مادران کدام یک از اهل‌بیت (علیهم السلام) کنیز بودند؟
سخن تاریخ: مادران امام سجاد(علیه السلام)، امام کاظم(علیه السلام)، امام رضا(علیه السلام)، امام جواد(علیه السلام)، امام هادی(علیه السلام)، امام حسن عسکری(علیه السلام) و امام مهدی(عجل الله تعالی فرجه الشریف)، کنیز بوده‌اند و منابع روایی و تاریخی آنها را به نیکی ستوده‌اند.
مادر امام سجاد (علیه السلام)
مادر امام سجاد(علیه السلام) را از کنیزان ایرانی و دختر یزدگرد سوم، آخرین پادشاه ساسانی، دانسته‌اند.[۱] و برای او نام‌های مختلفی از جمله «غزاله»، «شاه‌زنان»،[۱] «خوله»[۲] و «شهربانو» ذکر کرده‌اند.[۳] براساس روایتی در کتاب اصول کافی امام علی(علیه السلام) به فرزندش امام حسین(علیه السلام) سفارش کرد از همسرش شهربانو به خوبی محافظت کند، زیرا در آینده‌ای نزدیک برای وی فرزندی خواهد آورد که بهترین اهل زمین خواهد بود.[۴]
مادر امام کاظم (علیه السلام)
حُمَیدَه مادر امام کاظم(علیه السلام) بود.[۵] بنابر روایتی، امام باقر(علیه السلام) حمیده را از برده‌فروشی خرید و به فرزندش امام صادق(علیه السلام) بخشید.[۶] بنابر منابع حدیثی، امام صادق(علیه السلام) پاسخگویی به سؤال فقهی یکی از اصحاب خود را به همسرش حمیده، ارجاع داده و از او خواست تا کنیزش را نزد حمیده بفرستد و پاسخ سؤالش را دریافت کند.[۷] امام صادق(علیه السلام) حمیده را به همراه برخی دیگر، برای ادای حقوق اهل مدینه می‌فرستاد.[۸] همچنین حمیده یکی از پنج نفری شمرده شده که امام صادق(علیه السلام) به عنوان وصی خود معرفی کرد.[۹]
مادر امام رضا (علیه السلام)
نجمه، مادر امام رضا(علیه السلام)، کنیز بود.[۱۰] بر اساس روایتی، روزی حمیده پیامبر(صلی الله علیه و آله) را در خواب دید که به او دستور داد نجمه را به ازدواج فرزندش موسی(علیه السلام)درآورد؛ زیرا فرزندی به دنیا خواهد آورد که بهترین فرد روی زمین است. حمیده کنیزش نجمه را به فرزندش امام کاظم(علیه السلام) بخشید و از او خواست در حق وی نیکی کند.[۱۱] نجمه را از زنان مؤمن و پارسا دانسته‌اند.[۱۱]
مادر امام جواد (علیه السلام)
سَبِیکه، معروف به سبیکه نُوبِیَّه و خَیْزُران، مادر امام جواد(علیه السلام) بود. بنابر روایات، او کنیز[۱۲] و از خانواده ماریه قبطیه همسر پیامبر(صلی الله علیه و آله) بود.[۱۳] مسعودی، تاریخ‌نگار قرن چهارم قمری، در کتاب اثبات الوصیة او را ستوده است.[۱۴]
مادر امام هادی (علیه السلام)
سمانه مغربیه، مادر امام هادی(علیه السلام)،[۱۵] کنیزی بود که به دستور امام جواد(علیه السلام) به هفتاد دینار خریداری شد.[۱۶] او بسیار روزه می‌گرفت و نماز می‌خواند.[۱۷] امام هادی(علیه السلام) در حدیثی، مادرش را عارف بر حقش و اهل بهشت دانسته است.[۱۸] وی در زمره زنان راوی حدیث نیز، نام برده شده است.[۱۹]
مادر امام حسن عسکری (علیه السلام)
حُدَیث مادر امام عسکری(علیه السلام)، کنیز[۲۰] و متولی موقوفات و صدقات آن امام بود. او همچنین واسطه بین امام مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) و مردم نیز بود. منابع شیعی از حُدیث به بزرگی یاد کرده و او را ستوده‌اند.[۲۱] علامه مجلسی در کتاب جلاء العیون او را زنی عفیف، کریم و در نهایتِ ورع و تقوا معرفی می‌کند[۲۲] و شیخ عباس قمی در انوار البهیه می‌نویسد وی پارساترین و پاکدامن‌ترین بانوی زمان خود بوده و راویان او را از بانوان عارف و صالح برشمرده‌اند.[۲۳] نام او را سلیل و جَدّه نیز گفته‌اند.[۲۴]
مادر امام زمان (عجل الله تعالی فرجه الشریف)
مادر امام زمان (عجل الله تعالی فرجه الشریف) را کنیزی به اسم «نرجس» دانسته‌اند.[۲۵] برای او نام‌های دیگری همچون «صَقِیل» و «سوسن» نیز ذکر شده است.[۲۶]
منابع
1- اربلی، کشف الغمة فی معرفة الأئمة، ۱۳۸۱ق، ج۲، ص۷۴.
2- جمعی از عالمان، مجموعة نفیسة فی تاریخ الأئمة علیهم السلام، ۱۴۲۲ق، ص۲۰.
3- شیخ صدوق، عیون أخبار الرضا علیه السلام، ۱۳۷۸ق، ج۱، ص۴۱.
4- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج۲، ص۳۶۹.
5- ابوالفرج اصفهانی، علی بن حسین، مقاتل الطالبیین، دارالمعرفة، ص۴۱۳.
6- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ۱۳۶۳ش، ج۱، ص۴۷۷.
7- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ۱۳۶۳ش، ج۴، ص۳۰۱.
8- حر عاملی، محمد بن حسن، هدایة الامة، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۳۳۱.
9- قرشی، باقرشریف، حیاة الامام موسی بن جعفر(ع)، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۴۱۵–۴۱۶.
10- شیخ صدوق، عیون أخبار الرضا علیه السلام، ۱۳۷۸ق، ج۱، ص۴۱.
11- شیرازی، علی، زنان نمونه، ص۲۴۰، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه.
12- مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۵۰، ص۱، بیروت.
13- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج۱، ص۴۹۲، ۱۴۰۷ق.
14- نگاه کنید به مسعودی، علی بن حسین، اثبات الوصیة للامام علی بن ابی‌طالب(ع)، ص۲۱۶، ۱۳۸۴ش.
15- امین، سید محسن، اعیان الشیعه، ج۲، ص۳۶، دارالتعارف للمطبوعات؛ طبرسی، فضل بن حسن، اعلام الوری، دارالکتب الاسلامیه، ص۳۵۵.
16- حسون، أعلام النساء المؤمنات، ۱۳۷۹ش، ص۵۱۷.
17- محلاتی، ذبیح‌الله، ریاحین الشریعه، ج۳، ص۲۳، دارالکتب الإسلامیه.
18- طبری، محمد بن جریر، دلائل الامامه، دارالذخایر، ص۲۱۶.
19- قهپایی، عنایةالله، مجمع الرجال، ج۷، ص۱۷۶، نشر اسماعیلیان.
20- مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۵۰، ص۲۳۷–۲۳۸، ۱۴۰۳ق.
21- قمی، عباس، منتهی الآمال، ج۲، ص۶۴۹.
22- مظفری، حیدر، مادران چهارده معصوم(ع)، ص۲۱۰؛ مجلسی، محمدباقر، جلاء العیون، ص۹۸۹.
23- قمی، عباس، انوار البهیه، ص۴۷۳.
24- قمی، منتهی الآمال، جماعة المدرسین، ج۲، ص۶۴۹
25- شیخ صدوق، عیون أخبار الرضا علیه السلام، ۱۳۷۸ق، ج۱، ص۴۱.
26- ابن ابی‌الثلج بغدادی، تاریخ أهل البیت نقلا عن الأئمة علیهم السلام، ۱۴۱۰ق، ص۱۲۵.
