آیا امام جواد (علیه السلام) به شهادت رسیدند؟

آیا امام جواد (علیه السلام) به شهادت رسیدند؟

سخن تاریخ: قول مشهور در مورد رحلت امام جواد(ع) این است که این امام به شهادت رسیده است. مطابق این قول، گفته شده که معتصم خلیفه عباسی امام جواد(ع) را مسموم کرده است. برخی گفته‌اند در منابع اولیه تاریخی موضوع شهادت امام جواد(ع) مطرح نشده است و کسانی مانند شیخ مفید و طبرسی گفته‌اند که شهادت امام جواد(ع) برای آنها اثبات نشده است.

رحلت امام جواد(ع) در سال ۲۲۰ هـ. ق واقع شده است و سن ایشان هنگام رحلت ۲۵ سال بوده است.[۱] قول مشهور در ارتباط با رحلت امام جواد(ع) این است که او توسط معتصم (۲۲۷ق) خلیفه عباسی مسموم شده و به شهادت رسیده‌ است. ابن شهر آشوب (درگذشت ۵۸۸ق) می‌نویسد: «امام جواد(ع) در آخر ذی‌القعده در بغداد مسموم شد»[۲] ابن فَتّال نیشابوری (درگذشت ۵۰۸ق) می‌نویسد: «امام جواد(ع) در آخر ذی‌القعده به واسطه سم به شهادت رسید»[۳] سید محمد کاظم قزوینی می‌نویسد: «چیزی که واضح است و شکی در آن نیست این است که امام جواد(ع) به مرگ طبیعی از دنیا نرفته است. هیچ‌یک از مورخین نگفته‌اند که امام به واسطه مرض یا دردی از دنیا رفته است. بلکه قول صحیح آن است که بگوئیم: مورخین و محدثین (مگر تعداد بسیار نادری) اتفاق بر این دارند که امام جواد(ع) توسط معتصم مسموم شد.[۴]

در کتاب اثبات الوصیه، منسوب به مسعودی (درگذشت ۳۴۶ق) آمده است: «هنگامی که امام جواد(ع) به عراق (بغداد) آمد معتصم و جعفر (پسر مأمون) در فکر کشتن امام جواد(ع) بودند. جعفر خواهرش ام‌الفضل را وسیله اجرای نیرنگ خود قرار داد؛ زیرا می‌دانست که ام‌الفضل، با اینکه علاقه شدیدی به امام جواد داشته، از آن حضرت روی گردانده است؛ زیرا ام‌الفضل دارای فرزند نشد ولی سمانه (همسر دیگر امام) دارای فرزند گردید. بر همین اساس ام‌الفضل جواب مثبت به برادرش جعفر داد و آنها مقداری زهر در درون انگور رازقی نمودند. امام جواد(ع) انگور رازقی را دوست می‌داشت وقتی آن حضرت از آن انگور خورد مسموم گردید…».[۵] طبری (شیعی) نیز می‌نویسد: «سبب وفات امام جواد(ع) این بود که ام‌الفضل دختر مأمون وقتی دید خداوند از همسر دیگری فرزندی به امام جواد(ع) داده است با سمی که در دانه‌های انگور وارد کرد امام(ع) را به شهادت رساند.[۶]» مرحوم مجلسی نقل کرده شهادت امام جواد(ع) به واسطه سعایت (سخن‌چینی) ابی‌داود قاضی وقت در نزد خلیفه و توسط یکی از دبیران وزرای معتصم انجام گرفته است.[۷] در این روایت نیز شهادت امام را به واسطه سمّی می‌داند که کاتب معتصم به امام جواد(ع) داده است.

برخی گفته‌اند معتصم امام جواد(ع) را توسط منشی یکی از وزرایش مسموم و شهید نمود.[۸]

وفات

اغلب منابع کهن به صراحت سخنی از شهادت امام جواد(ع) به میان نیاورده‌اند. شیخ مفید[۹] و طبرسی تصریح کرده‌اند که این موضوع نزد آنها به اثبات نرسیده است. با این که گفته کسانی چون کلینی، مفید و طوسی را در مورد مرگ طبیعی امام نمی‌توان نادیده گرفت، ولی وجود قراینی چون جوان بودن امام، احضار وی به بغداد به دستور معتصم و فوت ناگهانی‌اش در آن شهر، شهادت حضرت را محتمل می‌نماید. بر اساس منابع تاریخی واثق، پسر معتصم، بر جنازه امام نماز گزارد.[۱۰]

منابع

1- محمد بن محمد بن نعمان (شیخ مفید) الإرشاد، قم، نشر الموتمر العالمی لالفیه الشیخ المفید، ۱۴۱۳، ج۲، ص۲۷۳.
2- محمد بن علی بن شهر آشوب، مناقب آل ابیطالب، قم، علامه، بی تا، ج۴، ص۳۸۲.
3- نیشابوری، محمد بن فتال، روضه الواعظین، قم، منشورات الرضی، بی تا، ص۲۴۳.
4- قزوینی، سید محمد کاظم، الامام الجواد من المهد الی اللحد، چاپ اول، تهران، مؤسسه الرساله، ۱۴۱۴ هـ. ق، ص۳۹۹.
5- المسعودی، علی بن حسین بن علی، اثبات الوصیه، چاپ دوم، بیروت، دارالاضواء، ۱۴۰۹ هـ. ق، ص ۲۴۲–۲۴۱.
6- طیری، محمد بن جریر بن رستم، دلائل الامامه، قم، منشورات الرضی، ۱۳۶۳، ص۲۰۹.
7- مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، ج۵۰، صص ۵–۷.
8- پیشوایی، مهدی، سیره پیشوایان، قم، مؤسسه امام صادق (علیه السلام)، ۱۳۹۰، ص۵۹۱.
9- شیخ مفید، پیشین، ص۲۹۵.
10- باغستانی، اسماعیل، «امام جواد»، دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، ۱۳۹۳، ج۱۱، ذیل مدخل.