دورۀ سلجوقی از نظر فکری از جایگاه خاصی در تاریخ ایران برخوردار است. در این پژوهش به جریان تفکر ذیل چهار جریان فقه و شریعت، تصوف، علوم عقلی و فلسفی و اندیشۀ سیاسی و اندرزنامه نویسی پرداخته شده است.
معرفی کتاب
ظهور و گسترش اسلام و برداشته شدن مرزهای سیاسی و به دنبال آن نزدیکی فرهنگ و تمدن های ایرانی، سریانی، مصری، هندی، یونانی و رومی، زمینه و بستر مناسب را برای تعاملات فرهنگی و اندیشه ای در جهان اسلام فراهم کرد. در این میان، تأکید اسلام بر اهمیت علم و دانش و همچنین ضرورت حضور در عرصۀ نبرد فرهنگی – ایدئولوژیک با جریان های مذهبی وتمدنی متعدد، موجب رشد جریان های فکری در جهان اسلام شد که در نوع خود کم نظیر بود. این فرایند با حضور و ورود دستگاه خلافت به عرصۀ تفکر و نیز شکل گیری قدرت های منطقه ای و محلی، شتابی افزون گرفت و زمینه را برای رقابت و نیز بالندگی فزایندۀ آن جریان ها فراهم کرد.
دورۀ سلجوقی از نظر فکری از جایگاه خاصی در تاریخ ایران برخوردار است. در این پژوهش به جریان تفکر ذیل چهار جریان فقه و شریعت، تصوف، علوم عقلی و فلسفی و اندیشۀ سیاسی و اندرزنامه نویسی پرداخته شده است. جریان فکری فقه و شریعت در دورۀ سلجوقی جایگاه خود را در مقام جریانی مسلط تثبیت کرد. تصوف شریعت محور نیز در این دوره موفق به نظریه پردازی در مبانی فکر خود شد. ولی در دورۀ سوم سلجوقی تصوف سکری که به حاشیه رانده شده بود، مجال رشد یافت. جریان فکری عقل محور و فلسفی نیز دراین دوره به حاشیه رانده شده بود، مجال رشد یافت. جریان فکری عقل محور و فلسفی نیز دراین دوره به واسطۀ بازبینی انتقادی در میراث فکری مکتب فکری ابن سینا، با شریعت امتزاج یافت و بخش دیگری از آن نیز ذیل تصوف قرار گرفت و درقامت حکمت اشراقی ظاهر شد. اندیشۀ سیاسی و اندرزنامه نویسی دربارۀ نظام پادشاهی و دامنۀ اختیارات آن پرداختند و در کنار آن، اندرزهایی برای حکمرانی بهتر به حاکمان سیاسی دادند.
این کتاب حاوی پنج بخش است:
بخش اول: نگاهی به تحولات سیاسی در دورۀ سلجوقی
فصل اول: سلجوقیان از گمنامی تا سلطانی
فصل دوم: دورۀ تثبیت و تحکیم قدرت سلجوقی
فصل سوم: تجزیۀ قلمرو و نظام دیوان سالاری سلجوقی
بخش دوم: جریان های فکری شریعت محور
فصل اول: جریان فکری شریعت محور در دورۀ شکل گیری سلجوقی
فصل دوم: استیلای شافعی – اشعریان در دورۀ تثبیت سلجوقی
فصل سوم: جریان های فقهی در دورۀ افول سلسلۀ سلجوقی
فصل چهارم: تحول در وضعیت جریان فکری اسماعیلیان
بخش سوم: تصوف در دورۀ سلجوقی
فصل اول: تصوف در دورۀ شکل گیری سلسلۀ سلجوقیان
فصل دوم: سلجوقیان و تثبیت جایگاه تصوف فقاهتی – فقاهتی
فصل سوم: افول سلسلۀ سلجوقی و نقش آن در تصوف
بخش چهارم: وضعیت جریان فکری – فلسفی و عقل گرا در دورۀ سلجوقی
فصل اول: وضعیت جریان فکری عقل محور در دورۀ شکل گیری سلجوقیان
فصل دوم: وضعیت جریان عقل محوری در دورۀ دوم سلجوقی
فصل سوم: تحول در فلسفۀ اسلامی
بخش پنجم: جریان فکری اندیشۀ سیاسی در عصر سلجوقی
فصل اول: تحول در متون فقه سیاسی در نسبت با تحولات سیاسی
فصل دوم: سنت اندرزنامه نویسی مبنای نظری تمرکزگرایی و دیوان سالاری سلجوقی
فصل سوم: زوال سلجوقی و استمرار رویکرد اندرزنامه نویسی در سنت تاریخ نگاری
