در این نشست که روز پنج‌شنبه سیزدهم آذر ماه توسط انجمن تاریخ پژوهان حوزه علمیه، با همکاری گروه تاریخ پژوهشگاه حوزه و دانشگاه و گروه تاریخ پژوهشکده حج و زیارت و گروه تاریخ مؤسسه امام خمینی(ره) برگزار شد حجج اسلام محمدهادی یوسفی غروی و دکتر محسن رنجبر سخنران و دکتر حمیدرضا مطهری دبیر علمی نشست بودند.
آیت‌الله یوسفی غروی با اشاره به اینکه نخستین بار بحث دربارة اربعین و استبعاد بازگشت اهل‌بیت را در آن زمان سیدابن‌طاووس مطرح کرده‌اند گفتند در ادامه افراد دیگر نیز از ایشان تبعیت کرده و این استبعاد را مطرح کرده‌اند.
در ادامه مرحوم حاجی نوری و پس از دو شاگرد مطرح ایشان یعنی شیخ آقا بزرگ تهرانی و شیخ عباس قمی قائل به این استبعاد شده‌اند بعدها هم‌چون کتاب منتهی‌الامال معروفیت پیدا کرد و برای اهل منبر استفاده فراوان داشت این دیدگاه رواج پیدا کرد.
اما آقای قاضی طباطبائی دلایل فراوانی (17 دلیل) برای دفع این استبعاد آورده و معتقد است که بازگشت اهل‌بیت(ع) در همان اربعین اول (بیستم صفر سال 61) بوده است. اگر چه برخی محققان معتقدند این دلایل، دلیل امکان است نه وقوع.
اما مهم‌ترین دلیل بر هر چیزی وقوع آن است و این را یکی از علما عملاً به اثبات رسانده است. مرحوم سیدمحسن امین عاملی که معاصر محدث قمی هم بوده این مسیر را با راهنمایی عشایر عرب رفته و در کمتر از ده روز به کربلا رسیده است، پس می‌شود این را دلیل بر وقوع آن گرفت.
دلیل دیگر بر وقوع آن، خبر ابوریحان بیرونی است که در آثار الباقیه می‌گوید روز بیستم صفر نزد شیعه مشهور است و از آن با عنوان یوم مرد الرؤوس نام می‌برد که در این روز سر‌های شهدا به کربلا بازگشت. قزوینی هم در عجائب المخلوقات به شهرت 20 صفر با همان عنوان اشاره کرده است.
آقای دکتر محسن رنجبر نیز مطالب خود را با این نکته شروع کردند که اصلاً چیزی به نام اربعین دوم یعنی اربعین سال 62 (سال بعد از عاشورا) مطرح نیست فقط بحث این است که آیا بازگشت اهل‌بیت(ع) در روز بیستم صفر سال 61 بوده یا خیر یعنی همین اربعین.
ایشان اشاره کردند که سیدبن طاووس در کتالب لهوف این را نفی نمی‌کند اما در کتاب اقبال الاعمال آن را نفی کرده است. حتی عبارت ایشان در لهوف به گونه‌ای است که به نظر می‌رسد مُثبِت است چون خبر ملاقات جابر با اهل‌بیت(ع) را آورده و با توجه به خبری که از بازگشت اهل‌بیت در اربعین وجود دارد، چنین فهمیده می‌شود که او می‌خواهد بازگشت اهل‌بیت(ع) را در اربعین اثبات کند لذا حاجی نوری هم چنین برداشتی از متن لهوف داشته و به مقابله آن برخاسته و اشکالات متعددی (17 اشکال) بر آن گرفته و حضور اهل‌بیت(ع) در آن تاریخ را بعید دانسته است. افرادی دیگری مانند ابن‌نما، مجلسی، شیخ عباس قمی، مرحوم آیتی و مرحوم شهیدی همین را پذیرفته و حضور اهل‌بیت(ع) را در اربعین نپذیرفته‌اند. ایشان در ادامه به روایت ابوریحان بیرونی اشاره کردند که متقدم بر سید ابن طاووس است و عبارتش کاملاً گویای حضور اهل‌بیت(ع) در کربلا در روز بیستم صفر است. مستوفی هروی هم از حضور اهل‌بیت(ع) در اربعین خبر داده است.
این خبر با خبر صدوق که از رفتن امام سجاد(ع) به کربلا برای دفن سر مقدس امام حسین(ع) خبر می‌دهد تقویت می‌شود. چون الحاق سر مقدس توسط امام سجاد(ع) بوده و امام سجاد(ع) هم در غیر از این تاریخ و نزدیک به آن در کربلا حضور نداشته‌اند. بنابر این وقتی این دو خبر را کنار هم می‌گذاریم می‌توانیم بگوئیم خبر بازگشت اهل‌بیت(ع) در اربعین خبر قابل قبولی است. در ادامه پرسش‌هایی از سوی حاضران مطرح و توسط اساتید پاسخ داده شد.
