چکیده
این پایان نامه، اوضاع فرهنگی و سیاسی شهر مدینه در دوران امام سجاد(علیه السلام) و نقش آن امام در مدیریت فرهنگی و دینی مردم به‌رغم فشارهای زیاد دستگاه حکومت امویان بر آن حضرت را به تصویر می‌کشد.
نویسنده در دو بخش به تلاش‌های فکری و عملی امام سجاد(علیه السلام) در جلوگیری از وقوع انحراف های گسترده در جهان اسلام پس از شهادت امام حسین(علیه السلام) در کربلا اشاره کرده و اوضاع شهر مدینه در آن عصر را برای فعالیت‌های فرهنگی، عقیدتی، دینی امام سجاد ارزیابی و وصف می‌کند. وی در بخش اول از نوشتار خویش به اوضاع فرهنگی مدینه طی سال‌های پس از شهات امام حسین(علیه السلام) یعنی از سال 61 هجری تا زمان شهادت امام سجاد( (سال 95 هجری) پرداخته، نخست رابطه بین فرهنگ و تمدن را بررسیده و سپس از لحاظ جغرافیایی و تاریخی اهمیت مدینه در قالب مباحثی چون: چشمه‌های آب، راه‌های مواصلاتی، اسامی آن دیار و موقعیت تاریخی این شهر در قبل و پس از اسلام را شرح می‌دهد.
آن گاه با اشاره به اوضاع مضطرب سیاسی شهر مدینه در زمان خلافت امام سجاد(علیه السلام) و پس از واقعه عاشورا، سلطه بنی‌امیه بر اوضاع سیاسی و اجتماعی مدینه از زمان معاویه و پس از آن و قیام‌ها و جنبش‌های متعدد صورت گرفته بر ضد دستگاه حکومت یزید پس از واقعه کربلا و موضع‌گیری‌های سیاسی امام سجاد(علیه السلام) از این حوادث را بیان می‌نماید.
نگارنده در ادامه این بخش از نوشتار خود به اوضاع اجتماعی شهر مدینه درآن عصر پرداخته و وجود طبقات اجتماعی و فاصله شدید میان آن ها، تعصب شدید ضد شیعی و ضد اهل بیت، گسترش فساد اجتماعی، مانند غنا و موسیقی و اوضاع بد زندگی در آن زمان را وصف می‌کند. اوضاع ادبی زمان امامت امام سجاد(علیه السلام) در مدینه: مانند وضعیت شعر و خطابه، وضعیت علمی در آن زمان به ویژه اوضاع فقه، حدیث، تاریخ، علوم قرآن، تفسیر، قرائت لغت و…، از دیگر مندرجات این بخش محسوب می‌گردد.
در بخش دوم ضمن بررسی زوایایی از شخصیت و حیات امام سجاد(علیه السلام)، موضع‌گیری‌های سیاسی، اجتماعی، فرهنگی، عبادی، عقیدتی و عرفانی آن امام همام در آن اوضاع خفقان به تصویر کشیده می‌شود و تأثیر ایشان بر هدایت افکار عمومی با ادعیه صادر شده و همچنین ارشادهای تربیتی، اخلاقی، اعتقادی و اجتماعی حضرتش شرح و بررسی شده است.
واژگان کلیدی: نظام های اجتماعی – فرهنگی، نظام سیاسی، طبقات اجتماعی.
