چکیده
این نوشتار تلاشی است در نشان دادن نقش و نمای دانشمندان مسلمان شیعه – به شمولیت تمامی فرق آن – در تحول علوم ریاضی (حساب، جبر، هندسه و مثلثات)، که از قرن سوم – به عنوان اوج انتقال و پرورش علوم در اسلام – شروع شده و تا پایان دوره صفویه را در بر می گیرد.
مطالعات تاریخی به خوبی نشان می دهد که قید و بندهای مذهبی، در برخورد با علوم عقلی تا چه میزان تأثیر مستقیم در رشد و یا رکورد علمی آن مذهب و نهایتا جهان اسلام داشته است. در این بررسی کلیه دانشمندان ذکر شده، کسانی هستند که از نظر باور مذهبی منتسب به تشیع بوده، در گستره بزرگ انعطافی این مذهب زیسته اند و در برخورد با علوم عقلی به خصوص علوم ریاضی از تساهل فکری این مذهب استفاده کرده اند.
این بزرگان در ابتدای جنبش علمی خود توانسته اند فهم دقیقی از میراث علمی بشر قبل از اسلام، به دست آورند و ضمن ثبت و ضبط آن برای آیندگان، دست به خلاقیت های بزرگی زده و به دستاوردهایی برسند که هنوز برای بشر امروز طراوت و تازگی دارد. آنان با ابتکارات و نوآوری های خود گام های مؤثر و منحصر به فردی را در تحول علوم ریاضی برداشته اند. تأکید می شود سعی بر آن بوده است در این رساله تنها و تنها به ذکر نظریات دانشمندانی اکتفا شود که نقطه عطف در تحول علوم ریاضی بوده اند و نظریات مطروحه اکثرا منحصر به فرد باشد.
نگاه موضوعی طرح شده در پایان رساله، ما را به یک جمع بندی واضح و آماری نزدیک می کند که در آن می توان به سادگی شاهد زحمات علمی ریاضیدانان شیعیه بود.
با این همه بازهم جای خالی تحقیقات بیشتر در این زمینه به چشم می خورد. اکثر منابع موجود، به صورت کلی وارد بحث علوم ریاضی در اسلام شده اند و به جز اندکی، از این مهم غافل بوده اند. بی شک کتب و آثار خطی فراوانی از این دانشمندان به انزوای کتابخانه ها کشانده شده که نیازمند تحقیق و تصحیح عالمانه می باشند.
کلید واژه ها: حساب، جبر، هندسه، مثلثات، فلکی، نجوم، عدد، دانشمندان شیعه.
