چکیده
با توجه به آنچه در این تحقیق پیرامون سیره ائمه در مواجه با توهین به صحابه پیامبر (صلی الله علیه و آله) بحث وبررسی گردید، یافته های تحقیق حاکی از آن است که روایات دال بر لعن و سب علاوه بر مخالفت آنها با دستورات قرآن با سیره عملی و رفتاری ائمه (علیهم السلام) نیز مخالف می باشد و همچنین با وحدت جامعه اسلامی منافات دارد و در صورت پذیرش نیز موجب نقص و هتک مقام گوینده این گونه الفاظ و توهین هاست تا هتک طرف مخالف منابع تاریخی بیانگر تعامل سازنده، حسن خلق و مدارا بین ائمه (علیهم السلام) و صحابه می باشد همانند امام علی (علیه السلام) که در بحرانهای سیاسی واجتماعی خلفا را یاری نموده اند و علاوه بر آن در سیره برخی از ائمه (علیهم السلام) نام گذاری فرزندانشان به اسامی صحابه ،خلفا و ازدواج با خاندان خلفا را شاهد هستیم.
طبق بررسی صورت گرفته در روایات منقول از ائمه (علیهم السلام) در منابع روایی و تاریخ، روایاتی دال بر توهین ، ناسزا و یا لعن علنی و تصریحي خلفا و مخالفین سرسختشان از ایشان نقل نشده است و برعکس در روایات متعددی ضمن تحریم توهین و بدزبانی نسبت به دیگران، پیروان خویش را به لزوم خوش اخلاقی در گفتار و عمل با دیگر افراد جامعه به ویژه مسلمانان سفارش نموده اند و از این رو سخن افرادی که به منظور ایجاد تفرقه بین مسلمانان و از بین بردن وحدت، الفاظ و عبارات توهین آمیز را در لعن صحابه و خلفا متذکر می شوند و در جواز عملکرد خود، بدون استناد به ادله استوار و منابع مستدل، برای آیات و نیز روایاتی که با الفاظ عام و مطلق از ائمه (علیهم السلام) نقل شده، تعیین مصداق کرده اند، صحیح نخواهد بود؛ زیرا ظاهر قرآن و روایات تا زمانی که قرینه ای بر خلاف ظاهر آن یافت نشود، حجت خواهد بود و ائمه (علیهم السلام) نیز به ظاهر الفاظ قرآن پایبند بودند.
واژگان کلیدی: سیره ، ائمه ، توهین ، سب ، لعن ، صحابه
فهرست مطالب
مقدمه 1
فصل اول: کليات و مفاهيم 2
الف: کلیات 3
1.طرح تحقیق 3
1-1.تبیین مسئله 3
2-1.سوالات تحقیق 4
1-2-1.سوال اصلی 4
2-2-1.سوالات فرعی 4
3-1.فرضیه 4
4-1.ضرورت 4
5-1.اهداف تحقیق 5
6-1.پیشینه تحقیق 5
7-1.روش تحقیق 8
2.بررسی منابع 9
1-2.منابع تاريخي 9
1-1-2.تاریخ طبری 9
2-1-2. تاریخ یعقوبی 12
2-2.منابع حديثي 13
2-2-2. عیون اخبار الرضا (علیه السلام) 14
3-2-2. الاحتجاج 15
4-2-2. بحار الانوار 16
ب: مفهوم شناسی 19
1.سیره 19
1-1.سيره در لغت 19
2-1.سيره در اصطلاح 20
2.ائمه 20
1-2.امام در لغت 20
2-2. امام در اصطلاح 21
3.توهین 23
1-3.توهین در لغت 23
2-3.توهین در اصطلاح 23
4.سب 24
1-4. سب در لغت 24
2-4.سب در اصطلاح 25
5.لعن 27
1-5.لعن در لغت 27
2-5.لعن در اصطلاح 28
3-5. تفاوت لعن، سب و برائت 29
6.صحابه 30
1-6.صحابه در لغت 31
2-6. صحابه در اصطلاح 31
ج)تحلیل روایات سب و لعن 33
1.روایات دال بر لعن و سب 33
1-1.امام علی(علیه السلام) 33
2-1.دیگر ائمه 34
2.دلایل عدم پذیرش روایات دال بر لعن و سب 35
1-2.مخالفت با قرآن 35
2-2.مخالفت با آیات نهی کننده از تفرقه 37
3-2.مخالفت با سیره اهل بیت (علیهم السلام) 38
4-2.منافات با وحدت جامعه اسلامی 39
د) بررسی روایات دال بر جواز لعن و سب 40
1.عامل استحقاق لعن 40
1-1.ارتکاب معاصی و مخالفت با اوامر و نواهی خداوند 40
ارتکاب مکروهاتی که توسط پیامبر (صلی الله علیه و آله) و ائمه مرتکبش را دور از حمت الهی برشمرده اند 41
2.امر به لعن بعضی افراد توسط ائمه 42
3.موارد نهی از لعن 43
1-3. مومنان 43
2-3.شیعیان اهل بیت(ع) 43
3-3. مردم عادی جامعه 44
4-3. کسی که مستحق لعن نیست 46
هـ ) موارد قطعی لعن 47
۱ـ لعن ابلیس 47
۲ـ لعن کافران 47
۳ـ لعن مشرکین 47
۴ـ لعن کسانی از اهل کتاب 48
۵ـ لعن افراد به ظاهر مسلمان 48
۶ـ لعن عده ای چه تحت لوای اسلام و چه غیر از آن 48
1-6. لعن اذیت کنندگان خدا و رسول 48
2-6. دروغ گویان 49
3-6. مرتکب قتل عمد 49
4-6. ظالمین 49
5-6. عهدشکنان در میثاق با خدا 49
6-6. مفسدین و قطع کنندگان رحم. 50
7-6.کتمان کنندگان نشانه های آشکار پروردگار 50
8-6.تهمت زنندگان زنا 50
فصل دوم: تعامل ائمه (علیهم السلام) با صحابه پيامبر (صلی الله علیه و آله) 51
مقدمه 52
1.همکاری در امور مهم جامعه اسلامی 54
1-1.مقابله با مرتدان 55
2-1.مقابله با رومیان 56
3-1. نبرد جسر 57
4-1. جنگ با رومیان 57
5-1. نبرد بیت المقدس 57
6-1. جنگ خراسان 58
7-1.ارائه راهکار برای استحکام حکومت اسلامی 58
8-1.تعیین تاریخ هجری 59
2.مقابله با انحرافات 59
1-2..مقابله با قضاوت های نادرست 59
2-2.مقابله با انحرافات اقتصادی و حکومتی 61
3.تلاش برای وحدت 63
1-3.قبولی جانشینی خلیفه در مدینه 63
2-3.نقش اصحاب علی(علیه السلام) در حکومت خلفا 64
4.تعامل علمی 65
1-4.مناظره با دانشمندان یهود 65
2-4.پاسخ به سوالات فرد یهودی 65
3-4.تعامل علمی با خلیفه دوم 66
5-4.پاسخ به سوالات علمای یهود در زمان خلیفه دوم 67
6-4.پاسخ به نکاح دو خواهر 68
7-4.فلسفه همکاری وتعامل امام علی(علیه السلام) با خلفا 69
5.حسن خلق و مدارا با مخالفان 73
1-5. وساطت بین خلیفه سوم و معترضین 73
1-1-5.تحلیل یاری امام علی(علیه السلام) برای نجات عثمان 74
2-5. مدارا با امتناع کنندگان از بیعت 76
3-5.مدارای امام حسن(علیه السلام) با مخالفان 77
4-5.تعامل امام حسين(علیه السلام) با انصار 77
5-5.انصار و قیام كربلا 79
6-5.تعامل انصار با امام سجاد (علیه السلام) 85
فصل سوم:سيره امام علی (علیه السلام) در مواجهه با مسئله توهين به صحابه 88
سیره عمومی امام علی (علیه السلام) نسبت به صحابه 89
سیره امام علی (علیه السلام) با صحابه در دوره پیامبر (صلی الله علیه و آله) 89
سیره امام علی (علیه السلام) با صحابه در زمان خلفا 92
سیره امام علی (علیه السلام) در مواجهه با اصحاب خاص خویش 94
سیره امام علی با خلفا 96
امام علی و تلاش برای نجات عثمان 99
امام علی و مشاور قضایی – نظامی خلفا 100
مناصب اصحاب امام علی (علیه السلام) در حکومت خلفا 100
نامگذاری فرزند 101
بررسی دلیل نام گذاری 102
پیروی از سیره پیامبر (صلی الله علیه و آله) در ازدواج 103
بررسی دلایل ازدواج با خاندان خلفا 103
تربیت فرزند ابوبکر 104
سیره امام علی(علیه السلام) با صحابه ساکت(عدم دخیل در تعیین خلفا) 104
سیره امام علی (علیه السلام) با اصحاب عام پیامبر (صلی الله علیه و آله) 105
سیره امام علی(علیه السلام) با صحابه تفرقه افکن 107
سیره امام علی با صحابه در دوره حکومت خویش 108
سیره امام علی (علیه السلام) نسبت به صحابه موافق ایشان 109
الف) دیدگاه امام علي (عليه السلام) نسبت به صحابه، به صورت عام 109
ب) دیدگاه امام علي (عليه السلام) نسبت به صحابه به صورت خاص 110
سیره امام علی با اصحاب امتناع کنندگان از بیعت 112
سیره امام علی (علیه السلام) با صحابه مخالف 113
ناکثین 114
مارقین 116
قاسطین 116
فصل چهارم:سيره امام حسن(علیه السلام) تا امام صادق(علیه السلام) (دوره بنی اميه) در مواجهه با مسئله توهين به صحابه 120
1.امام حسن(علیه السلام) 121
منع توهین 121
سیره امام حسن (عليه السلام) و صحابه موافق حکومت ایشان 121
نامگذاری فرزند 122
ازدواج با فرزندان صحابه 124
سیره امام حسن (عليه السلام) با صحابه مخالف حکومت ایشان 124
2. امام حسین (علیه السلام) 126
سیره امام حسین (علیه السلام) با صحابه موافق 126
ازدواج با فرزندان صحابه 127
سیره امام حسین (علیه السلام) با صحابه مخالف 128
3.امام سجاد(علیه السلام) 129
ممنوعیت توهین 129
امام سجاد(علیه السلام) و خلفاء 130
ازدواج با فرزندان صحابه 131
سفارش به اخلاق نیکو و گفتار نیک در صحیفه سجادیه 132
4.امام باقر (علیه السلام) 133
ممنوعیت توهین 133
موضع امام در مقابل خلفا 134
5.امام صادق(علیه السلام) 135
ممنوعیت توهین 135
دیدگاه امام(علیه السلام) در مورد صحابه 136
موضع امام در مورد خلفا 137
سفارش امام به لزوم اخلاق خوب در عمل و گفتار 137
فصل پنجم:سيره امام کاظم(ع) تا امام عسکری (علیه السلام) نسبت به مسئله توهين به صحابه 140
1.امام کاظم(علیه السلام) 141
منع توهین 141
سب بدعت گزاران 142
2.امام رضا(علیه السلام) 142
ممنوعیت توهین 142
سب بدعت گزاران 143
موضع امام در مورد صحابه 143
3.امام جواد(علیه السلام) 144
انتقاد از احادیث جعلی فضایل برخی از صحابه(مناظره امام جواد با یحیی بن اکثم) 144
4.امام هادی(علیه السلام) 149
5.امام عسکری(علیه السلام) 149
سفارش امام به اخلاق نیک در عمل و گفتار 150
نتيجه نهايي 151
منابع و مآخذ 153
نتيجه نهايي
با توجه به آنچه در این تحقیق پیرامون سیره ائمه در مواجه با توهین به صحابه پیامبر (صلی الله علیه و آله)بحث وبررسی گردید، یافته های تحقیق حاکی از آن است که در تحریم توهین و بدزبانی نسبت به دیگران، روایات زیادی از امامان رسیده است. آن بزرگان، توهین و ناسزاگویی به مخالفان دین را روا نمی دانستند ، تا چه رسد به برادران ایمانی.
و از سوی دیگر هیچ مورد غیر قابل خدشه ای از ناسزاگویی، فحش و بی احترامی از سوی آنان، حتی به سرسخت ترین مخالفان، گزارش نشده است.
برخی از روایات دال بر لعن و سب علاوه بر مخالفت آنها با نص و دستورات قرآن با سیره عملی و رفتاری معصومین نیز مخالف می باشد و از در صورت پذیرش نیز موجب نقص و هتک مقام گوینده این گونه الفاظ و توهین هاست تا هتک طرف مخالف و از سویی با وحدت جامعه اسلامی که به خاطر آن امام علی (علیه السلام) از حق خویش گذشت نیز منافات دارد. راز و رمز موفقیت ائمه در جذب مخالفان، ایجاد تعامل و رابطه علمی و حدیثی با ایشان، و علت اظهار علاقه و ارادت صحابه و مراجعه و مشورت با ائمه در آن دوره را، تا حدود زیادی بایستی در همین نکته جست و جو کرد.
تعامل امام علی (علیه السلام) با صحابه موافق و مخالف ایشان نشان می دهد ایشان همواره دنبال ایجاد تفاهم و وحدت در جامعه بوده و برخورد با مخالفان را آخرین راهکار قرار داده اند آن هم در صورتی به وقوع می پیوست که ابتدا از سوی طرف مقابل اقدام شده باشد، لذا وقتی در سیره عملی ، ایشان حتی آغاز کننده جنگ با مخالفان نبوده اند پس چگونه می توان در سیره رفتاری و گفتاریشان توهین ، ناسزا ، لعن و سب را قائل شویم.
تنابز به القاب و به کارگیری کنایه های تندی که مخربتر از تصریح بوده مغایر با اصول اخلاق قرآن و سیره نبوی بوده و قطعا در سیره ائمه (علیهم السلام) وجود نداشته است.
طبق بررسی صورت گرفته در روایات منقول از اهل بیت (علیهم السلام) در منابع روایی شیعه و اهل سنت، حتی یک روایت هم در لعن علنی و تصریحي خلفا از ایشان نقل نشده است، از این رو سخن افرادی که به منظور ایجاد تفرقه بین مسلمانان و از بین بردن وحدت، الفاظ و عبارات رکیکی را در لعن خلفا متذکر می شوند و در جواز عملکرد خود، بدون استناد به ادله استوار و منابع مستدل، برای آیات و نیز روایاتی که با الفاظ عام و مطلق از ائمه (علیهم السلام) نقل شده، تعیین مصداق کرده اند، صحیح نخواهد بود؛ زیرا ظاهر قرآن و روایات تا زمانی که قرینه ای بر خلاف ظاهر آن یافت نشود، حجت خواهد بود و ائمه (علیهم السلام) نیز به ظاهر الفاظ قرآن پایبند بودند.
