: دو تن از غلات به نام‌های ابوالمهری و ابن ابی الزرقاء- که خود را سخنگویان امامان علیهم السلام قلمداد می‌کردند- به هر طریقی هست باید کشته شوند. اسحاق درصدد اجرای دستور امام بود، ولی آن دو از دستور امام مطلع شده و خود را از دید اسحاق مخفی کردند. دلیل این تصمیم امام، نقش بسیار حساس آنان در منحرف ساختن شیعیان ذکر شده است.
چرا درباره امام جواد(ع) اطلاعات تاریخی وسیعی وجود ندارد؟
حجت الاسلام دکتر «رسول جعفریان»، استاد تاریخ دانشگاه تهران، در کتاب «حیات فکری و سیاسی امامان شیعه(ع)» می‌نویسد:« آگاهی‌های تاریخی درباره زندگی امام جواد(ع) چندان گسترده نیست؛ زیرا افزون بر آن که محدودیت‌های سیاسی، همواره مانع از انتشار اخبار مربوط به امامان معصوم(ع) می‌شد، تقیه و شیوه‌های پنهانی مبارزه که برای حفظ امام(ع) و شیعیان از فشار حاکمیت بود، عامل مؤثری در عدم نقل اخبار در منابع تاریخی است.»(حیات فکری و …؛ ص476)
وی می افزاید: « با این حال، این محدودیت مانع از نفوذ معنوی حضرت جوادالائمه(ع) در جهان اسلام نشده‌است. شاهد ما بر این مدعا، ذکر مناقب و اشاراتی به جایگاه والای آن امام همام، در آثار علمای مشهور اهل‌سنت است. به نظر می‌رسد، محدودیت‌هایی که خلفای بنی‌عباس برای امام(ع) و یارانشان به وجود آورده‌بودند، بر اظهار محبت مسلمانان نسبت به اهل‌بیت(ع)، تأثیری نداشت. به همین دلیل، عموم مسلمانان، صرف نظر از مذهبی که پیرو آن بودند، امامان شیعه(ع) را دوست می‌داشتند. بازتاب این محبت وافر در آثار علمای اهل‌سنت، خواندنی است.»
