تحلیل و نقد جریان اصلاح طلبان مذهبی شیعی در پاکستان

چکيده

شیعیان پاکستان باتوجه اینکه به عنوان یک اقلیت شناخته می شود، همواره از سوی دیگر مذاهب مورد حمله و همجه قرار گرفته اند. این بخاطر عوامل متعدد و گوناگون بوده است. شیعیان این کشور بخاطر نبود یک پایگاه و مرکز مهم علمی و فرهنگی دچار انحرافات فکری، عقیدتی و رفتاری شده اند. بیشترین انحرافات شیعیان در عرصه های آداب ورسوم و فضائل و مناقب ائمه (علیهم السلام) بوده است. این انحرافات فکری، عقیدتی، و عملی از سوی جریان های انحرافی امثال غالیان، شیخی ها، جمن شاهی ها و اخباری ها بوده است. جریانهای دورن شیعی، در طول چند دهۀ بدون هیچ مزاحمتی، افکار و نظرات خود را بین شیعیان ترویج می دادند، اما کسی نبود که جلوی اینها را بگیرند. بعد از برگشت علماء و فضلای پاکستان از نجف اشرف کارهای اصلاحی و بازنگری فکری و عملی شیعیان شروع شد. برخی از این علماء و فضلای این کشور با استناد به منابع ومبانی اصیل مذهب شیعه، از یک سو افکار، اعتقادات و باورهای شیعه را به جامعه شیعه عرضه نموده اند، از سوی دیگر به نقد جریانهای درون شیعی پرداحته اند.

در میان جریان اصلاح طلبان مذهبی شیعی سه جریان اصلاحی شناخته شده است که عبارتند: از اصلاح طلبان عقائدی، اصلاح طلبان مناسکی و اصلاح طلبان اجتماعی و سیاسی که در فصول مختلف این رساله به آنها پرداخته شده است و از آنجا که این اصلاح طلبان در پی نقد جریان های انحرافی دورن شیعی بوده اند، بایسته بود که کانون درگیری و اختلافات جریان اصلاح طلبان با جریان های انحرافی گفتگو و بحث شود لذا به طور اختصار به کانون درگیری اصلاح طلبان با جریان های انحرافی هم پرداخته شده است.

روش ها و رویکردهای اصلاح طلبان مذهبی شیعی یکسان و هماهنگ نبوده و هرکدام به روش ها و رویکردهای مختلف به نقد جریانهای دورن شیعی پرداخته اند. بدلیل نبود روش مناسب و عدم هماهنگی بین اصلاح طلبان، کار اصلاحی نتیجه مطلوب نداده و در برخی موارد نتیجه معکوس داده است. بعضی از این اصلاح طلبان در اوائل کار، تمام سعی و تلاش خود را برای اصلاح فکری و عملی شیعیان بکار گرفته اند. اما بعد از آن، از راه راست منحرف شده، و اعتقادات و باورهای اصیل تشیع را به چالش کشانده است. روش و رویکرد این اصلاح طلبان با آموزه های اهل بیت (علیهم السلام) همخوانی و هماهنگ نبوده است.

در آینده هرگونه کار اصلاحی در این کشور، بدون روش و رویکردی خاص و هماهنگی بین اصلاح طلبان نتیجه نخواهد داد. لذا برای تبدیل شدن شیعیان این کشور به قدرت منطقه ای و فرامنطقه ای، نیازمند انسجام دورنی در عرصه های سیاسی، اجتماعی، فرهنگی می باشد.

واژگان کلیدی: جریان، اصلاح، اهل بیت، شیعیان و پاکستان

Abstract

Pakistani Shiites have always been attacked by other religions because they are known as a minority. This has been due to various factors. The Shiites of this country have suffered from intellectual, ideological and behavioral deviations due to the lack of an important scientific and cultural base and center. The greatest deviations of the Shiites are in the fields of customs and traditions and virtues of the Imams (as). These intellectual, ideological and practical deviations have been from the deviant movements like of Ghalian, Sheikhis, Chamen Shahis and Akhbaris. Within a few decades, these Shiite movements promoted their ideas and opinions among Shiites without any interruption, but there was no one to stop them. After the return of Pakistani scholars from Holy Najaf, the reforming and intellectual and practical review of Shiites began. Some of these scholars of this country, citing the original sources and foundations of the Shiite sect, on the one hand, have presented Shiite thoughts, beliefs and doctrines to the Shiite community, and on the other hand, they have criticized the internal Shiite movements.
Among the Shiite religious reformists are three reformist movements: ideological reformists, ritual reformists, and social and political reformists, which have been addressed in various chapters of this dissertation, and since these reformists have sought to criticize the deviant movements inside the Shiites, the center of the conflict and the differences between the reformist currents and the deviant movements should have been discussed, so the center of the reformists’ conflict with the deviant movements has been briefly discussed.
The methods and approaches of the Shiite religious reformers have not been the same and coordinated, and each of them has criticized the internal Shiite movements in different ways and approaches. Due to the lack of proper methods and lack of coordination between the reformists, the reform has not yielded the desired results and in some cases has given the opposite result. Some of these reformists, in the early days of their work, made every effort to reform the Shiites intellectually and practically. But since then, it has deviated from the right path, challenging the original Shiite beliefs. The method and approach of these reformists has not been in harmony with the teachings of the Ahl al-Bayt (AS).
In the future, any reform work in this country will not yield results without a specific approach and coordination between the reformists. Therefore, in order for the Shiites of this country to become a regional and trans-regional power, it needs internal cohesion in the political, social and cultural fields.

Keywords: Movement, Reform, Ahl al-Bayt, Shiites and Pakistan

فهرست مطالب
تقدیم 4
تشکر و قدردانی 5
چکيده 6
واژگان کلیدی 7
فصل اوّل: کلیات و تمهیدات نظری 6
مقدمه : چارچوب تحقیق 7
1-بيان مسئله 7
2-سؤال اصلي 8
3-سؤال هاي فرعي 8
4-چارچوب و روش شناسی تحقیق 9
5-پیشینه تحقيق : 12
5 14
6-ضرورت تحقيق: 15
7-اهداف تحقیق: 15
8-مفروضات تحقیق 16
فصل اول؛ مفاهیم و کلیات 17
1.اصلاح طلبان………………………………………………………………………………………………….. 17
2. پاکستان 20
3.شیعیان پاکستان……………………………………………………………………………………………….22
4-جنبه جديد بودن و نوآورى و نظریه‌پردازی تحقيق: 25
5-سرفصل‌های موضوع(عناوین اصلی و فرعی): 25
فصل دوم:بدعت ها و خرافات کانون مناقشات شیعیان 28
گفتار اول 29
در آمد 29
الف-باورهای کلامی و اعتقادی شیعیان پاکستان 29
ب-باورهای مبتنی بر دوستی اهل بیت (ع) 35
ج-عقایدی که باعث تکفیر شیخ احمد احسایی شد 36
گفتار دوم 42
الف- رویارویی اخباری ها با اصلاح طلبان 42
ب- اندیشه سیاسی سید باقر نثار زیدی 47
ارتباط شیخیه با اخباریگری 61
ب- رویارویی شیخی ها با اصلاح طلبان 65
ج- رویارویی غالی ها با اصلاح طلبان 84
د-آسیب شناسی فرهنگی، اجتماعی و سیاسی 101
ه-جریانهای انحرافی و هدر دادن نیروهای شیعه 101
و-میزان همگرایی و واگرایی با اندیشه اهل بیت (علیهم السلام) 103
ی-پیش بینی آینده و ارایه پیشنهاد جهت تقویت یا مقابله با آن 105
جمع بندی و خلاصه فصل 106
فصل سوم:اصلاح طلبان عقائدی در پاکستان 108
گفتار اول 109
توصیف جریان اصلاح طلبان عقائدی 109
در آمد 109
الف-تاریخچه، فرآنید و تبار شناسی اصلاح طلبان عقائدی 109
ب- اصلاح طلبان عقائدی 112
ج-بازگشت به کشور پاکستان و خدمات اجتماعی 122
1-نبرد باجریان های مخالف تشیّع 123
2-تألیف کتب برای خنثی کردن جریان وهابیّت 124
ج-گام های اصلاحی در برابر انحرافات گوناگون 127
ب) وضعیت موجود جریان عقائدی 135
ج)منادیان، مؤسسان، شارحان و توزیع کنندگان 135
د. ارتباطات علمی و فرهنگی جریان اصلاحی عقائدی با داخل و خارج 136
ه) گروههای سنی و اقشار عامل و مخاطب 137
و) میزان و ابزارهای فعالیت آنها در رسانه ها 138
ی) گستره جغرافیایی 138
گفتار دوم 140
مبانی معرفتی، دینی و ارزشی اصلاح طلب عقائدی 140
الف)آیت الله محمد حسین نجفی 141
ب-اندیشه های کلامی محمد حسین نجفی 156
گفتار سوم 166
تحلیل و نقد اصلاح طلبان عقائدی 166
الف-تحلیل وضعیت اعتقادی شیعیان پاکستان در آستانه بازگشت آیت الله محمد حسین نجفی به کشور 166
ب-نقد و اشکالات مبنائی بر محمد حسین نجفی 170
ب-سید گلاب علی شاه نقوی 178
فصل چهارم:اصلاح طلبان مناسکی در پاکستان 183
گفتار اول: 184
توصیف جریان اصلاح طلبان مناسکی 184
الف-تاریخچه و تبار شناسی اصلاح طلبان مناسکی 184
2.مولانا حسین بخش جارا 192
گفتار دوم 195
تبیین جریان اصلاح طلبان مناسکی 195
الف) مبانی دینی و ارزشی سید علی شرف الدین درباره باورها و مراسم مذهبی 196
2- مولانا حسین بخش جارا 231
گفتار سوم 234
تحلیل و نقد جریان اصلاح طلبان مناسکی در پاکستان 234
الف- تحلیل و نقد دیدگاه سید علی شرف الدین موسوی 234
ب-دیدگاه اصلاحی محمد حسین بخش جارا 247
فصل پنجم:اصلاح طلبان سیاسی-اجتماعی شیعی….. 253
گفتار اول 254
توصیف جریان اصلاح طلبان اجتماعی- سیاسی شیعی پاکستان 254
الف- علامه محمد دهلوی 254
ب- مفتی جعفر حسین 255
ج-شهید عارف حسین الحسینی(ره) 257
د-حضرت علامه سید ساجد علی نقوی 261
ه- جناب حجت الاسلام سید جواد نقوی دام ظله 262
گفتار دوم 266
تبیین اصلاح طلبان اجتماعی-سیاسی شیعی پاکستان 266
الف- اهداف حزب تحریک جعفریه پاکستان 267
ب-فعالیت ها و کارنامه های حزب تحریک جعفریه پاکستان 269
گفتار سوم 276
تحلیل و نقد جریان اصلاح طلبان اجتماعی- سیاسی شیعی در پاکستان 276
الف- نهضت نفاذ فقه جعفری» در دوران ریاست شهید عارف الحسینی 277
ب- مبانی ارزشی و دینی شهیدعارف حسین الحسینی: 279
ج- انشعبات و اختلافات داخلی حزب 284
جمع بندی و نتیجه 293
پیشنهادات 295
فهرست منابع و مآخذ 298
آدرس سایت ها 299

جمع بندی و نتیجه

1.در کشور پاکستان جریانها و قرائت های متعددی از تشیع وجود دارند که برخی از اینها جریانها باعث عقب ماندگی شیعه در عرصه های فرهنگی، آموزشی، اجتماعی و سیاسی تشیع در این کشور شده است. این جریانهای غیر همسو با مذهب شیعه، مشکلات زیای را برای مردم شیعه به وجود آورده اند. درمیان برخی از تحصیل کرده های حوزه های علمیه نجف و قم، بعد از مراجعه به کشور برای بازسازی و بازنگری فکری و رفتاری تشیع پرداخته اند.

افکار غلو آمیز در اذهان بیشتر مردم شیعه جای گرفته بود و شیعیان ساده لوح این افکار و اندیشه ها را به عنوان فضائل و مناقب اهل بیت (علیهم السلام) می پذیرفته بودند. دست کشیدن آداب و رسومی که مدت مدیدی بآن خو گرفته بود برای مردم خیلی سخت بود. لذا کار مصلحان به مشکل برخورد و مردم عادی بجای اینکه حرف های مصلحان را بپذیرند در برابر آنها واکنش منفی نشان دادند.

2.اصلاح طلبان مذهبی شیعه از طریق نوشته ها و سخنرانیها و گفتگوها سعی نموده اند اندیشه و افکار اصیل شیعه که مبادی ومبانی آن در قرآن و روایات بیان شده و علماء شیعه در دوره های مختلف به تفسیر و تحلیل آن پرداخته بودند، به بیان ساده و آسان به مردم منتقل ساختند. اکثر این افکارها و اندیشه ها در مورد اصول عقائد بویژه امامت بود چون اکثر مسائل مبتلاء به اصول اعتقادی شیعیان در مورد امامت و مسائل پیرامون آن بود. از سوی دیگر در آداب و رسوم شیعیان این کشور در مسائل مربوط به عزاداری و اعیاد و وفات ائمه (علیهم السلام) بود. ذاکرین و مداحان بی سواد برای گریاندن و گرفتن اشک از مردم، هر روز چیزهای زیای در مصیبت های اهل بیت (علیهم السلام) اضافه نموده اند لذا اصلاح طلبان باترجمه مقتل ها معتبر و مستند، جلو این بدعات ها را گرفته اند.

3.کانون درگیری و مناقشات اصلاح طلبان باجریانهای انحرافی امثال شیخی ها و جمن شاهی و اخباری های بوده است. این جریانها در عرصه های مختلف با جریان اصلاح طلب درگیر شده اند. جریان اخباری با نقد متکلمین و اصولی ها جلو هر گونه اصلاح ایستاده اند. اما جریان شیخی باترویج افکار غالیانه در پی گسترش مذهب مفوضه در این کشور بود. جریان جمن شاهی که دارای افکار غلو آمیز و انحرافی درباره اهل بیت (علیهم السلام) دارد، از هرگونه ارتباط با علماء و مجتهدین انکار نموده، مدعی ارتباط مستقیم با ائمه (علیهم السلام) و در حال حاضر با امام زمان (عجل الله تعالی فرجه الشریف)هستند. برخی از افراد سرشناس علماء و شخصیت های برجسته این کشور در پشت پرده از جریانها حمایت می کردند و در مقابل اصلاح طلبان ایستاده اند.

اما نکته اشتراک همه این جریانها، مقابله با نظام اجتهاد و مجتهدین است چون اینها مخالف هرگونه دخالت شیعه در مسائل اجتماعی وسیاسی هستند و اگر نظام اجتهاد، ولایت فقیه و مجتهدین را بپذیرند، لازم آن دخالت در امور سیاسی و اجتماعی است. لذا هرگونه دخالت تشیع در عرصه های سیاسی و اجتماعی، لازم به خطر افتادن منافع این جریانها است. باین همه دخالت استکبار جهانی و نیروهای امنیتی و اطلاعاتی کشور پاکستان در این عرصه ها را نباید فراموش کرد چون اگر شیعیان باهم متحد و متفق شوند و از یک مرکز حکم بگیرند منافع سیاسی و مادی این کشورها به خطر می افتد لذا ایجاد اختلافات ودرگیری داخلی شیعیان یکی از اهداف اینها است.

3.اصلاح طلبان در عرصه های عقائد و باورهای دینی،مناسک و آداب و رسوم، سیاست، اجتماع فعال بوده، و در این عرصه ها دیدگاه و نظریه های اصلاحی خود بیان نموده اند. اما مصلحان مذهبی و آداب و رسوم بیشترین آثار از خود جای گذاشته اند. کارهای اصلاحی اصلاح طلبان دارای مشکلات مبانی، روشی و رویکری بوده است. برخی از این اصلاح طلبان بدون ملاحظه شرایط زمانی و مکانی، فعالیت های اصلاحی خود را شروع نموده اند درحالیکه چنین روش و رویکردی با آموزه ها و سیره اهل بیت (علیهم السلام) همخوانی ندارد. برخی از این اصلاح طلبان بعد از زحمت تلاش فراوان و زیاد برای اصلاح و گسترش معارف اهل بیت (علیهم السلام)، از شیعه فاصله گرفته و خود را غیر شیعه می داند.

4. در آینده امید چندانی برای بازسازی افکار، اندیشه و رفتار شیعیان دیده نمی شود. چون از یک سو اذهان مردم آماده پذیرش هرگونه باز نگری افکار و رفتار خود نیستند و از سو دیگر اکثر مردم سطحی نگر هستند و سطح اطلاعاتی شیعیان پاکستان خیلی پائین است. بااین همه علماء و تحصیل کرده های شیعه این کشور هم به دنبال کار اصلاحی و پیشرفت شیعیان در عرصه های فرهنگی، آموزشی، پژوهشی و تربیتی نیستند و هیچ برنامه ای برای انسجام و اتحاد شیعیان در سطح ملی و داخلی ندارند.

5.بابرنامه های دقیق، انقلابی، منسجم و کوتاه مدت و دراز مدت می تواند کارهای اصلاحی در سطح گسترده انجام گیرد و شیعیان این کشور در همه عرصه ها پیشرفت قابل توجهی داشته باشند.
تربیت و آموزش و مهارت های لازم برای انجام فعالیت های گونا گون، یکی از لوازم پیشرفت و گسترش معارف اهل بیت (علیهم السلام) و همچنین گسترش افکار و اندیشه اصیل شیعه در این کشور خواهد بود.

پیشنهادات

یکی از مشکلاتی که برای محقق پیش می آید این است که هر کدام از این جریانهای که دیدگاه اصلاحی خود را به شکل کتاب و مقاله ارائه نموده اند، از آیات قرآن کریم، احادیث و سیره عملی آئمه (علیهم السلام) و همچنین از آراء و نظریه های علماء و محققین شیعه بهره برده اند. از سوی دیگر کسانی که در دفاع از مبانی عقیدتی، باورهای دینی و آداب و رسوم آثاری را خلق نموده اند، از آیات قرآن کریم، روایات ائمه (علیهم السلام) و آراء و دیدگاه علماء و محققین استفاده نموده اند. لذا برای تشخیص دیدگاه اصلی و حقیقی شیعه در زمینه های اعتقادات و باورهای دینی، و مسائل اجتهاد و تقلید و…تحقیقات گسترده و عمیق را می طلبد، تا شیعیان از حیرت بیرون آیند و با مکتب اصیل شیعه آشنا شوند.

این رساله چون اولین رساله ای است که در مورد اصلاح طلبان مذهبی شیعی پاکستان نوشته شده است. لذا اکثر منابع و مأخذ به زبان اردو بود و برگرداندن آن به فارسی کار دشواری بود و وقت زیادی برای ترجمه گرفته شد. اولویت پژوهش و تحقیقات در شبه قاره هند مسائل کلامی و اعتقادی است و دیگر عرصه های پژوهش و تحقیق در پاکستان در درجۀ دوم و سوم قرار می گیرد. لذا اکثر پژوهشگران و محققان پاکستانی تحقیقات خود را در موضوعات کلامی و اعتقادی انجام داده اند.

در حال حاضر هم یکی از اولویت های تحقیق در این کشور، تحقیق در عرصه باورهای دینی، آداب و رسوم است. تمام آثار مکتوب و شنیداری جریانهای پاکستان در شبکه های مجازی موجود است و افراد به آسانی به آنها دسترسی پیدا می کنند.از سوی دیگر هیچ تحقیق و تحلیل در مورد این آثار و نقد آنها صورت نگرفته است و هر کدام از این آثار می تواند موضوع یک پایان نامه، رساله دکتری شود. دیدگاه ها و ارای جریان های انحرافی از جمله شیخی ها، اخباری ها و غالی ها و نصیری ها باید بررسی، تحلیل و نقد شود و دیدگاه اصلی شیعه برای جامعه شیعی بیان شود. لذا کسانی که در آینده می خواهند در این زمینه تحقیق نمایند، موضوعات ذیل را پیشنهاد می کنم:

1.بررسی و تحلیل نوری و خاکی بودن انبیاء و ائمه (علیهم السلام) با تأکید با کتاب »انسان نوری« نوشته سید گلاب علی شاه نقوی؛
2.بررسی و تحلیل دیدگاه خلقت ارواح معصومین (علیهم السلام) باتأکید بر آثار شیخیها؛
3.تحلیل و نقد دیدگاه سید محمد جعفر الزمان در مورد تفویض؛
4.—————————–، در مورد مهدویت؛
5.—————————–،در مورد خلقت روح؛
6.—————————–،در مورد تقلید و اجتهاد؛
7.تحلیل و نقد دیدگاه مولانا بشیر انصاری باتأکید بر کتاب »حقائق الوسائط«؛
8.تحلیل و نقد دیدگاه حسنین سابقی باتأکید بر کتاب «رسوم الشیعه«؛
9.تحلیل و نقد دیدگاه سید احسن زیدی باتأکید بر »علمای اسلام«؛
10.تحلیل و نقد دیدگاه سید باقر نثار زیدی،باتأکید بر کتاب »کشف الاحکام«؛
11.————————–،———–«کشف العقائد«؛
12.————————————-«کشف المعارف«؛
13.————————————-»کشف الحقائق«؛
14.تحلیل و نقد دیدگاه حضرت آیت الله محمد حسین نجفی باتأکید بر کتاب»احسن الفوائد فی شرح العقائد«؛
15.————————————————»اصول الشریعۀ فی عقائد الشیعۀ«؛
16.———————————————–«اصلاح الرسوم«؛
17.تحلیل و نقد دیدگاه سید علی شرف الدین در مورد اعتقادات شیعه، باتأکید بر «اعتقادات و رسوم شیعه»؛
18.—————————-، درباره علم امام با تأکید بر کتاب « امام و امت در قرآن«؛
19.—————————-، درباره قرآن باتأکید بر کتاب» انبیاء قرآن»؛
20.—————————-، درباره جریان های شیعی پاکستان باتأکیدبر کتاب »دارالثقافہ سے عروۂ الوثقی تک«؛
21.تحلیل و نقد دیدگاه سید جواد نقوی درباره نظام امامت و ولایت؛
22.بررسی مشکلات و مسائل پاکستان و راهکارهای آن با الگوگیری از انقلاب اسلامی ایران؛
23.بررسی و تحلیل مسائل، سیاسی – اجتماعی شیعیان پاکستان؛
24.بررسی و تحلیل مسائل فرهنگی شیعیان پاکستان باتأکید بر آموزه های اهل بیت علهیم السلام؛
25.بررسی و تحلیل آداب و رسوم شیعیان پاکستان و عرضه آن بر سیره اهل بیت (علیهم السلام).