نویسنده : محمد اسفنديارى
ناشر : سازمان چاپ و انتشارت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى – تهران
چاپ اول، 1380 شمسى
تلخيص و بيان گزارش گونه يک کتاب ضمن آنکه شهد و عصاره آن کتاب را در اختيار خوانندگان قرار ميدهد، انگيزه مطالعه کتاب را در آنان زنده ميکند. مجله مسجد در اين بخش کتابهايي را برميگزيند که در موضوع با روش مجله متناسب باشد. در اين شماره که ويژه سال عزت و افتخار حسيني و مصادف با ايام سوگواري حضرت سيدالشهدا (ع) است، «کتابشناسي تاريخي امام حسين (ع)» گزارش ميشود.
در اين کتاب شناسي، صد کتاب مهم درباره امام حسين (ع) که به زبان عربي و فارسي نوشته شده، به ترتيب تاريخ نگارش معرفي توصيفي شده است.
نويسنده در پيشگفتار کتاب، ميگويد: «در آغاز اين پژوهش، ميپنداشتم که در حدود 200، 300 کتاب مهم درباره امام حسين (ع) وجود دارد، و گزينش صد کتاب مهم از ميان آنها مشکل است. اما در هنگام پژوهش، دريافتم که اساساً يافتن صد کتاب مهم در اين باره، مشکل است. به ديگر سخن، به سختي ميتوان صد کتاب مهم درباره امام حسين (ع) يافت. نتيجه اينکه، ما در اين باره و درباره بسياري ديگر از موضوعات، دچار «فقر اطلاعات» و «غناي انتشارات» هستيم».
با توجه به اينکه کتاب، يک اثر کتاب شناسي است، در اين مقاله به طور عمده از مقدمه مستوفاي نويسنده محترم – که درباره چگونگي تدوين و گزينش کتابها است – استفاده شده است.
همچنين، پايان بخش اين کتاب، بخشي با عنوان: «امام حسين (ع) در الذريعه» است، که البته کتابي مستقل و مکمل کتاب حاضر قلمداد ميشود. در اين بخش، کليه کتابهاي درباره امام حسين (ع)، از کتاب الذريعة الي تصانيف الشيعة، تأليف شيخ آقا بزرگ تهراني، استخراج شده است، که با حذف مکررات، حدود 900 کتاب ميباشد که به طور اختصار توضيح داده شده است.
ضرورت کتاب شناسي
هر پژوهشي، بايد مسبوق به کتاب شناسي باشد. به عبارت ديگر، هيچ پژوهشي استوار نخواهد بود، مگر استوار به کتاب شناسي باشد. لذا، بر هر پژوهندهاي واجب است که در هر موضوعي که پژوهش ميکند، نخست کتاب شناسي آن موضوع را فراهم سازد و بنگرد که ديگر پژوهندگان در آن باره، چه گفتهاند و چه کتابهايي در آن موضوع بحث شده است.
ضرورت کتاب شناسي امام حسين (ع)
بعد از واقعه خونبار عاشورا، هيچ قرني در تاريخ اسلام سپري نشد، مگر اينکه دهها و گاه صدها، کتاب و رساله درباره عاشورا نوشته شد. در اين ميان، کارنامه عاشورانويسي در قرن چهاردهم و پانزدهم هجري، پربارتر است. به يقين، مجموع آثاري که درباره امام حسين (ع) نوشته شده، بيش از آثاري است که درباره ديگر امامان نوشته شده است. و چنين مينمايد که تا انسان هست، عاشورانويسي هم ادامه خواهد داشت.
پس ضروري است که چند گونه کتاب شناسي از اين کتابها فراهم شود، همچون، کتاب شناسي: تاريخي، پژوهشي، توصيفي، غيرتوصيفي، تحليلي و انتقادي.
فايدهِ اين گونه کتاب شناسي، آن است که دانسته شود: چه کتابهايي درباره امام حسين (ع) نوشته شده و چه کتابهايي نوشته نشده است؟ چگونه کتابهايي در باره امام حسين (ع) نوشته شده؟، کتابهاي مهم و غيرمهم و قوي و ضعيف چيست؟
امروزه، نميتوان کتابي علمي و پژوهشي درباره امام حسين (ع) نوشت، مگر اينکه به کتابهاي مستقلي که در باره آن حضرت نوشته شده است، رجوع کرد. و نميتوان با رجوع به کتابهاي تاريخ عمومي، مانند تاريخ طبري و کامل ابن اثير و تاريخ ذهبي، کتابي استوار در اين باره فراهم کرد.
گزارشي پيرامون اين کتاب شناسي
اين کتاب شناسي «تاريخي» و به تعبير ديگر، سنوي است. مقصود از تاريخي بودن، اين نيست که کتابهاي تاريخي معرفي شده است. بلکه مقصود اين است که کتابها به ترتيب تاريخ تأليف آن معرفي شده است.
اين کتاب شناسي، بيشتر «توصيفي» است، نه «تحليلي» و نه «انتقادي». و لذا، از تحليل، انتقاد و داوري پرهيز شده است.
در توصيف کتابها، کوشش شده است دورنمايي از محتواي آنها به دست داده شود. توصيف بيشتر از کتابي، لزوماً به معناي اهميت بيشتر آن نيست، بلکه به خاطر کثرت مطالب و عناوين آن ميباشد. به هر حال، اغلب کتابها در دو صفحه معرفي شده است.
اين کتاب شناسي، جامع نيست، بلکه گزيده است. در اين کتاب شناسي، صد کتاب مهم درباره امام حسين گزيده و معرفي شده است. معيار براي گزيدن هر کتاب «مهم» بودن آن است، قطع نظر از درست يا نادرست بودن آن. بنابراين، ممکن است کتابي مهم باشد، اما معتبر و متقن نباشد.
معيارهاي مهم بودن هر کتاب عبارت است:
الف: قدمت آن تا هنگام تأليف کتاب بحارالانوار، مشروط به اينکه با مسامحه برخوردار از يکي ديگر از معيارها باشد.
ب: اثرگذاري آن، مشروط به اينکه تأثير آن فقط بر عوام نباشد؛ مانند کتاب ناسخالتواريخ، که در طبقه اهل علم نيز مؤثر بوده است. بنابراين، کتاب طريق البکاء و طوفانالبکاء که فقط بر عوام مؤثر بوده است، از اين معيار برخوردار نيست.
ج: مرجع بودن آن، مشروط به اينکه ضعيف يا ناقص نباشد.
د: ندرت موضوع آن، مشروط به اينکه محتواي آن درست و متقن باشد.
هـ: علمي بودن آن، ولو اينکه مخدوش باشد.
و: اعتبار آن، مشروط به اينکه حاصل اجتهاد و تحقيق نويسنده باشد.
ز: ابتکاري بودن آن، مشروط به اينکه مطالب جديد آن ضعيف (نه مخدوش)، نباشد.
ح: تحليلي بودن آن، مشروط به اينکه تحليلهاي کتاب، ضعيف و تکراري (نه مخدوش) نباشد.
هر کتابي که، بدون مسامحه، يکي از اين معيارها را داشته باشد، مهم دانسته شده و در اين کتاب شناسي معرفي گرديده است.
بنابراين، کتاب شناسي حاضر سه قيد دارد: توصيفي، تاريخي و گزينشي. به لحاظ هدف، توصيفي است؛ به لحاظ تنظيم، تاريخي (سنواتي) است؛ و به لحاظ شمول، گزينشي است.
البته، از ميان اين صد کتاب درباره امام حسين (ع)، چند کتاب از بقيه مهمتر است. اين دسته از کتابها، با علامت « » مشخص شده است.
زبان اين کتاب شناسي، فارسي و عربي است.
محيط اين کتاب شناسي، ايران است، البته، چند کتاب که در ايران منتشر و پخش نشده، نيز معرفي شده است. پس، بهتر است گفته شود که مرکز محيط اين کتابشناسي، ايران است.
البته، محدود بودن اين کتاب شناسي به محيط ايران، موجب شده است ک پارهاي از کتابهاي مهم از قلم بيفتد. به يقين اگر اين کتاب شناسي در مصر، بيروت يا سوريه فراهم شده بود، تفاوت اندکي با محتواي کنوني آن داشت.
اين کتاب شناسي، بيواسطه است. هيچ کتابي با واسطه (از طريق کتاب شناسي و نشريات) معرفي نشده است.
اين کتاب شناسي، «کتاب» شناسي است و نه نسخه شناسي به سخن ديگر، در اين کتاب شناسي، فقط به معرفي کتابهاي مطبوع پرداختهايم.
مبدأ زماني خاصي براي اين کتاب شناسي، در نظر گرفته نشده است. اما منتهاي آن، محرم 1420، فروردين 1378، است.
اين کتاب شناسي، ويژه امام حسين (ع) است. بنابراين، کتابهايي که درباره يکايک اصحاب يا اهل بيت آن حضرت نوشته شده، خارج از موضوع اين کتاب شناسي است.
آيين تدوين
عنوان کتابها، بدون هيچ تصرفي در املاي آن، آمده است. ملاک آن، صفحه عنوان کتاب مورد نظر ميباشد.
پس از عنوان کتاب، نام شخص و نام خانوادگي پديدآورنده کتاب بدون هيچ تصرفي در املاي آن آمده است.
پس از نام پديدآورنده، نام کمک پديدآورنده – مانند: مصحح، مترجم و ويراستار – آمده است.
پس از آن، مشخصات نشر کتاب آمده است. اين مشخصات عبارت است از: نوبت چاپ، نوبت ويرايش، محل نشر، ناشر و تاريخ نشر.
مقصود از چاپ اول، لزوماً بدين معنا نيست که آن کتاب، هيچگاه پيشتر به چاپ نرسيده است؛ بلکه مقصود، چاپ اول کتاب از سوي ناشر آن است. بنابراين، ممکن است آن کتاب پيشتر از سوي ناشر ديگري به چاپ رسيده باشد.
نکته ديگر اينکه، اگر چاپ کتابها در ايران باشد، تاريخ آن هجري شمسي و اگر در جهان غرب باشد، هجري قمري است. اما اگر خلاف اين قاعده باشد، با حروف اختصاري «ش» و «ق»، به شمسي و قمري بودن آن اشاره شده است.
پس از مشخصات نشر کتاب، مشخصات ويژه کتاب آمده است. اين مشخصات، عبارت است از: تعداد جلد، تعداد صفحه، قطع، تصوير، سند و کتاب شناسي (يا کتابنامه).
اگر کتابي فاقد يکي يا پارهاي از اطلاعات کتاب شناختي بود و آن اطلاعات از راه ديگري به دست آورده شد، در داخل قلاب گذاشته شده است.
پس از همه اينها، به توصيف محتواي آن پرداخته شده است. در توصيف کتابها، نخست به معرفي کلي و سپس اجزاي آن پرداخته شده است.
در ضمن توصيف هر کتاب، به تاريخ دقيق تأليف آن تصريح شده است. و در صورت نيافتن آن، حدود تاريخ تأليف، يا تاريخ درگذشت مؤلف، مشخص شده است. ترتيب معرفي کتابها، براساس تاريخ تأليف آنهاست.
در ضمن توصيف هر کتاب، ترجمهها، تصحيحها، تلخيصها و نقدهايي که بر آن نوشته شده، معرفي شده است.
براي ارائه مشخصات کتاب شناختي کتابها، از چند حرف اختصاري استفاده شده. آن حروف و معناي آنها به شرح ذيل است: «بي م»: بدون ذکر محل نشر، «بي نا»: بدون ذکر ناشر، «بي تا»: بدون تاريخ نشر، «ش»: هجري شمسي، «ق»: هجري قمري، «ح»: حدود، «ج»: جلد، «ز»: جزء، «د»: دفتر، «ق»: قسمت و «ص»: صفحه.
نتيجه بررسيها
از ميان صد کتاب معرفي شده، پنج کتاب در فاصله قرن اول تا پنجم، نه کتاب در فاصله قرن ششم تا دهم، و 86 کتاب در فاصله قرن يازدهم تا اوايل قرن پانزدهم، نوشته شده است.
از ميان کتابهاي معرفي شده، حدود 80 کتاب از شيعه و بيست کتاب از اهل سنت است.
از ميان کتابهاي معرفي شده، حدود 70 کتاب عربي و 30 کتاب فارسي است.
کهنترين کتاب، تسمية من قتل مع الحسين بن علي عليهما السلام من ولده و اخوته و اهله و شيعة، از فضيل بن زبير رسّان، درگذشته در حدود نيمه دوم قرن دوم، است.
مفصلترين کتاب دائرةالمعارف الحسينية، از محمدصادق محمد (کرباسي) است. 10 جلد از اين کتاب، تا سال 1374 منتشر شد.
مفصلترين کتاب روايي، الامام الحسين (ع) في احاديث الفريقين من قبل الولادة الي بعد الشهادة، از سيد علي موحد ابطحي اصفهاني است. دوره کامل اين کتاب، به هفت جلد ميرسد.
اغلب کتابهاي تحليلي يا همه آنها، در قرن چهاردهم و پانزدهم نوشته شده است.
مناقشهانگيزترين و تحليليترين کتاب درباره امام حسين (ع)، شهيد جاويد، اثر نعمتالله صالحي نجفآبادي، است.
مناقشهانگيزترين کتاب درباره عزاداري، التنزيه في اعمال الشبيه، از سيدمحسن امين، است.
10- برخي از کتابهاي معرفي شده، بسيار مخدوش و ضعيف و با وجود اين، بسيار مهم است.
11-خرافهآميزترين کتابي که درباره امام حسين (ع) نوشته شده، اکسيرالعبادات في اسرار الشهادات، معروف به اسرار الشهادة، از فاضل دربندي است.
12- برخي از کتابها، فقط به قيام و شهادت آن حضرت اختصاص دارد، و درباره بخشهاي ديگر زندگي آن حضرت نيست؛ مانند مقتلالحسين (ع) و مقتل ابيعبدالله (ع).
13-ميان ديدگاه گذشتگان و معاصران به امام حسين (ع)، تفاوت است. در گذشته بيشتر با نگاه عاطفي به امام (ع) مينگريستند و به مصيبت آن حضرت توجه ميشد. اما امروزه علاوه بر نگاه عاطفي، بيشتر با نگاه سياسي به سياست و مبارزه امام (ع) توجه ميشود.
چند نکته
تعداد کتابهايي که درباره زندگي و قيام امام حسين (ع) به فارسي و عربي نوشته شده است، معلوم نيست. شايد در حدود 5 هزار عنوان کتاب مستقل به فارسي و عربي، مطبوع، مخلوط و مفقود، درباره آن حضرت نوشته شده است. اما رقمهاي مبالغهآميزي، همچون: دهها هزار، صدها هزار و حتي ميليونها عنوان، به هيچ وجه صحيح نيست.
به يقين تعدادي از کتابهايي که گذشتگان درباره امام حسين (ع) نوشتهاند، به ويژه کتابهاي قرن اول تا پنجم، از ميان رفته و هيچ اثري از آنها در دست نيست.
در قرن چهاردهم و پانزدهم ضمن اينکه کتابهاي ارزندهاي درباره امام حسين (ع) نوشته شده، کتابهاي ضعيف و سست فراواني هم نوشته شده است. علت آن هم روشن است، چون کتابهايي درباره امام حسين (ع)، خوانندگان بيشتري دارد. ولي عدهاي از اين نويسندگان، صلاحيت کافي و حتي لازم را ندارند. محتواي اين کتابها چند نقل، قصه و خبر، توأم با خرافه و مبالغه است. نشر آنها نيز پريشان است. گرچه بعضي از اينان از سر اخلاص و ارادت به امام حسين (ع) اقدام به اين کار کردهاند؛ هيچگاه اخلاص و تقوا نميتواند جانشين علم شود؛ چنانکه علم نميتواند جانشين اخلاص و تقوا شود. علم و تقوا جانشين يکديگر نميشوند، و بيجانشين هستند.
علت قيام امام حسين (ع) و هدف آن حضرت از خروج، موضوعي مهم است و بايد در هر کتابي که درباره آن حضرت نوشته ميشود، به تفصيل بدان پرداخته شود در کتابهاي گذشتگان، بندرت و به اجمال به اين موضوع پرداخته ميشد. اما در کتابهاي معاصران، فراوان از آن بحث شده است.
در کتابهاي گذشتگان بيشتر بر اين نکته تأکيد ميشد، که آن حضرت از ازل مأمور به قيام و کشته شدن بود. نتيجه چنين تفسيري از علت قيام امام (ع)، آن را به مأموريتي فردي و قيامي اختصاصي تبديل ميکرد که امکان اقتدا و الگو گرفتن از آن حضرت را منتفي ميکرد.
ترديدي نيست که پارهاي از اخبار و روايات درباره قيام امام حسين (ع) مجعول است. با وجود اين، قرنهاست که اين اخبار و روايات با آب و تاب نقل ميشود. و بر پايه آنها، تاريخ نوشته و تحليل ميشود. لازم است همان دقتي که در علم فقه درباره روايات ميشود و سند و متن آنها وارسي، جرح و تعديل ميگردد، در تاريخ نيز معمول شود.
در گذشته – از قرن اول تا سيزدهم – به قيام عاشورا و شهادت امام حسين، بيشتر با نگاه عاطفي نگريسته ميشد. اما امروزه – قرن چهاردهم و پانزدهم – علاوه بر آن، بيشتر با نگاه سياسي بدان نگريسته ميشود.
در نگاه عاطفي، فقط به مصيبت نگريسته، و بر آن گريسته ميشود. اما در نگاه سياسي، به سياست و مبارزه امام (ع) هم نگاه ميشود.
در يک کلام، در نگاه سياسي – عاطفي، اين قيام، يک قيام اختصاصي و قضيه شخصي نيست، بلکه قيامي است که همگان بايد از آن پيروي کنند.
تفاوت ديد گذشتگان و معاصران، از محتواي کتابهايشان دانسته ميشود. در گذشته، قيام امام حسين با واژههاي: بکاء، دمع، مصيبت، حزن و غم، بلاء و ابتلاء، عزا، ماتم، تشنگي و اسارات بود. اما امروزه بيشتر واژههاي: آزادي و آزادگي، انقلاب، نهضت، قيام، جهاد، امر به معروف و نهي از منکر، اصلاح، حکومت، سياست و عدالت ميباشد.
حتي با تأمل در عنوان کتابها، تفاوت اين دو ديدگاه روشن ميشود. عنوانهايي مانند: طريق البکاء، محيط البکاء، عمان البکاء، مفتاح البکاء، فيضالدموع عين الدموع مخازن الاحزان، نوحةالاحزان، بحرالغموم، مجمعالمصائب، اکليل المصائب، مربوط به گذشته است. و عنوانهايي مانند: رهبر آزادگان، حماسه عاشورا، راه حسين، رسالت انقلابي امام حسين، ثورةالحسين، رستاخيز حسيني، تحليل انگيزههاي قيام کربلا، مربوط به معاصران است. علاوه بر آن، درگذشته از فرجام قيام امام حسين (ع) با دو واژه «مقتل» و «مصرع» ياد ميشد. اما امروزه از فرجام قيام ايشان، با واژه «شهادت» ياد ميشود.
نگاه عاطفي نويسندگان و شاعران گذشته به قيام امام (ع)، ادبيات مراثي را به وجود آورد. و نگاه سياسي نويسندگان و شاعران معاصر، «ادبيات حماسي» را موجب شده است.
کتاب شناسي کتاب شناسيهاي امام حسين (ع)
همانطور که بيان شد، هر پژوهشي بايد مسبوق به کتاب شناسي باشد. پس، اگر موضوع پژوهش کتاب شناسي باشد، بايد نخست کتاب شناسي آن (کتاب شناسيها) فراهم شود.
در اين کتاب شناسي، 43 کتاب شناسي درباره امام حسين، معرفي توصيفي شده است. اين کتاب شناسيها، کتاب، يا يک بخشي از کتاب و مقاله است. کاملترين کتاب شناسي، از آن عبدالجبار رفاعي است که در ضمن کتاب معجم ما کتب عن الرسول و اهل البيت صلوات الله عليهم، چاپ شده و در آن 3215 کتاب و مقاله معرفي گرديده است.
اين کتابشناسيها، عبارت است از:
استادي، رضا، «کتابنامه امام حسين (ع)»، چاپ شده، در کتاب چهل مقاله، چاپ اول، قم، کتابخانه عمومي آيت الله مرعشي نجفي، 1371، ص 399-426، وزيري
در اين کتاب شناسي که پيشتر در مجله کيهان انديشه (شماره 13، مرداد و شهريور 1366) چاپ شده بود، بيش از 500 کتاب معرفي شده است.
اميني، محمدهادي، «المؤلّفون في الامام الحسين و ثورته المقدسة»، العدل، سال اول، شماره 16، 1386 ق، ص 19-21 برخي از نويسندگان درباره امام حسين (ع) و آثارشان معرفي شدهاند.
ايراني قمي، اکبر (به کوشش) «اصحاب امام حسين (ع) و ساير شهداي کربلا»، چاپ شده در کتاب فهرست موضوعي تراجم: راهنماي منابع شرح حال پيامبران، ائمه اطهار (ع)، امامزادگان، صحابه و… موجود در کتابخانه آيت الله مرعشي نجفي، چاپ اول، قم، کتابخانه آيت الله مرعشي، 1371، د 1، ص 286-290، وزيري
32 کتاب چاپي درباره اصحاب امام حسين (ع) و شهيدان کربلا، که در کتابخانه آيتالله مرعشي موجود است.
ايراني قمي، اکبر (به کوشش)، «حضرت امام حسين (ع)»، چاپ شده در کتاب فهرست موضوعي تراجم موجود در کتابخانه آيتالله مرعشي نجفي، چاپ اول، قم، کتابخانه آيتالله مرعشي، 1371؛ د 1، ص 131-147، وزيري
150 کتاب چاپي درباره امام حسين (ع) که در کتابخانه آيتالله مرعشي موجود است، معرفي شده است.
ايراني قمي، اکبر (به کوشش)، «زينب و ساير بانوان کربلا»، چاپ شده در کتاب فهرست موضوعي تراجم موجود در کتابخانه آيتالله مرعشي نجفي، چاپ اول، قم، کتابخانه آيتالله مرعشي، 1371، د 1، ص 279-285، وزيري
50 کتاب چاپي در باره بانوان کربلا، موجود در کتابخانه آيتالله مرعشي، معرفي شده است.
ايزدپناه، عباس با ياري رسول جعفريان، «سخني در باب منابع عاشوراشناسي» چاپ شده در کتاب معاونت آموزش دفتر تبليغات اسلامي (گردآورنده)، ره توشه راهيان نور (ويژه محرم)، چاپ اول، قم، دفتر تبليغات اسلامي، 1375، ص 213-220، وزيري
شامل معرفي 30 کتاب، درباره امام حسين (ع). اغلب کتابهاي معرفي شده جديد است، و مشخصات کتاب شناختي آنها نيامده است.
پژوهشکده باقرالعلوم (ع)، کتابنامه امام حسن (ع)، فتوکپي، قم، پژوهشکده باقرالعلوم (ع)، [1371]، 4+6+43 ص، رحلي شامل معرفي 80 کتاب فارسي چاپ شده، درباره امام حسين (ع) و يارانش است.
پژوهشکده باقرالعلوم (ع)، کتابنامه عاشورا، فتوکپي، قم، پژوهشکده باقرالعلوم (ع) [بي تا]، 9+30 ص، رحلي
235 کتاب و مجله درباره امام حسين (ع) و عاشورا معرفي شده است. برخي آثار، مکرر معرفي شده، و برخي ديگر خارج از موضوع است.
پژوهکشده باقرالعلوم (ع)، کتابنامه محرم، فتوکپي، قم، پژوهکشده باقرالعلوم (ع)، [بي تا]، 13 ص، رحلي
73 کتاب و مجله، درباره امام حسين (ع) و محرم معرفي شده است. برخي آثار، کاملاً خارج از موضوع است.
تبريزيان (حسون)، فارس، «اول من کتب المقتل الي زمن السيد ابن طاووس»، چاپ شده در کتاب رضيالدين ابيالقاسم علي بن موسي بن جعفر بن طاووس، الملهوف علي قتلي الطفوف، تصحيح و مقدمه فارس تبريزيان (حسون)، چاپ اول، [قم، دارالاسوه]، 1414 ق، ص 31-41، وزيري
32 کتاب مقتل تا پيش از کتاب ابن طاووس، معرفي شده است. –
تقيان، لايه و جمشيد کيانفر، «کتاب شناسي تعزيه»، فصلنامه تئاتر، شماره 13، بهار 1370، ص 265-310
اين مقاله، شامل معرفي آثار متعددي درباره تعزيه ميباشد. مشخصات آن در کتاب فهرست مقالات فارسي در زمينه تحقيقات ايراني، از ايرج افشار _چاپ اول، تهران، شرکت انتشارات علمي و فرهنگي، 1374)، ج 5، ص 35، آمده است.
چلکووسکي، پيتر جي، «کتاب شناسي»، چاپ شده در کتاب تعزيه: نيايش و نمايش در ايران، [عنوان روي جلد: تعريه، هنر بومي پيشرو ايران]، ترجمه داوود حاتمي، چاپ اول، تهران، شرکت انتشارات علمي و فرهنگي، 1367، ص 365-387
کتابها و مقالات متعددي درباره تعزيه، که اغلب آنها به زبان انگليسي و فرانسوي است، معرفي شده است.
حاج سيد جوادي، سيد کمال، «فهرست کتابهاي منتشر شده در باره بدعتها و سنن مذهبي شيعيان»، چاپ شده در کتاب فهرستواره ايرادات و شبهات عليه شيعيان در هند و پاکستان، يادداشت احمد مسجد جامعي، تهيه شده در مرکز بازشناسي اسلام و ايران، چاپ اول، [تهران]، معاونت پژوهشي و آموزشي وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي، 1375، ص 123-127، رقعي
27 کتاب در ردّ عزاداري و برپايي تعزيه براي امام حسين (ع) معرفي شده است. اين کتابها به زبان اردو است.
حاج سيد جوادي، سيد کمال، «حادثه کربلا»، چاپ شده در کتاب فهرستواره ايرادات و شبهات عليه شيعيان در هند و پاکستان، يادداشت احمد مسجد جامعي، تهيه شده در مرکز بازشناسي اسلام و ايران، چاپ اول، [تهران]، معاونت پژوهشي و آموزشي وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي، 1375، ص 60-62، رقعي
نُه کتاب در ردّ قيام امام حسين (ع) معرفي شده است. اين کتابها به زبان اردو است، و در هندوستان و پاکستان منتشر شده است.
حاج سيد جوادي، سيد کمال، «قاتلان امام حسين (ع)»، چاپ شده در کتاب فهرستواره ايرادات و شبهات عليه شيعيان در هند و پاکستان، يادداشت احمد مسجدجامعي، تهيه شده در مرکز بازشناسي اسلام و ايران، چاپ اول، [تهران]، معاونت پژوهشي و آموزشي وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي، 1375، ص 62-64، رقعي
نُه کتاب، که در آنها ادعا شده قاتلان امام حسين (ع) از شيعيان او بودند، معرف گرديده است. اين کتابها به زبان اردوست، و در هندوستان و پاکستان منتشر شده است.
حبيبي، نجفقلي (گردآوري و تنظيم)، کتاب شناسي امام حسين (ع)، چاپ اول، [تهران]، مؤسسه تنظيم و نشر آثار امام خميني (س)، 1374، 259ص، وزيري
در اين کتاب شناسي، نزديک به 900 عنوان کتاب درباره امام حسين (ع) و يارانش، در ضمن هشت بخش، معرفي شده است.
حسيني جلالي، محمدحسين، «الامامالحسين (ع)»، چاپ شده در کتاب فهرس تراث اهل البيت (ع)، چاپ دوم، بيروت، مؤسسه الاعلمي، 1418، ص 125-126، وزيري
سه کتاب، که شامل گزيدهاي از احاديث امام حسين (ع) است، معرفي شده است.
دواني، علي، «نقد و بررسي مقاتل موجود»، چاپ شده در کتاب پژوهشکده علوم انساني دانشگاه امام حسين (ع)، خورشيد شهادت: مجموعه مقالات برگزيده اولين سمينار بررسي ابعاد زندگاني امام حسين (ع)، چاپ اول، تهران، دانشگاه امام حسين (ع)، 1374، د 1، ص 341-366، وزيري
شانزده کتاب مقتل مستقل و غيرمستقل از شيعه، معرفي توصيفي شده است.
«ده سال با کتاب عاشورا»، کتاب هفته، دوره جديد، شماره 21، چهارم ارديبهشت، 1378، ص 6
84 کتاب درباره امام حسين (ع) که اغلب آنها فارسي است و از سال 1367 تا 1377 منتشر شده، معرفي گرديده است.
رادفر، ابوالقاسم، «گزيده کتاب شناسي تعزيه»، کيهان فرهنگي، سال چهارم، شماره 7، شماره پياپي43، مهر 1366، ص 33-34
در حدود هفتاد کتاب و مقاله درباره تعزيه، که اغلب کتابها مستقلاً در اين باره نيست، معرفي شده است.
بر اين مقاله، استدراکي نوشته شده که عنوان ندارد، و به قلم محمد حسن رجائي زفرهاي است و در آن، 10 اثر ديگر معرفي شده است. اين استدراک در همان مجله (سال چهارم، شماره 10، شماره پياپي 46، دي 1366)، ص 51، چاپ شده است.
روسي، اتور و السيو بومباچي، فهرست توصيفي نمايشنامههاي مذهبي ايراني (مضبوط در کتابخانه واتيکان)، گردآورنده نسخ انريکو چرّولي، ترجمه جابر عناصري، چاپ اول، تهران، مؤسسه فرهنگي گسترش هنر، 1368، 290 ص، وزيري
در اين کتاب، به معرفي 1050 مجلس تعزيه ايراني پرداخته شده است. همه نسخههاي اين تعزيهها، در کتابخانه واتيکان است، و محور همه آنها امام حسين (ع) ميباشد. اين کتاب در سال 1961 م، ميلادي در ايتاليا منتشر شد.
رفاعي، عبدالجبار، «دليل الباحث عنالامام الحسين بن علي بن ابي طالب (ع) باللغةالعربية».التوحيد، سال پنجم، شماره سيام، محرم – صفر 1408، ص 92-109
238 مقاله و کتاب، چاپ شده و نشده و مستقل و غيرمستقل، درباره امام حسين (ع) معرّفي شده است.
رفاعي، عبدالجبّار، «کشاف بالکتابات العربية حول ثورة الامام الحسين (ع) و آثارها»، رسالة الحسين (ع)، سال اوّل، شماره اول، 1411هـ . ق، ص 213-221؛ سال اوّل، شماره دوم، 1412 ق، ص 207-216
122 کتاب درباره امام حسين (ع) و يارانش، که عنوان آنها با حرف «آ» و «ا» آغاز ميشود، معرفي شده است.
رفاعي، عبدالجبّار، معجم ما کتب عن الرّسول و اهلالبيت صلوات الله عليهم، چاپ اول، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي، 1371، ج 7، ص 61-476 و ج 8، ص 5-155، وزيري قسم پنجم اين اثر کتاب شناسي امام حسين (ع) است و شامل اغلب صفحات جلد هفتم و کمي از جلد هشتم است. در اين قسم 3215 کتاب و مقاله معرفي شده که بيشترينه آنها به زبان عربي و فارسي، و تعدادي از آنها به زبان اردو و تعداد کمتري به زبانهاي ديگر است. اين کتاب شناسي کاملترين کتاب شناسي امام حسين است.
صاحبي، محمدجواد، «مقتل و مقتلنگاران»، کيهان فرهنگي، سال يازدهم، شماره 4، شماره پياپي 111، تير 1373، ص 31-33
گزارشي مختصر از سير مقتل نگاري ارائه شده است. نويسنده هم به مقتلهاي مستقل و هم به کتابهايي که بخشي از آن در موضوع مقتل امام حسين (ع) است، اشاره کرده است. اين مقاله در کتاب مقتل الشمس: تحقيق و تحليل تاريخ نهضت حسيني، از همين نويسنده، چاپ شده است (چاپ سوم، قم، انتشارات هجرت، 1375).
صحتي سردرودي، محمد، «گزيده کتاب شناسي توصيفي امام حسين (ع)»، پاسدار اسلام، سال يازدهم، شماره 174، خرداد 1375، ص 49-56
شامل معرفي 60 کتاب و مجله، درباره امام حسين (ع) است.
صفر علي پور، حشمتالله و ديگران، کتاب شناسي امام حسين (ع)، ج 1، کتابنامه، چاپ اول، [قم]، پژوهشکده تحقيقات اسلامي نمايندگي ولي فقيه در سپاه، 1377، شش+ 586 ص، وزيري
دوره کامل اين کتاب، سه جلد پيشبيني شده که جلد اول و دوم، ويژه کتابها و جلد سوم، مشتمل بر مقالات است. در اين جلد، 3101 کتاب چاپي و خطي به فارسي، عربي، ترکي و اردو درباره امام حسين (ع) معرفي شده است.
طباطبايي، سيد عبدالعزيز، «المدونات التأريخية لواقعة الطف، دراسة ببليوغرافية»، الموسم، مجلد سوم، شماره 12، 1412 هـ . ق، ص 143-147
17 کتاب درباره امام حسين (ع) معرفي شده است. در عنوان همه کتابها، کلمه «مقتل» آمده و همه آنها عربي و از کتابهاي گذشتگان است و نويسندگان آنها سني هستند.
اين مقاله، بخشي از تحقيق نويسنده با عنوان اهل البيت عليهم السلام في المکتبة العربية است که پيشتر در مجله تراثنا چاپ شده بود و متن کامل آن، ذيل همين عنوان، چاپ شده است (چاپ اول، قم، مؤسسه آل البيت، 1417 ق)، ص 532-548).
عندليب همداني، حسين، «مقتل نگاري»، چاپ شده در کتاب ثارالله: خون حسين عليهالسلام در رگهاي اسلام، چاپ اول؛ قم، انتشارات در راه حق، 1376، ص 85-96، وزيري
شامل بحثي است درباره : «نخستين مقتل»، «منابع اوليه مقتل»، «مقاتل از ميان رفته»، «نخستين مقتل فارسي»، «مقاتل اهل سنت» و «دفاع از لهوف».
غفوري، علي، «کتابهايي در زمينه نهضت حسين»، چاپ شده در کتاب گوشهاي از سرگذشت و شهادت امام حسين، [تهران]، فجر، 1356، ص 199-231، رقعي
شامل معرفي 330 کتاب در باره امام حسين (ع) است.
فدائي (عراقي)، غلامرضا، «حسين بن علي»، چاپ شده در کتاب گزيده کتاب شناسي توصيفي اسلامي، [تهران]، دفتر نشر فرهنگ اسلامي، [1356؟]، ص 394-402، وزيري
33 کتاب درباره امام حسين (ع)، که همه آنها فارسي و از معاصران است، معرفي توصيفي شده است.
فرحزادي، مجيد، «هفتاد و دو کتاب به ياد هفتاد و دو شهيد کربلا»، زن روز، شنبه، 20 تير 1371، شماره 1367، ص 38-39 و 56
شامل معرفي 72 کتاب درباره امام حسين (ع) است.
«فهرست پارهاي از کتابها و آثاري درباره امام حسين (ع)» چاپ شده در کتاب انتشارات شفق (گردآورنده)، مقالاتي درباره حضرت امام حسين (ع)، قم، انتشارات شفق، 1357، ص 53-75، رقعي
در مقاله مزبور، که نام پديدآورنده آن قيد نشده، نزديک به 200 کتاب درباره امام حسين (ع) معرّفي شده است.
کميته فرهنگي جهاد سازندگي استان تهران، «امام حسين (ع)» چاپ شده در کتاب مجموعه موضوعي کتاب، [تهران]، انتشارات جهاد سازندگي، 1358، ص 138، وزيري
33 کتاب فارسي درباره امام حسين (ع) معرفي شده است.
محدث همداني، ميرزا عبدالرزاق، مجموعة الفوائد المتفرقة، خطي
شيخ آقا بزرگ تهراني در الذريعة (ج 20، ص 97)، ضمن معرفي کتاب مزبور، ميگويد که در آن، از جمله، فهرست کتابهاي درباره امام حسين (ع) آمده است.
محدثي، جواد، «کتابنامه عاشورا»، چاپ شده در کتاب فرهنگ عاشورا، قم، نشر معروف، 1374، ص 362-365، وزيري
نزديک به 60 کتاب در باره امام حسين (ع) معرفي شده است.
محدثي، جواد، موضوعات و منابع بحث از قيام کربلا، چاپ اول؛ [تهران]، سازمان تبليغات اسلامي، 1369، 38 ص، پالتويي
عنوان روي جلد، فهرست کتب و موضوعات پيرامون واقعه کربلاست. در آغاز، پارهاي از موضوعات درباره کربلا و منابع آنها معرفي شده و سپس به 80 کتاب درباره عاشورا اشاره گرديده است. اين اثر در مجله حوزه (سال هفتم، شماره سوم، شماره پياپي 39، مرداد و شهريور 1369)، ص 135-149)، و در کتابي با اين مشخصات به چاپ رسيده است: معاونت آموزش دفتر تبليغات اسلامي (طرح هجرت)، ره توشه راهيان نور، ويژه محرم (1418 هـ . ق – 1376 ش)، چاپ اول، قم، دفتر تبليغات اسلامي، 1376، ص 491-519.
مرکز پژوهش دفتر تحقيقات اسلامي، «کتاب شناسي توصيفي امام حسين (ع) و عاشورا»، چاپ شده در کتاب مرکز پژوهش و تحقيقات معاونت آموزش و پژوهش سازمان تبليغات اسلامي (تدوين و تنظيم)، بر شطي از حماسه و حضور: مجموعه مقالات به مناسبت ايام تبليغي ماه محرم و صفر 1417 هـ. ق، مطابق با خرداد و تير 1375 (ويژه مبلغين)، چاپ اول، تهران، سازمان تبليغات اسلامي، 1375، ص 88-102، وزيري
19 کتاب درباره امام حسين (ع) و عاشورا معرفي توصيفي شده است.
موحد ابطحي، سيد علي، «کتابنامه زيارت عاشورا»، چاپ شده در کتاب ميرزا ابوالفضل طهراني، شفاءالصدور في شرح زيارة العاشورا، تفريظ محمدحسن حسيني (شيرازي)، تصحيح سيد علي موحد ابطحي، چاپ سوم؛ [قم]، مصحح کتاب، 1370، ج 2، ص 418- 433، وزيري
31 کتاب چاپ نشده و 14 کتاب چاپ شده در باره زيارت عاشورا معرفي شده است.
نجفي، سيد محمدباقر، «حسين بن علي»، چاپ شده در کتاب ديننامههاي ايران: کتاب شناسي موضوعي کتابهاي ديني ايران، کلن، آکادمي علمي اسلامي، 1987 م، ص 329-339، وزيري
در حدود 150 کتاب درباره امام حسين (ع) معرفي شده است. پس از آن ذيل عنوان: «زينب بن علي» و «عباس بن علي» و «ياران حسين بن علي» (ص 339-341)، در حدود 30 کتاب ديگر درباره اين سه موضوع معرفي شده است.
«نگاهي به برخي از مقاتل»، حوزه، سال هفتم، شماره سوم، شماره پياپي 39، مرداد و شهريور 1369، ص 185- 198
11 کتاب تاريخي معرفي توصيفي شده که از ميان آنها فقط چهار کتاب ويژه امام حسين (ع) است، واقعه الطف ابومخنف، مقتل الحسين خوارزمي، اللهوف سيد بن طاووس، نفس المهموم شيخ عباس قمي.
يزدي مطلق، محمود، «مقتل نگاري در آيينه تاريخ»، چاپ شده در کتاب مجموعه مقالات کنگره بينالمللي امام خميني (س) و فرهنگ عاشورا، چاپ اول؛ تهران، مؤسسه تنظيم و نشر آثار امام خميني (س)، 375، د 3، ص 97-106، وزيري
در دو صفحه، چند مقتل معرفي و سپس به مقتل خواني پرداخته شده است.
يوسفي غروي، محمد هادي، «شناختي توصيفي از کتب مقاتل»، بصائر، سال سوم، شماره 19، خرداد و تير 1375، ص 70-71
شامل معرفي بسيار مختصري از ده مقتل است که برخي از آنها درباره امام حسين (ع) و برخي ديگر فقط يک بخش آن درباره امام است.
در پايان اين مقاله، به ذکر عنوانهاي 100 کتاب مهم درباره امام حسين (ع) ميپردازم که با توجه به نوع کار، معرفي کتابها در حد کتاب شناختي خواهد بود.
عنوانهاي 100 کتاب مهم معرفي شده در اين کتاب شناسي، عبارت است از:
تسمية من قتل معالحسين بن علي عليهما السلام من ولده و اخوته و اهله و شيعته، فضيل بن زبير بن عمر بن درهم اسدي کوفي، تصحيح سيد محمدرضا حسيني جلالي، چاپ شده در مجله تراثنا (سال اول، شماره دوم، پاييز 1406 هـ . ق)، ص 127-160، وزيري.
کتاب الفتوح، ابن محمداحمد بن اعثم کوفي، تصحيح و تعليق سيدمحمد عظيمالدين، زير نظر محمد عبدالمعيد خان، بيروت، دارالندوة الجديدة، بي تا، ز 5، 316 ص، وزيري
کامل الزيارات، ابي القاسم جعفر بن محمدبن قولويه قمي، تصحيح بهراد جعفري، زير نظر علياکبر غفاري، چاپ اول، تهران، نشر صدوق، 1375، 352 ص، وزيري.
نورالعين في مشهد الحسين کرم الله وجهه، ابي اسحق اسفريني، بيروت، مکتبة التعاون، بي تا، 159 ص ، خشتي.
فضل زيارة الحسين (ع)، ابي عبدالله محمدبن علي بن حسن علوي شجري، آماده سازي سيداحمد حسيني، به اهتمام سيدمحمود مرعشي، [قم]، مکتبة آيت الله مرعشي، 1403 هـ . ق، 121، ص، وزيري، سند.
مقتل الحسين (ع)، ابي المؤيد موفق بن احمد مکي، تحقيق و تعليق محمد سماوي، نجف، مطبعةالزهراء، 1367، 2 ج 254+ 258 ص، رقعي.
مقتل الحسين (ع)، ابو مخنف، چاپ دوم، قم، منشورات الرضي، 1362، 231 ص، وزيري.
الرّد علي المتعصب العنيد، ابي الفرج عبدالرحمن بن علي بن محمد بن علي (ابن جوزي)، تصحيح محمد کاظم محمودي، بي م، بي نا، 1403 هـ . ق، 120 ص، وزيري.
دررّ السمّط في خبر السبط، ابي عبدالله محمدبن عبدالله بن ابي بکر قضاعي (ابن ابار)، تصحيح عزالدين عمر موسي، چاپ اول، بيروت، دارالغرب الاسلامي، 1407 هـ . ق، 149 ص ، رقعي
الملهوف علي قتل الطفوف، رضيالدين ابي القاسم علي بن موسي بن جعفر بن طاووس، تصحيح و مقدمه فارس تبريزيان (حسون)، چاپ اول [قم]، دارالاسوة، 1414 هـ . ق، 264 ص، وزيري، سند.
مثيرالاحزان، ابن نماحلي، تصحيح مدرسة الامام المهدي عليه السلام، چاپ دوم، قم، مدرسه الامام المهدي عليه السلام، 1406 هـ . ق، 125+ 32 ص، وزيري، سند.
رأس الحسين، احمد بن تيميه، تصحيح محمد حامد فقي، قاهره، مطبعة السنة المحمدية، 1949 م.
روضةالشهداء، حسين واعظ کاشفي، تصحيح و حواشي ابوالحسن شعراني، تهران، کتابفروشي اسلاميه، 1358، 440 ص ، رقعي.
تسلية المجالس وزينة المجالس الموسوم به «مقتل الحسين (ع)»، محمد بن ابي طالب حسيني موسوي حائري کرکي، تصحيح فارس حسون کريم، چاپ اول، قم، مؤسسة المعارف الاسلامية، 1418 ق، 2 ج، 592+ 567 ص، وزيري، سند.
المنتخب في جمع المراثي و الخطب، فخرالدين طريحي نجفي، چاپ اول [قم]، منشورات شريف رضي، 1413 هـ .ق، 2ز، 496 ص، وزيري.
بحارالانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار، محمد باقر مجلسي، تصحيح محمد باقر بهبودي و سيدابراهيم ميانجي و سيد محمد مهدي موسوي خرسان، چاپ دوم، بيروت، مؤسسه الوفاء، 1403 هـ. ق؛ ج 44 و 45 و 98، 397+412+382 ص، وزيري.
عوالمالعلوم و المعارف و الاحوال من الايات و الاخبار و الاقوال، ج 17: الامام الحسين (ع)، عبدالله براني اصفهاني، تصحيح مدرسة الامام المهدي (ع)، با نظارت سيد محمدباقر موحد ابطحي اصفهاني، چاپ اول، قم، مدرسة الامامالمهدي (ع)، 1365، ج 17، 743ص ، وزيري.
تظلّم الزهراء من اهراق دماء ال العباء عليهم السلام، رضي قزويني، تصحيح سيدمهدي رجائي، چاپ اول، قم، انتشارات شريف رضي، 1375، 559ص، وزيري
جلاء العيون، سيدعبدالله شبّر، مقدمه و تصحيح سيداحمد حسين، [قم] مکتبة بصيرتي، بي تا، ز 2، 350ص، وزيري.
اسرارالشهادة، آقا فاضل دربندي، تهران، منشورات اعلمي، بي تا، 580 ص، وزيري.
الدمعة الساکبة في احوال النبّي (ص) و العترة الطاهرة، محمد باقر بن عبدالکريم بهبهاني، تصحيح و تعليق حسين اعلمي، چاپ اول، بحرين و بيروت، مکتبة العلوم العامة و مؤسسة الاعلمي للمطبوعات، 1409 هـ . ق، ز 4 و 5، 386+311 ص، وزيري
ناسخ التواريخ در احوالات حضرت سيدالشهداء (ع)، ميرزا محمدتقي سپهر (لسان الملک) تهران، کتابفروشي اسلاميه، 1398 هـ . ق، ج 6، 4 ج ، 398+400+398+284 ص، وزيري
الخصائص الحسينية، خصائص الحسين (ع) و مزايا المظلوم، جعفر تستري، تصحيح سيدجعفر حسيني، چاپ اول، بيروت، دارالسرور، 1414 هـ . ق، 613 ص ، وزيري.
اسرار شهادة آل الله صلوات الله عليهم، ميرزا محمدباقر شريف طباطبائي، بي م، بي نا، بي تا، 188 ص، وزيري.
قمقام زخّار و صمصام بتّار، فرهاد ميرزا معتمدالدوله، تصحيح و حواشي سيد محمود محرمي زرندي، تهران، کتابفروشي اسلاميه، 1394 هـ .ق ، 11+ 872 ص، وزيري
شفاءالصدور في شرح زيارة العاشور، ميرزا ابوالفضل طهران، تقريظ محمدحسن حسيني (شيرازي)، تحقيق سيدعلي موحد ابطحي، چاپ سوم، [قم] محقق کتاب، 1370، 2 ج، 459+ 464 ص، وزيري، تصوير.
الاستشفاء بالتربه الشريفة الحسينية، ابوالمعالي محمد کلباسي اصفهاني، مقدمه و تعليق حسين غيب غلامي، چاپ اول، قم، بي نا (چاپخانه امين)، تاريخ مقدمه مصحح ماه رمضان 1412 هـ . ق، 181 ص، وزيري، سند.
لؤلؤ و مرجان در شرط پله اول و دوم منبر روضهخوانان، ميرزا حسين نوري طبرسي، تحقيق و ويرايش حسين استاد ولي، چاپ اول، تهران، دارالکتب الاسلاميه، 1375، 226 ص ، رقعي.
اربعين حسينيه، يا چهل حديث حسين، ميرزا محمد ارباب، چاپ اول، بي م، انتشارات اسوه 1372، 423 ص، وزيري.
لواعج الاشجان في مقتل الحسين، سيد حسن امين عاملي، چاپ دوم، قم، مکتبة بصيرتي، 1404 هـ . ق ، 258+92+60 ص، وزيري.
نفس المهموم في مصيبة سيدنا الحسين المظلوم ويليه نفثه المصدور فيما يتجددبه حزن العاشور، عباس قمي، مقدمه سيداحمد حسيني، چاپ اول، بيروت، درالمحجة البيضاء و دارالرسول الاکرم (ص)، 1412هـ . ق، 644 ص، وزيري.
وقايع الايام در احوال محرم الحرام، علي واعظ تبريزي خياباني، تقريظ ميرزا صادق مجتهد تبريزي، تبريز، کتابفروشي قرشي، شعبان 1387 هـ . ق، ج 2، 575 ص، وزيري؛ وقايع الايام في تتمة محرم الحرام، علي واعظ تبريزي (خياباني)، تقريظ جعفر نقدي و ميرزا فتاح شهيدي تبريزي، قم، کتابفروشي مصطفوي، بي تا، ج 4، 408 ص، وزيري.
ابصار العين في انصار الحسين عليه و عليهم السلام، محمد سماوي، تصحيح محمدجعفر طبسي، چاپ اول، [قم]، مرکز الدراسات الاسلامية لحرس الثورة، 1377، 302 ص، وزيري، سند.
نهضةالحسين، هبةالدين حسيني شهرستاني، چاپ دوم، قم، منشورات رضي، 1363، 185ص، وزيري.
اقناع اللائم علي اقامة المآتم، سيد محسن امين عاملي، تصحيح محمود بدري، چاپ اول، قم، مؤسسةالمعارف الاسلاميه، 1418 هـ . ق، 418ص، وزيري، سند.
ذخيرةالدارين فيما يتعلق بسيدنا الحسين عليه السلام، عبدالمجيد حسيني حائري شيرازي، تقريظ سيدعبدالحسين طباطبايي و جعفر نقدي و محمدعلي غروي اوردباي [اردوباي] نجفي و علي بازي، نجف، مطبعةالمرتضوية، 1345هـ . ق، ج 1، 287+14 ص، وزيري.
«رسالة التنزيه» تليها مواقف منها و آراء في السيد محسن الامين، محمدقاسم حسيني نجفي (آماده سازي)، چاپ اول، بيروت، دارالجديد، 1996 م، 124ص، وزيري.
الامام الحسين، عبدالله علايلي، چاپ اول، قم، انتشارات شريف رضي، 1374، 558 ص، وزيري
الامام الحسين عليهالسلام و اصحابه، – فضل علي قزويني، تنظيم سيداحمد حسيني، چاپ اول، [قم]، فرزند مؤلف، (چاپخانه باقري) 1415 هـ . ق، ق 1، 13+453 ص، وزيري.
مقتلالحسين عليه السلام، عبدالرزاق موسوي مقرّم، مقدمه سيد محمدحسين مقرّم، چاپ پنجم، بيروت، دارالکتاب الاسلامي، 1399 هـ . ق، 408 ص، وزيري، تصوير.
تاريخ کربلاء و حائرالحسين عليه السلام، عبدالجواد کليدار، قم، منشورات شريف رضي، 1376، 297 ص، وزيري، تصوير، نقشه
فرسان الهيجاء در شرح حالات اصحاب حضرت سيدالشهداء، ذبيح الله محلاتي، چاپ دوم، تهران، مرکز نشر کتاب، 1390هـ . ق، 2 ج، 340+320 ص، وزيري
الحسين في طريقه الي الشهادة، – علي هاشمي، مقدمه سيد هبةالدين حسيني شهرستاني، چاپ اول، قم، انتشارات شريف رضي، 1371، ج + 256+ ج ص، وزيري، نقشه
الحسين، ابوالشهداء، عباس محمود العقاد، چاپ اول، قم، منشورات الشريف رضي، 1372، 208 ص، وزيري، عنوان روي جلد: ابوالشهداء، الحسين بن علي
بررسي تاريخ عاشورا، محمدابراهيم آيتي، مقدمه علياکبر غفاري، چاپ دوم، تهران، کتابخانه صدوق، 1374، 268ص، وزيري، تصوير.
سيرتنا و سنتنا سيرة نبينا و سنته صلي الله عليه و آله، عبدالحسين اميني، نجف، مطبعة الآداب، 1384، هـ . ق، 171 ص، وزيري.
ثورةالحسين ظروفها الاجتماعية و آثارها الانسانية، محمد مهدي شمسالدين، چاپ پنجم، بيروت، دارالتعارف للمطبوعات، 1399 هـ . ق، 301 ص، وزيري.
پرتوي از عظمت حسين (ع)، لطف الله صافي گلپايگاني، چاپ سوم [قم]، دفتر انتشارات اسلامي، 1374، 336 ص، وزيري
ادب الطف او شعراءالحسين عليه السلام من القرن الاول الهجري حتي القرن الرابع عشر، جواد شبّر، پيشگفتار محمد جواد مغنيه، بيروت، دارالمرتضي، 1409 هـ . ق، 10 ز، 351+340 +317 + 347+ 383+ 336+ 327+ 351+ 368+ 320ص، وزيري، تصوير.
شهيد جاويد حسين بن علي عليه السلام، نعمت الله صالحي نجفآبادي، چاپ دوازدهم، تهران، مؤسسه خدمات فرهنگي رسا، 1360، ع+ شانزده+ 536 ص، رقعي، سند.
حسين عليهالسلام شهيد آگاه و رهبر نجات بخش اسلام، لطف الله صافي گلپايگاني، [تهران]، بي نا، (مرکز پخش: کتابخانه صدر)، تاريخ پايان کتاب ربيع الاول 1391 هـ . ق، 498 ص، وزيري
الوثائق الرسمية لثورة الامام الحسين (ع)، عبدالکريم حسيني قزويني، چاپ سوم، قم، مکتبة الشهيد الصدر، 1404 هـ . ق، ق 1، 264 ص، رقعي، نقشه، تصوير
وسيلةالدارين في انصارالحسين (ع)، سيد ابراهيم موسوي زنجاني، مقدمه سيدمحمد صادق آل بحر العلوم، چاپ دوم، بيروت، مؤسسه الاعلمي، 1402هـ. ق، 447ص، وزيري
تحقيق درباره اول اربعين حضرت سيدالشهداء (ع)، سيد محمدعلي قاضي طباطبائي، چاپ سوم، قم، بنياد علمي و فرهنگي شهيد آيةالله قاضي طباطبايي، 1368، پانزده + 963 ص، وزيري.
خطب الامام الحسين (ع) علي طريق الشهادة، لبيب بيضون، دمشق، بي نا (چاپخانه ابن زيدون)، 1393 هـ. ق، 3 ز، 409 ص، خشتي، تصوير، جدول، نقشه، نمودار
انصارالحسين دراسة عن شهداء ثورة الحسين، الرجال و الدلالات، محمد مهدي شمسالدين، چاپ دوم، بيروت، الدار الاسلاميه، 1401هـ . ق، 233 ص، وزيري.
حياةالامام الحسين بن علي عليهما السلام، دراسة و تحليل، باقر شريف قرشي، چاپ چهارم، [قم]، المدرسة العلمية الايرواني، 1413هـ . ق، 3 ج، 244+472 +496 ص ، وزيري. عنوان روي جلد: حياة الامام الحسين عليه السلام
حسين وارث آدم، علي شريعتي [تهران]، انتشارات قلم، 1360، مجموعه آثار، 19، د+ 447ص، رقعي.
تعزيه، نيايش و نمايش در ايران، پترجي، چلووسکي (گردآورنده)، ترجمه داوود حاتمي، چاپ اول، تهران، شرکت انتشارات علمي و فرهنگي، 1367، هشت +410 ص، وزيري، تصوير. عنوان روي جلد: تعزيه، هنر بومي پيشرو ايران.
حماسه حسيني، مرتضي مطهري، چاپ اول، تهران و قم، انتشارات صدرا، 1361-1365، 3 ج، 318+ 281+ 418ص، رقعي
الحسين و السنة، سيد عبدالعزيز طباطبايي (گزينش و تنظيم)، مقدمه حسن سعيد، تهران، مکتبة مدرسة چهل ستون، تاريخ مقدمه 1397هـ . ق، 148 ص، وزيري.
استشهاد الحسين رضي الله عنه، ويليه رأس الحسين رضي الله عنه، ابن کثير، مقدمه محمد جميل احمد غازي، جده، دارالمدني، تاريخ مقدمه رجب 1397 هـ . ق، 190 ص، وزيري.
ترجمة ريحانة رسول الله (ص) الامام الحسين عليه السلام من تاريخ مدينة دمشق، ابي القاسم علي بن حسن بن هبة الله شافعي (ابن عساکر)، تصحيح محمدباقر محمودي، چاپ دوم، قم، مجمع احياء الثقافة الاسلامية، 414 هـ . ق، 704 ص، وزيري.
پس از پنجاه سال پژوهشي تازه پيرامون قيام حسين عليه السلام، سيدجعفر شهيدي، چاپ بيست و يکم ، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامي، 1377، 216 ص، رقعي.
عزاداري از ديدگاه مرجعيت شيعه، علي رباني خلخالي، چاپ دوم، قم، انتشارات مکتب الحسين (ع)، [1361]، يازده+ 207 ص، رقعي، تصوير، سند.
ثورةالحسين في الوجدان الشعبي، محمد مهدي شمسالدين، چاپ اول، بيروت، الدار الاسلامية، 1400 هـ . ق، 324 ص، وزيري
البکاء للحسين عليه السلام، در ثواب گريستن و عزاداري بر حضرت سيدالشهداء (ع) و وظائف تعزيهداري، حسين ميرجهاني طباطبايي محمدآبادي جرقوئي اصفهاني، قم، اسماعليان، بي تا، يد+ 627ص، وزيري.
الحسين الجزاء في اقامة الغراء علي سيدالشهداء (ع)، سيد محمدرضا حسيني اعرجي نجّام، تقريظ مجتبي لنکراني و راضي نجفي تبريزي و مرتضي اردکاني، چاپ اول، قم، کتابفروشي داوري، 1399-1401 هـ . ق، 2 ج، 332+318 ص، وزيري.
عضنالرسول، الحسين بن علي، فؤاد علي رضا. مقدمه محمدبن فتح الله بدران، بيروت، مؤسسةالمعارف، 1401 هـ . ق، 319 ص، وزيري.
استشهادالحسين، أبي جعفر محمد بن جرير طبري، تصحيح سيد جميلي، چاپ اول، بيروت، دارالکتاب العربي، 1406 هـ . ق، 222 ص، وزيري. عنوان روي جلد: استشهاد الحسين و يليه رأس الحسين
نورالعين في المشي الي زيارة قبرالحسين (ع)، محمدحسين اصطهباناتي، چاپ اول، بيروت، دارالميزان، 1416 هـ . ق، 558 ص، وزيري.
طريق الکرام من الکوفة الي الشام، عبدالله منصور قطيفي، چاپ اول، بيروت، شرکة شرق المشرق، 1412 هـ . ق، 266 ص، وزيري
الامام الحسين بن علي، محمد بيّومي مهران، بيروت، دارالنهضة العربية، 1990 م، 3640ص، رقعي
سيد شباب اهل الجنّه (ابن بنت رسول الله صلي الله عليه و سلم الحسين بن علي رضي الله عنهما)، حسين محمد يوسف، مقدمه عبدالحليم محمود، قاهره، دارالشعب، 1408 هـ . ق، 479 ص، رحلي
وقعة الطف، ابو مخنف لوط بن يحيي، تصحيح محمد هادي يوسفي غروي، چاپ اول، [قم] مؤسسة النشرالاسلامي، 1367، (1409هـ . ق)، 280ص، وزيري.
تعزيه در ايران، صادق همايوني، چاپ اول، شيراز، انتشارات نويد، 1368 (1410 هـ . ق)، 818 ص ، وزيري، تصوير، سند.
الحسين بن علي، سيد شباب اهل الجنة؛ حجر بن عدي: اول شهداء آل البيت، صاحب کمالالدين عمر بن احمد بن ابي جرادة (ابن عديم)، تصحيح و مقدمه سهيل زکّار، چاپ اول، دمشق، دار حسّان، 1410 هـ . ق، 168 ص، وزيري.
اصول المعرفة في شرح دعاء عرفة للامام الحسين (ع)، عباس احمد رئيس درازي بحراني، تقريظ احمد خلف العصفور و سليمان مدني، چاپ اول، منامه و بيروت، منشورات مکتبه العلوم العامة و دارالبلاغة، 1409- 1411 هـ . ق، 3 ز، 430+ 413+ 415 ص، وزيري.
زندگاني امام حسين (ع)، سيدهاشم رسولي محلاتي، چاپ اول، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامي، 1372، بيست + 591 ص، وزيري.
مقتل الحسين بن علي بن ابي طالب، طبراني، تصحيح و تعليق محمد شجاع ضيف الله، کويت، دارلأوراد، 1412 هـ . ق، 149 ص، وزيري.
ديوان الحسين بن علي عليه السلام، محمد عبدالرحيم (گردآوري و ترتيب و شرح) مقدمه حامد خفّاف، چاپ اول، بيروت دارالمختارات العربية، 1412هـ . ق ص، وزيري.
معجم ما کتب عن الرسول و اهل البيت صلوات الله عليهم، عبدالجبار رفاعي، چاپ اول، تهران، وزرات فرهنگ و ارشاد اسلامي، 1371 (1413 هـ . ق)، ج 7، ص 61-476 و ج 8، ص 5-155، وزيري.
يوم الطف مقتل الامام ابي عبدالله الحسين الشهيد، هادي نجفي، چاپ اول، [قم]، مؤلف، (مرکز پخش: انتشارات انوار الهدي)، ذوالحجة 1413 هـ . ق، 291 ص، وزيري
زفراوات الثقلين في ماتم الحسين عليه السلام، محمد باقر محمودي، چاپ اول، قم، مجمع احياء الثقافة الاسلامية، 1412-1414 هـ . ق، 2 ج، 416+409 ص، وزيري.
دارالمعارف الحسينية، محمدصادق محمد (کرباسي)، چاپ اول، لندن، المرکزالحسيني للدراسات، 1414 هـ . ق، 332؛ وزيري.
ترجمة الامام الحسين عليه السلام و مقتله من القسم غير المطبوع من کتاب الطبقات الکبير لابن سعد، ابن سعد، تصحيح سيد عبدالعزيز طباطبائي، چاپ اول، قم، مؤسسه آل البيت عليهم السلام لاحياء التراث، محرم 1415 هـ . ق، 121 ص، وزيري، سند.
عبرات المصطفين في مقتل الحسين عليه السلام، محمد باقر محمودي، چاپ اول، قم، مجمع احياء الثقاقة الاسلامية، 1415 هـ. ق، 2 ج، 472+391 ص، وزيري.
موسوعة کلمات الامام الحسين عليه السلام، لجنة الحديث معهد تحقيقات باقرالعلوم عليه السلام، منظمة الاعلام الاسلامي، چاپ اول، قم، دارالمعروف، 1373 (1415 هـ . ق)، يب + 878 ص، وزيري، نقشه.
قيام جاودانه (سخني چند پيرامون «عاشورا» و آفاق آن)، محمدرضا حکيمي، چاپ اول، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامي، 1373 (1415 هـ . ق)، 231 ص، رقعي.
ملحقات الاحقاق، سيد شهاب الدين مرعشي نجفي، به اهتمام سيد محمود مرعشي، چاپ اول، قم، مکتبة آيةالله المرعشي النجفي، 1415 هـ . ق، ج 27، 13+529 ص، وزيري.
فرهنگ عاشورا، جواد محدثي، قم، نشر معروف، 1374 (1416 هـ . ق)، 512 ص، وزيري
جزاء اعداء و قتله سيد الشهداء عليه السلام في دارالدنيا، سيدهاشم ناجي موسوي جزائري، چاپ اول [صحيح: دوم] قم، مؤلف (چاپخانه دانش)، 1418 هـ . ق، ج 1، 471 ص، وزيري.
خورشيد شهادت، پژوهشکده علوم انساني دانشگاه امام حسين (ع)، ويراسته محمد دانشگر و سيد هدايت جليلي، چاپ اول، تهران، دانشگاه امام حسين (ع)، 1374-1376، 4 د، 383+ 294+ 337+ 376 ص، وزيري.
مجموعه مقالات کنگره بينالمللي امام خميني (س) و فرهنگ عاشورا، چاپ اول، تهران، مؤسسه تنظيم و نشر آثار امام خميني (س)، 1374-1376، 6د، 433+ 433+ 413+ ده +442+ 718+ 336 ص، وزيري، جدول
بررسي و تحقيق پيرامون نهضت حسيني، سيدعلي فرحي، چاپ اول، تهران، دفتر نشر و فرهنگ اسلامي، 1375 (1417 هـ . ق)، 536 ص، وزيري.
قصه کربلا به ضميمه قصه انتقام، علي نظري منفرد، چاپ اول، انتشارات سرور، 1375 (1417 هـ . ق)، 701 ص، وزيري.
الامام الحسين عليه السلام في احاديث الفريقين من قبل الولادة الي بعد الشهادة، سيد علي موحد ابطحي اصفهاني، چاپ اول، [قم]، (چاپخانه امير)، 1414-1418 هـ . ق، ج 1، 2 و 4، 440+ 476+ 528 ص، وزيري، سند.
الحسين عليه السلام في القرآن، سيد محمد واحدي جيلاني، چاپ اول، مشهد، لاهيجي، 1418 هـ . ق، 259 ص، وزير بعنوان روي جلد: … تأويل آيات القرآن في سيدالشهداء عليه السلام.
ثارالله، خون حسين عليه السلام در رگهاي اسلام، حسين عندليب همداني، چاپ اول، قم، انتشارات در راه حق، 1376 (1418 ِ . ق)، 335 ص، وزيري.
مسندالامام الشهيد ابي عبدالله الحسين بن علي عليهما السلام، عزيزالله عطاردي (گردآوري و ترتيب)، چاپ اول، [تهران]، انتشارات عطارد با همکاري رابطة الثقافة و العلاقات الاسلامية و بنياد شهيد انقلاب اسلامي، 1376 (1418 هـ . ق)، 3 ج، (531+ 571+ 504) ص ، وزيري.
مسجد- 1888، شماره 66، بهمن و اسفند 1381، سال يازدهم
