چکیده
آسیب شناسی تمدن اسلامی از منظر دکتر سید حسین نصر، در مقام اندیشمندی سنت گرا و آگاه به دنیای مدرن، بدان جهت اهمیت دارد که او به دلیل پویایی اسلام به عنوان جوهره فرهنگ اسلامی، معتقد به حیات و موجودیت بالفعل تمدن اسلامی است.
به باور وی هر تمدنی برای رشد و بالندگی، بایستی از کاستی ها و عناصر منفی و هم چنین مزایای خود آگاه باشد. بدون شک تمدن اسلامی به ویژه در دو قرن اخیر یعنی پس از ظهور مدرنیسم در سطح جهانی با آسیب ها و چالش های بسیاری روبرو شده که تخریب بخش هایی از تمدن اسلامی در حوزه های علم، فرهنگ، معماری، هنر و سیاست که مولود دو عامل درونی و برونی است، از آن جمله می باشد.
با این رهیات، تغییر مبنای علوم از جهان بینی سنتی به مدرن و سرایت آن به ابعاد آموزشی و پژوهشی از عمده ترین آسیب های عرصه دانش است. در حوزه فرهنگ، تقدس زدایی از آن و نفوذ هویت فرهنگی بیگانه تحت عنوان جهانی شدن همزمان با تخریب تصویر اسلام، آسیب اساسی این بخش است. ظهور و توسعه جنبش های سیاسی متجدد و بنیادگرا که از معیارهای دوگانه در رفتار سیاسی سود می برند، در کنار نفوذ ملی گرایی مُلهم از غرب و دیدگاه های غربی در مورد حقوق بشر، آزادی و زنان از آسیب های حوزه سیاست است.
مشهود بودن این آسیب ها بدان دلیل است که این تمدن کاملا اسلامی نیست و اغلب آن چه اسلامی پنداشته می شود، بیشتر از نظریات علمی، سیاسی و فرهنگی غرب نشأت می گیرد، این امر باعث دوگانگی محسوسی در تمدن اسلامی گردیده است، دوگانگی مذکور عمده ترین چالش و آسیب حال حاضر این تمدن است.
با وجود این معضلات، تمدن اسلامی – بر خلاف تمدن غرب از آن منظر که مبانی آن بر امور ناپایدار و نسبی استوار است و لذا قادر به بازسازی خود نیست – قادر به بازسازی خویش است؛ زیرا اسلام به مثابه جوهره ثابت و ماندگار این تمدن کماکان پایدار است، بنابراین می توان با درک عمیق از ماهیت حقیقی دنیای مدرن و پاسخ مناسب به چالش های آن، از دیدگاه سنت اسلامی به زدودن این معضلات و آسیب ها و بازسازی و ترمیم تمدن اسلامی مبادرت نمود.
واژگان کلیدی: سید حسین نصر، تمدن اسلامی، آسیب شناسی، تجدد، سنت گرایی.
