میرزا علی اصغرخان ملقب به امین السلطان یا «اتابک اعظم»، از رجال، متنفذ، مقتدر و سیاست باز دوران قاجار به شمار می آمد که در دوره ی سلطنت سه پادشاه؛ ناصرالدین شاه، مظفرالدین شاه و محمدعلی شاه حیات داشت و به صدراعظمی رسید. در دودمان قاجاریان با توجه به مختصات و ساختار ملوک الطوایفی قدرتمند آن که به مرور، ظواهری ضعیف از دنیای مدرن فرنگی در آن بنا به نیاز و ضرورت های شخصی و اجتماعی جای باز می کرد، کمتر کسی می توانست در زمانی نسبتا طولانی، در مقاطع مختلفی از حکومت مداری سه پادشاه، تجربیاتی متمایز از دولت مداری را در منصب صدارتش به چالش کشد و سرانجام در یک بزنگاه و چالشگاه تاریخی کشوری، جانش را بستانند. مسلما امین السطانی که در دوره ی ناصرالدین شاه سال ها در دربار، وزیر اعظم دربار و سه سال صدارت عظمای رسمی و ملقب داشت، با شخصیتی که در جلوی مجلس در دوره ی مشروطه قبل از استبداد محمدعلی شاهی ترور شد، به لحاظ مشخصه های روانشناختی شخصیتی، تجارب فردی، تجارب سیاسی و تجارب جامعه شناختی از ساختار قدرتی که در آن کار می کرد، خصایص یکنواخت و یکسانی را در انبان نداشت. تا کنون در کتب مختلف از زوایای مختلف تاریخی و سیاسی به این شخصیت پرداخته شده است، بنابراین در این بررسی نیازی به پرداختن و دنبال کردن این مباحث دیده نشد، زیرا در تحقیقات قبلی مکرر انجام شده و نیازی به تکرار بحث نیست. به همین سبب این بررسی نگاه متفاوتی به مشخصه های شخصیتی این رجل سیاسی بر مبنای روایات رجال معاصرش را دنبال می کند و مسلما با توجه به مختصات کار و زمانی که او در آن زندگی و طی طریق می کرده، گریزی از مباحث تاریخی و سیاسی آن نیست، بنابراین به صورت بحثی پاراللی با آن حرکت خواهد کرد. با این حال این بررسی سعی دارد نگاه جدید و متفاوتی را از نقطه نظر شخصیتی ارائه دهد و نقش نقل یا روایت در تاریخ از طریق روایتگری راویان معاصر به خواننده این متن انتقال دهد و امین السطان را از طریق آن به طور مستقیم یا غیر مستقیم بازآفرینی نماید که توسط رجال معاصرش روایت شده بود. این تصوری ارائه شده ی منبعث از روایات با انگیزه های پس ذهنی راوی که بر مبنای روابط شخصی، ضوابط شغلی و غیرشغلی، موقعیت ها و مناصبات آن، زدوبندهای درون و برون درباری و نیز دوری یا نزدیکی افراد به شاه، ترسیم شده است، مسلما تمامی واقعیت امین السلطان را ارائه نمی دهد. به همین سبب ناگزیر چکیده ای از زندگی شخصی و سیاسی برخی راویان نیز ارائه شده تا نقطه نظر ایشان را بهتر دریابیم.
