موضوع این کتاب شناساندن یکی از چهره های مهم تاریخ معاصر ایران در سده ی بیستم میلادی است. پژوهشگر مؤلف این کتاب، با بررسی سنده های سیاسی و امنیتی و قانونی منتشر شده در کتاب ها و مطبوعات، و بازخوانی متن های تاریخی معاصر، کوشیده است خواننده را از دوره های گوناگون زندگی پرفراز و نشیب خلیل ملکی آگاه سازد.
معرفی کتاب
خلیل ملکی از کسانی است که نام او با مفهوم استقلال ایران گره خورده است. کوشش های سترگ او در یک نیم قرن فراگیری و آموزاندن دانش سیاسی و رفتار سیاسی، که همانا حرکت در دایره ی ممکن ها بود، از او در تاریخ ایران چهره ای منحصر به فرد ساخته است.
او از کسانی است که در دوران آموزش در غرب از جایگاه میهن خود، آگاهی ای راستین به دست آورد، و برای برآوردن نیازهای آن، دانش آموخت و دانش آموزاند. نقش کم مانند او در راهنمای نسل جوان که در معرض خطرهای برآمده از ماجراجویی و هیجان زدگی های معمول بود، او را درخور دریافت فرنام «آموزگار بزرگ» می کند؛ آموزگاری که به شاگردان خود در کنار آموزش دیدگاه های اجتماعی ،درس استقلال و آزادفکری داد. موضوع کتاب پیش رو شناساندن خلیل ملکی به عنوان یکی از چهره های مهم تاریخ معاص ایران در سده ی بیستم میلادی است.
پژوهشگر مؤلف این کتاب، با بررسی سنده های سیاسی و امنیتی و قانونی منتشر شده در کتاب ها و مطبوعات، و باخوانی متن های تاریخی معاصر، کوشیده تا خواننده را از دوره های گوناگون زندگی پرفراز و نشیب خلیل ملکی آگاه سازد. او در صفحات مختلف این کتاب، از کوشش های خلیل ملکی در دوران پیش و پس از شهریور 1320، در راه سازماندهی مبارزات ضداستعماری با انگلستان و روسیه ی شوروی، همراهی او و حزبش با جنبش ملی کردن صنعت نفت و پس از آن، کوشش برای بالندگی نهضت ملی ایران و تشکیل «جبهه ی ملی سوم» سخن گفته است.
گزارش از کوشش های اندیشگی خلیل ملکی برای برپایی سوسیالیسم ایرانی، و مبارزه با چیرگی فکری اتحاد جماهیر شوروی بر جنبش جهانی چپ، از دیگر کارهایی است که پژوهشگر مؤلف این کتاب انجام داده است. مطالب این کتاب در دو قسمت تنظیم شده است.
یکی به صورت ارائه ی گزارشی از وضعیت ایران در سال های پس از شهریور 1320 و طرح و بحث موضوع نفت که به آغاز دوره ی تازه ای از فعالیت های سیاسی خلیل ملکی پس از انشعاب او و دوستانش از حزب توده انجامید و توضیح گوشه هایی از رویکرد او به این مقوله، و دیگری نیز دوره ی بعدی فعالیت های سیاسی خلیل ملکی پس از شکست جنبش ملی شدن صنعت نفت در سال های بعد از 28 مرداد 1332 که به دستگیری دوباره ی او انجامید، متن مدافعات خلیل ملکی در دادگاه نظامی که انگیزه ی اصلی و نخستین در شکل گیری این کتاب که در دفاع از وی نام گرفته، بخش سوم این کتاب را تشکیل داده است.
مطالعه این بخش از کتاب، خواننده را با جنبه های گوناگون زندگی سیاسی خلیل ملکی و دیدگاه های مستقل او که در متن های سیاسی ایران به «راه سوم» مشهور شده، آشنا می کند. آگاهی از آنچه خلیل ملکی در سال های جنبش ملی شدن صنعت نفت در سنگر استقلال خواهان ایرانی انجام داد، روشن کننده ی بسیاری از ابهامات تاریخ معاصر ایران است.
عناوین بخش های این کتاب:
بخش نخست: به پیشواز توفان
بخش دوم: خلیل ملکی پس از کودتای 28 مرداد
بخش سوم: محاکمه و دفاعیات خلیل ملکی
بخش چهارم: سه گفتار در باب ابعاد نظری انشعاب های سیاسی
بخش پنجم: پیوست ها
