حجة الاسلام و المسلمین مهدی پیشوایی روز پنج شنبه 19 تیر 1393 به سوالات تاریخی مخاطبان رادیو معارف پاسخ گفت: منابع تاریخ دسته اول برای مطالعه درباره اوضاع اقتصادی مردم در دوران امام علی (ع)، مساله رومی بودن مادر امام زمان (عج) و مادر امام سجاد (ع) و ارتباط دادن مساله امامت با پادشاهان، داستان قیام صاحب زنج در بصره، ماه رمضان قبل از اسلام، مساله جانفشانی دوباره حبیب بن مظاهر، علت دوری قبر حر بن یزید با حرم امام حسین(ع)، چرایی دفن حضرت زینب در دمشق، سرباز زدن معاویه بن یزید از خلافت، علت استقرار بنی عباس بر سر خلافت، سرنوشت یهودیان قلعه خیبر پس از فتح توسط پیامبر (ص)، مساله اسارت کودکان و زنان در جریان بنی قریظه، حج نرفتن امام حسن عسکری (ع).
1- لطفا منابع تاریخ دسته اول برای مطالعات عمیق درباره اوضاع اقتصادی مردم در دوران امام علی (ع) معرفی کنید.
پیشنهاد می کنیم به کتاب موسوعة علی بن ابیطالب (ع) تالیف آقای ری شهری و همکارانشان، جلد 4، فصل 5 بنام السیاسه الاقتصادیه مراجعه نمایند. در این فصل، سیاست اقتصادی و مالی امام علی (ع) را مطرح کرده اند و طبعا وضع اقتصادی مردم هم آمده است که ترجمه فارسی با نام دانشنامه امام علی توسط انتشارات دارالحدیث منتشر شده است.
2- آیا می توانیم بگوییم که مادر امام زمان (عج) که رومی هستند و همسر امام حسین (ع) که دختر پادشاه ایران هستند، بخاطر این که اهل بیت را به امپراتوری وصل کنند چنین پیشینه هایی برای آن ها ساخته اند؟ با توجه به این که مدارکی که این مطالب را ثابت می کند زیاد قوی نیستند.
چنین احتمالی وجود ندارد؛ زیرا این مطلب در گزارش ها و روایات کتاب های شیعه وجود دارد، نه این که دیگران نوشته باشند. البته ازدواج امام حسین (ع) با دختر یزدگرد محل بحث است؛ هرچند مشهور است. ولی نمی توان گفت که مخالفان آن را درست کرده اند.
از آن طرف برخی از مخالفان شیعه از این قضیه بهره برداری سوء کرده اند؛ مخصوصا در مورد بحث ازدواج امام حسین (ع) با دختر پادشاه ایرانی وسیله تهمت نسبت به شیعه قرار داده اند و گفته اند: اصل ولیعهدی را شیعه از طریق این وصلت از دربار ایران گرفته اند و ائمه را یکی از بعد از دیگری وارث امامت می دانند و این تفکر را از طریق آشنایی با دربار ایران کسب کرده اند.
3- داستان قیام صاحب زنج در بصره را شرح دهید.
شخصی بنام علی بن محمد معروف به صاحب زنج، در بصره قیام کرد و این قیام به مدت 15 سال طول کشید. از این جهت به او صاحب زنج می گفتند که طرفداران او سیاه پوست و از بردگان اهل زنگبار بوده اند.
او در سال 255 هجری قمری در زمان خلافت الموفق بالله عباسی در بصره قیام کرد. این شخص از نارضایتی مردم و تبعیض اجتماعی و طبقاتی که مردم از دستگاه خلافت ناراضی بودند مخصوصا سیاه پوستان که بصورت برده در بصره کار می کردند بهره برداری کرد. برده ها و کارگران و سیاه پوستان را دور خود جمع کرد و به آن ها وعده داد که از فشار نجاتشان می دهد . قدرت و پیروان زیادی پیدا کرد و هر چه سپاه برای شکست او فرستادند شکست خورد. این شخص خودش را از نسل زید بن علی الحسین معرفی کرد ولی می گویند هیچ نسبتی نداشته است.
4- اعراب قبل از این که ایمان بیاورند در ماه رمضان چکار می کردند؟ و این ماه در نظر آن ها چه جایگاهی داشته است؟
این ماه از نظر آن ها خصوصیت و امتیازی نداشت بلکه آن ها چهار ماه حرام را محترم و شریف می دانستند. البته ماه رمضان به این نام شناخته می شد. این ماه از ماه های گرم آن ها بود. ابوریحان بیرونی در آثار الباقیه ادعا می کند که آن ها ماه هایشان ثابت بود و قمری نبود. و لذا رمضان همیشه ماه رمضان به تابستان می افتاد. آن ها مثلا از باب تفأل، ربیع الاول را بهار می گفتند ولی در پاییز بود. آن ها در نامگذاری رسم داشتند که چیزهای بد را نام خوب می گذاشتند.
موید این مطلب آیه شریفه «انما النسیء زیادة فی الکفر» است که معلوم می شود ماه ها ثابت بوده و آن را کم و زیاد می کردند تا بتواننند جنگ کنند.
5- این که می گویند حبیب بن مظاهر دو دفعه جانش را فدای امام حسین کرده است یک دفعه در یک مهمانی در کوچکی امام حسین (ع) از پشت بام می افتد صحت دارد؟ چرا قبر حر بن یزید ریاحی یازده کیلومتر از کربلا فاصله دارد؟
مطلبی که درباره جانفشانی حبیب بن مظاهر نقل شد را در جایی ندیدم و در منابع معتبر ما نیامده است.
در مورد قبر حر، علتی برای این امر ذکر می کنند. مرحوم ملا محمد هاشم خراسانی در منتخب التواریخ نوشته اند: می گویند افراد قبیله حر او را در آن فاصله دفن کرده اند و جز این چیزی به دست ما نرسیده است.
6- چرا حضرت زینب در دمشق مدفون هستند؟
در مورد محل دفن حضرت زینب سه نقل وجود دارد؛ دمشق، قاهره و مدینه. برخی از مورخان معتقدند که ایشان نهایتا به مصر سفر کردند و علت این سفر، تبعید ایشان توسط یزید بوده است. خانم مصر را انتخاب کردند و در آن جا از دنیا رفتند و الان هم در مصر زیارتگاه و بقعه ای دارند.
برخی هم معتقدند که اهل بیت از آن سفری که برگشتند، معلوم نیست از مدینه خارج شده باشند؛ بنابراین علی القاعده باید در مدینه دفن شده باشند؛ هرچند قبرشان معلوم نیست.
در قول دیگری آمده است که قطحی در مدینه پیش آمد و مردم در تنگنای مالی قرار گفتند و عبدالله بن جعفر همسر حضرت زینب (س) در شام مزرعه داشت. به شام رفتند تا از محصولات آن استفاده کنند و حضرت زینب (س) را هم همراه بردند و در آن سفر بود که ایشان از دنیا رفتند. البته هر سه قول برای خودش دلایلی دارد و هر کدام نیز اشکالاتی دارد.
7- آیا درست است که فرزند یزید از ولیعهدی سرباز زدند؟
از نظر تاریخی مسلم است که معاویه بن یزید مدت کوتاهی به خلافت رسید و مردم شام با او بیعت کردند. می گویند چهل روز بیشتر طول نکشید که استعفا کرد و گفت این مسوولیت که پدر وجدم قبول کردند بس است.
بنی امیه او را متهم کردند که معلمی داشته که فکر او را خراب کرده است. معلمش را نابود کردند. همچنین مورخان طرفداران بنی امیه و یزید نسبت به معاویه دوم بدگویی می کنند که بی عرضه و مریض احوال بوده است.
8- چرا بعد از امویان بنی عباس بر سر خلافت آمدند؟
بنی عباس با همکاری علویان یعنی سادات، مشترکا بر ضد بنی امیه قیام کردند و چندین سال طول کشید و سرانجام پیروز شدند. آخرین خلیفه بنی امیه، مروان حمار کشته شد و سلطنت آن ها منقرض شد. بنی عباس با ناجوانمردی سادات را کنار زدند و قدرت را به دست گرفتند.
9- سرنوشت یهودیان قلعه خیبر پس از فتح توسط پیامبر (ص) چه شد؟
یهودیان خیبر بعد از شکست به رسول خدا (ص) پیشنهاد کردند که شما نمی توانید این مزارع و نخلستان ها را نگه دارید و آباد کنید. گفتند که اجازه بدهید همین جا بمانیم و این باغات را آباد و اداره کنیم. رسول خدا (ص) موافقت کرد و قرار دادی با آن ها امضاء کرد که آن ها بمانند و این مزارع در دست آن ها باشد ولی هر سال نصف درآمد و محصولات را به حکومت اسلامی بپردازند. نماینده ای از طرف رسول خدا (ص) می رفت و درآمد را برآورد می کرد .
بعدها عمر بن خطاب در دوران خلافت خویش، آن ها را بکلی از جزیرة العرب بیرون کرد و گفت که حدیثی از رسول خدا (ص) داریم که دو دین در یک کشور جمع نمی شود.
10- دلیل این که گفته می شود در بعضی پیمان شکنی های یهود، رسول خدا (ص) دستور اسارت زنان و کودکان را می داده اند چه بوده است؟
در توضیح این مساله باید به دو مقدمه اشاره کرد:
1- این در مورد همه یهودیان نبوده است و تنها در مورد بنی قریظه نقل شده است. اگر این ها حالت جنگی با مسلمانان نداشتند و می خواستند در دین خودشان باقی بمانند مانعی نداشت و سالیانه مالیاتی بنام جزیه می دادند که مبلغش متناسب با وضع مالی فرد بود.
2- اسیری زنان و کودکان امری متقابل بوده است و در گذشته نیز سابقه داشته است و این اختصاص به مسلمانان نداشته است. رسول خدا (ص) نیز هیچوقت قصد به اسارت گرفتن نداشت و در برخی موارد اگر نیز بود دلیل خاص خود را داشت. مثلا در جنگ حنین که قبیله ثقیف و هوازن آماده می شدند تا به شهر مکه حمله کنند گزارش به رسول خدا (ص) رسید. ایشان با هزار نفری که از مدینه آمده بودند و دو هزار نفر هم که تازه در مکه مسلمان شده بودند حرکت کردند و در دره ای بنام حنین به هم رسیدند.
قبیله هوازن و بنی سعد و ثقیف، اشتباه محاسباتی کرده بودند و تمام زن و بچه های خود را نیز همراه آورده بودند. گفتند این کار را می کنیم تا نیروهایمان خوب بجنگند و بدانند اگر خوب نجنگند زن و بچه هایشان اسیر می شود. در هر صورت شکست خوردند و شش هزار نفر اسیر و چهل هزار گوسفند و چند هزار شتر و غنایم عجیب دیگر به دست مسلمانان رسید.
نمایندگانشان آمدند تدبیری اندیشیدند و بزرگانی از قبیله بنی سعد را محضر ایشان فرستادند و عرض کردند که توجه داشته باشید اسیران این اردوگاه، خاله های رضاعی و خواهران شما هستند. قبیله بنی سعد همان قبیله حلیمه سعدیه دایه پیامبر (ص) بود. اگر طرف ما یک امپراتور بود وضع فرق می کرد. الان طرف ما یک پیامبر خداست و راضی نباشید ک محارم شما در اسیری بمانند.
پیامبر (ص) فرمودند: این حرف ها را بین نماز ظهر و عصر بزنید. آن ها نیز این حرف ها را زدند. فرمود: من سهم خودم از این اسیرها و سهم بنی عبدالمطلب را بخشیدم و آزاد کردم و بقیه اختیار خودشان را دارند. آن ها نیز همه اسیران را آزاد کردند و یک نفر گفت که من سهم خودم را می خواهم و رسول خدا (ص) با زحمت نظر او را با وعده بهشت جلب کرد.
در بحث ما، یهودیان در مدینه سه قبیله یهودی بودند و پیامبر (ص) با آن دوتای دیگر چنین رفتاری نکردند. این کار در مورد بنی قریظه نقل شده است که دلیل خاص خودش را دارد و خودشان مسبب این کار شدند. بعضی ها اصل قضیه را منکر هستند و البته در قرآن سوره احزاب آیه 26 اشاره می کند ولی مختصر است و به زن و بچه اشاره نشده است.
در محاصره مدینه که پشت خندق اردو زده بودند و کل مسلمانان مردان جنگی سه هزار نفر بودند و لب خندق موضع گرفته بودند، در حالی که سپاه احزاب، ده هزار نفر بودند. وضع بسیار دشوار بود و در آیات سوره احزاب این وضعیت توصیف شده است و وضعیت به گونه ای بود که جان هایشان به لبهایشان رسید.
به رسول خدا (ص) خبر رسید عده ای از بنی قریظه دارند از پشت سر عملیات انجام میدهند، چون در پناهگاهی بود که زنان و سالخوردگان را جا داده بودند. یک روز صفیه عمه رسول خدا (ص) که در آن پناهگاه بود، دید که یکی از یهودیان بنی قریظه وارد این پناهگاه شد. رو به حسان بن ثابت کرد و گفت: ببین این یهودی وارد شده و او را بیرون کرد. گفت: اگر اهل جنگ بودم این جا نبودم. شمشیر کهنه ای پیدا کرد و یهودی را کشت و جنازه اش را بیرون کرد.
تقصیر این صفیه و زن ها بچه چه بود؟ باید حساب کنند که اگر فردا شکست خوردند وضع عوض می شود. کار به جایی رسید که از بین سپاهیان، پانصد نفر را جدا کرد تا از شهر حمایت کنند. در کوچه های مدینه راه می رفتند و تکبیر می گفتند تا یهودیان بدانند این جا صاحب دارد.
بعد از جنگ، آن ها سعد بن معاذ را داور انتخاب کردند و او چنین نظری داد. در تمام تاریخ ها خود آن ها هیچ وقت معترض نبودند و حالا به ذهن ما می آید. راههای بازگشت و زنده ماندن را پیش روی آن ها گذاشتند. آن حکم نیز مطابق حکم تورات بود.
برخی از آنها واقعا لجاجت به خرج دادند، مثلا حیی بن اخطب رو کرد به رسول خدا (ص) و گفت من از دشمنی با تو پشیمان نیستم و هر کس را خداوند خار سازد خار می شود. یعنی خواست خدا این بوده است. یکی دیگر را آوردند و گفتند که تسلیم شو به تو امان می دهیم. او حاضر نشد. بنابریان مسببش خود این ها بودند.
11- آیا درست است که امام حسن عسکری اصلا به سفر حج نرفتند؟
تشرف ایشان به حج ثبت نشده است و من نیز جای دیگری ندیده ام.
