چکیده
منطقه قفقاز نام خود را از رشته کوههای قفقاز گرفته است؛ این رشته کوهها از بندر آنابا (ساحل دریای سیاه) تا شبه جزیره آبشوران (ساحل دریای خزر) امتداد دارد، منطقه قفقاز به دامنه های شمالی و جنوبی این رشته کوهها گفته می شود، این رشته کوهها، قفقاز را به دو قسمت شمالی و جنوبی تقسیم می کند، قفقاز جنوبی شامل سه کشور آذربایجان، ارمنستان و گرجستان می شود.
قبل از فتوحات اسلامی، قفقاز به دست امپراطوران ایران و گاهی هم توسط بیزانس اداره می شد؛ اما بعد از ورود مسلمانان به این سرزمین اوضاع تغییر کرد و دین اسلام به تدریج در بین منطقه رایج شد. قفقاز ابتدا از طرف حاکمانی که خلفای اسلامی آنها را تعیین می کردند، اداره می شد؛ اما به تدریج با ضعف و ازبین رفتن حکومت مرکزی (خلافت) دولتهای جدیدی در این منطقه ظهور کردند، به عنوان مثال حاکمان ایخانانان، قره قویونلوها و آق قویونلوها (قبل از صفویه) در این منطقه حکمرانی می کردند.
در سال 907 هق صفویان در ایران به حکومت رسیدند، صفویان با این مناطق مخصوصا با شیروان دشمنی دیرینه ای داشتند، شاه اسماعیل حملات خود را به قفقاز جنوبی شروع کرد و پیروزیهایی نصیب او شد. در طول دوران حکومت صفویان حملات به قفقاز ادامه یافت و مناطق مختلف آن را در بر گرفت، البته این کشورگشایی های صفویان با موانع گوناگون مواجه شد، از جمله دولت قدرتمند عثمانی بر سر حاکمیت این مناطق، همیشه با صفویان در حال جنگ بودند.
صفویان بیش از 200 سال براین منطقه نفوذ داشتند و این نفوذ طبیعی است که بی تأثیر نبوده است. یکی از تأثیرات مهم وجود صفویان در این منطقه گسترش و ترویج مذهب حقه اهل بیت (ع) بود. با این که قلا نیز مذهب تشیع در این منطقه کمابیش وجود داشت؛ امام صفویان چون شیعه مذهب بودند با حاکمیت و حمایت خود باعث شدند که این مذهب طرفداران زیادی را در این منطقه پیدا کند.
در این پژوهش سعی شده است که سیر گسترش تشیع به وسیله صفویان در منطقه ای قفقاز جنوبی تحقیق و بررسی گردد و راههایی را که صفویان باری پیش بردن این هدف دنبال می کردند، توضیح داده شود، در ادامه بحث تلاش براین است که اوضاع سیاسی، اقتصادی و فرهنگی تشیع در قفقاز جنوبی در دوران صفویان بیان گردد.
کلید واژها: قفقاز، اران، شروان، داغستان، ارمنستان، گرجستان، صفویه.
