سید مرتضی حسینی شاه ترابی، استاد مدعو گروه تاریخ اسلام جامعه المصطفی (صلی الله علیه و آله) العالمیه به مناسبت فرا رسیدن سالروز ولادت امام باقر (علیه السلام) در گفتگو با خبرنگار اندیشه خبرگزاری شبستان با اشاره به سیره علمی ایشان و نحوه جهل زدایی آن حضرت (علیه السلام) از جامعه اظهار کرد: جهل زدایی و آگاهی بخشی از دین در سیره تمامی ائمه اطهار (ع) یک اصل است، همان طور که تلاش های امیرالمومنین علی(علیه السلام)، امام حسن(علیه السلام)، امام حسین(علیه السلام) و امام سجاد(علیه السلام) در این زمینه مشهود است.
وی ادامه داد: در این میان حتی قیام امام حسین (علیه السلام) را هم می توان حرکتی در راستای همین آگاهی بخشی به جامعه اسلامی شمرد، آگاهی بخشی به اینکه دین اسلام و سیره نبوی در غباری از گزارش ها، تفسیرها و عملکردهای نادرست پوشیده شده است و جهل موجود درباره آموزه های نبوی را باید برطرف کرد.
وی با بیان اینکه شرایط سیاسی- فرهنگی عصر امام حسین (علیه السلام) به گونه ای بود که انتخابی جز قیام پیش روی آن حضرت (علیه السلام) باقی نگذاشت، قیامی که از همان روز نخست با جهل زدایی و آگاهی بخشی آغاز شد و امام سجاد (علیه السلام) پس از شهادت آن حضرت (علیه السلام) ادامه دهنده آن بود، افزود: البته بحران سیاسی پیش آمده پس از قیام عاشورا و حساسیت حکومت اموی نسبت به علویان طوری بود که شرایط را برای هر گونه اقدام سیاسی و فرهنگی امام سجاد(علیه السلام) دشوار می کرد و آگاهی بخشی از طریق دعا انتخاب آن حضرت (علیه السلام) شد.
این پژوهشگر تاریخ اسلام اضافه کرد: این جهل زدایی و آگاهی بخشی به جامعه همچنان تا دوران امامت امام باقر (علیه السلام) ادامه یافت و در دوره امامت آن حضرت (علیه السلام) شرایطی فراهم شد تا امام (علیه السلام) بتوانند معارف و آموزه های اهل بیت(علیهم السلام) را که بهترین و درست ترین تفسیر از سیره نبوی اند در شکلی گسترده به جامعه اسلامی ارائه کند.
وی عنوان کرد: وضعیت سیاسی دربار اموی یکی از این شرایط بود ضمن آنکه دوران امامت امام باقر (علیه السلام) مقارن است با روزگار حکومت ولید بن عبدالملک، سلیمان بن عبدالملک، عمر بن عبدالعزیز، یزید بن عبدالملک و برادرش هشام بن عبدالملک؛ یعنی دوره امامت ایشان معاصر است با به حکومت رسیدن پنج حاکم اموی.
حسینی شاه ترابی در ادامه ابراز کرد: به عبارت دیگر در فاصله حدود یازده سال از سال ۹۴ تا سال ۱۰۵ هجری، یک بی ثباتی سیاسی در دربار امویان حاکم بود که از فشار سیاسی پیشین در مورد اهل بیت(علیهم السلام) می کاست و فرصت اقدامات علمی و فرهنگی را برای امام باقر (علیه السلام) فراهم می کرد.
وی تصریح کرد: در کنار این بی ثباتی سیاسی درون دربار اموی، گسترش فتوحات و آشنایی های اولیه مسلمانان با اندیشه های غیراسلامی و ملل غیرمسلمان هم علاقمندی و رغبت مسلمانان را به فراگیری معارف اهل بیت (علیهم السلام) و آشنایی بهتر و عمیق تر با آموزه های اسلامی بیشتر می کرد.
به گفته این پژوهشگر از سوی دیگر از دوره خالد بن یزید اموی، نهضت ترجمه شروع و نخستین قدم ها در دوره او برداشته و ترجمه متون غیرعربی که موضوعات اولیه آن علم کمیا بود، صورت گرفته بود و جامعه اسلامی توقعات معرفتی بیشتری نسبت به قبل داشت و عطش لازم برای معارف اهل بیت(علیهم السلام) را به تدریج پیدا کرده بود.
این کارشناس تاریخ تمدن اسلامی عنوان کرد: علاوه بر این، چرخش نسبی جامعه از قیام های محکوم به سرکوبی و شکست به سوی فرهنگ سازی و تدوین فقه و حدیث برای پاسداشتن آموزه های نبوی را هم در این دوره می توان مشاهده کرد که محصول برخوردهای بسیار سخت و بی رحمانه امویان با قیام ها و قیام کنندگان بود.
وی با اشاره به اینکه در کنار این مسائل، حاکمیت عمر بن عبدالعزیز از سال ۹۹ تا ۱۰۱ هجری و سیاست های او یکی دیگر از شرایط مهم و زمینه ساز برای گسترش اقدامات امام باقر (علیه السلام) در زمینه جهل زدایی از جامعه بود، ابراز کرد: تا پیش از به حکومت رسیدن عمر بن عبدالعزیز منع کتابت حدیث به طور رسمی متداول بود و عمربن عبدالعزیز این منع کتابت حدیث را برداشت و از اینجا بود که زمینه های کتابت و تدوین حدیث فراهم و توجه حدیث نبوی و کتابت آن به طور جدی تر مطرح شد و امام باقر (علیه السلام) از این فرصت استفاده کرد و به نشر معارف اهل بیت (علیهم السلام) و احادیث و آموزه های نبوی پرداخت.
حسینی شاه ترابی یادآور شد: در مجموع، پیش از امامت امام باقر (علیه السلام) شرایط به گونه ای بود که مردم توجه چندانی به دانستن امور و مسائل دینی نداشتند و مسائل دینی و فقهی بیشتر در شهر مدینه مطرح بود و در جمع های محدودی مطرح می شد، اما با شرایط پیش آمده در عصر امامت امام باقر (علیه السلام) توجه به مسائل و مباحث معرفتی و آگاهی های دینی در جامعه بیشتر شد و از شهرهای مختلف دور و نزدیک مثل خراسان و کوفه به محضر حضرت (علیه السلام) رسیدند و از آن حضرت (علیه السلام) معرفت و آگاهی اخذ کردند.
