نام کمیسیون: سیره سیاسی اجتماعی و مدیریتی همایش امام حسن(ع)
این کمیسیون به ریاست آیت الله یوسفی غروی از ایران و شیخ محمد یاسین به عنوان نایب رئیس کمیسیون از لبنان و به دبیری دکتر حمیدرضا مطهری در طبقه پنجم از محل نشست های ائمه جمعه سراسر کشور در سعادت آباد تهران در روزهای یکشنبه و دوشنبه اول و دوم تیرماه سال 1393 برگزار شد.
در روز اول همایش که در ساعت 5/16 شروع شد، نخست آقای یوسفی غروی به زبان عربی و فارسی ضمن خوشامدگویی به مهمانان و مدعوین، درباره همایش و کمیسیون یادشده توضیحاتی داده و به ارائه دهندگان مقالات توصیه کردند تا رعایت زمان را داشته باشند و وقت اختصاص داده شده برای هر مقاله را که حدودا ده دقیقه در نظر گرفته شده، مدیریت کنند و خلاصه مقاله خود را ارائه نمایند.
در عصر یکشنبه تعداد چهار مقاله در کمیسیون قرائت شد. نخستین مقاله را استاد آقای یوسفی غروی با عنوان "ومضات من عهد امامه الحسن(ع)" که به زبان عربی تألیف شده بود، نخست به زبان فارسی ارائه و پس از آن نیز به صورت خلاصه چکیده آن را به زبان عربی برای عرب زبانان حاضر در کمیسیون ارائه کرد. با توجه به این که مباحث این مقاله به طور مبسوط در کتاب "موسوعه التاریخ الاسلامی" از تألیفات ایشان آورده شده بود، استاد غروی تنها به محورهای بحث خود اکتفا کرد که شامل موارد زیر بود: مستندات امامت امام حسن(ع)؛ بیعت مسلمانان با آن حضرت به صورت همگانی و خودجوش _ به جز مصر و شام که در سلطه معاویه بود_ ؛ چگونگی موضع گیری های معاویه قبل و پس از شهادت امیر مؤمنان(ع)، صلح تحمیلی معاویه بر امام و شروط صلح؛ مناظره امام در مجلس معاویه؛ سختگیری معاویه بر مردم کوفه؛ خواستگاری معاویه از ام کلثوم دختر عبدالله بن جعفر از زینب(س) و عکس العمل امام حسن(ع). در پایان استاد یوسفی غروی از حاضران خواستند تا نظرات خود را درباره مطالب مقاله خود، مطرح کنند.
مقاله دوم تحت عنوان "المناظره الکبری فی العصر الاموی" توسط دکتر سید محمود محمد موسوی از نویسندگان و استاد حوزه و دانشگاه در عراق به زبان عربی ارائه شد. وی نخست به اهداف معاویه و دیگر برگزارکنندگان این مناظره اشاره کرد. میراندن سنت امیرمؤمنان که همان سنت رسول خداست؛ دشنام و بدگویی از آن حضرت، کاستن از شخصیت والای امام در انظار عموی؛ قطع امید امام حسن(ع) از بازگرداندن خلافت به جایگاه خود و کوچک جلوه دادن سبط رسول خدا به قدر ممکن و شکستن جایگاه سیاسی و اجتماعی بنی عبدالمطلب ازجمله این اهداف بود. امام حسن(ع) نیز از حضور در مجلس مناظره دو هدف اساسی داشت که یکی سیاسی و دیگری علمی بود. آن حضرت به لحاظ اخلاقی نمی خواست از این دعوت شانه خالی کند.
با حضور امام در مجلس منظره، معاویه ضمن تبرئه خود از دعوت امام، آن حضرت را مورد خطاب قرار داده و گفت: دعوتگران از شما بر این عقیده اند که پدرت در قتل عثمان نقش داشته است پس خوب به حرفهایشان گوش کن و بعد به آنها پاسخ بده. عمرو بن عثمان نخستین کسی بود که سخن آغاز کرد و قتل پدرش و نیز برخی دیگر از بنی امیه در نبرد بدر را متوجه امام علی(ع) دانست. پس از او عمروعاص ضمن اتهام شرکت امیرمؤمنان در قتل عثمان، آن حضرت را متهم به مسموم ساختن ابوبکر کرده و امام را مدعی امری(خلافت) دانست که حقش نبود. وی در پایان متذکر شد که هدف ما از دعوت شما این بود که تو و پدرت را سب کنیم. عتبه بن ابی سفیان سومین نفری بود که امام علی را شر قریش و قاطع ارحام و خونریز معرفی کرد. ولید بن عقبه بن ابی معیط اموی نیز بنی هاشم را نخستین کسانی دانست که به عیبجویی از عثمان پرداخته و حریص در ریختن خون او دانست.
امام حسن پس از پایان یافتن سخنان افراد یادشده، بدون واهمه و با شجاعت تمام به سخنان یکایک آنان پاسخ دندان شکنی داد و معایب و مثالب هریک و بنی امیه را بازگو کرد. آن حضرت عاص را لعین ابتر، مغیره بن شعبه را زانی و عقبه بن ابی معیط را فاسق معرفی کرد.
ارائه دهنده این مقاله در پایان نتیجه گرفت که خداوند حقیقت را بر زبان امام حسن جاری ساخت و آن حضرت با برشماری فضائل و مناقب آل محمد، معاویه و همراهانش را رسوا ساخت و رسالت خود را به خوبی انجام داد.
مقاله سوم را دکتر مصلح زاده تحت عنوان: "استراتژی صلح امام حسن(ع)" ارائه کرد. وی با دسته بندی سیاست خارجی حکومتها در سه محور شامل اتحاد با قدرتهای برتر؛ عدم اتحاد و بی طرف بودن و انزواطلبی، یادآور شد که در قرآن کریم برای این استراتژی ها، مدل ارائه شده است. استراتژی مذاکره یا ارتباط با حکومتها مبتنی بر حکمت که در اصطلاح قرآنی "دعوت" گفته می شود.استراتژی مبتنی بر قدرت نظامی و جنگ ، استراتژی مسالمت آمیز و پذیرفتن شرایط موجود بین المللی و سازش و تسلیم. آقای مصلح زاده پس از برشماری مصادیقی از قرآن برای هریک از آنها، از استراتژی امام حسن(ع) سخن گفت. وی یادآوری کرد که امام بنا به مصالحی، استراتژی مسالمت آمیز و پذیرفتن شرایط موجود بین المللی را انتخاب کرد و این به معنای سازش و تسلیم نبوده است.
مقاله چهارم را استاد شریعتی سبزواری با عنوان "تجلی قدرت، صلابت و شهامت امام مجتبی(ع)" ارائه کرد. وی در پایان یادآوری کرد که شاید ما فکر کنیم که امام پس از صلح منزوی شد اما باید گفت که آن حضرت جنگ سردی را علیه معاویه آغاز کرد و هنگامی که به شام دعوت شد، کسانی را که شروع به فحاشی کرده و اتهامات و معایبی را بر بنی هاشم وارد ساختند، با بیان رسا و استوار منکوب کرد.
پس از ارائه مقاله یاد شده، کمیسیون به کار خود در ساعت30 /18 خاتمه داد.
در روز دوم همایش بین المللی سبط النبی که صبح دوشنبه دوم تیر 1393 در محل روز قبلی برگزار شد، پنج مقاله در کمیسون سیره سیاسی، اجتماعی و مدیریتی امام حسن(ع) ارائه شد.
نخستین مقاله را نایب رئیس کمیسیون آقای شیخ محمد کاظم یاسین تحت عنوان "الاوضاع الدینیه و الثقافیه فی العصر الامام الحسن(ع)"ارائه کرد. وی نخست به ویژگیهای عصر امام حسن پرداخت و یادآور شد که این عصراولا نزدیک به عصر رسول الله بود و هنوز مردم نسبت به رفتارهای محبت آمیز پیامبر به امام حسن، آگاهی داشتند. ثانیا خلفا بر شخصیت دینی و اسلامی مردم تأثیرگذاری داشتند و ثالثا در این عصر هنوز امکان بازگرداندن خلافت به اهل بیت وجود داشت زیرا در این زمان توارث مطرح نبود. وی پس از آن به فاصله گیری خلفا از سنت و سیره رسول خدا اشاره کرد. درپیش گرفتن سیاست تبعیض مالی و نژادی که خلیفه دوم منادی آن بود، از آن جمله است که پیامدهای ناگواری داشت. مؤلف یادآور شد که پس از قتل عمر، به رغم آن که توده مردم دل با امام علی(ع) داشتند اما قریش تمایلشان به عثمان بود.
در پایان استاد یوسفی غروی خلاصه سخنان شیخ محمد کاظم را به زبان فارسی برای حاضران در کمیسیون ترجمه کرد. ایشان با اشاره به همراهی حدود 15 قبیله با معاویه که هم آشنا به جنگ بودند و هم مطیع محض دستورات معاویه بودند، روشن ساختند که امام ناچار به صلح با معاویه شد.
مقاله دوم را سید محمود سامانی با عنوان "امام حسن و ایرانیان " ارائه کرد. وی با ذکر مقدمه ای به ارتباط اهل بیت(ع) با ایرانیان از همان عصر نبوی اشاره کرد و یادآور شد که افزون بر سلمان فارسی، تعداد قابل توجهی از ایرانیان از صحابه رسول الله(ص) بودند که منابع اختصاصی صحابه بدانان مداخلی را اختصاص داده اند. پس از آن وی مقاله خود را در چهار محور ارائه کرد. ارتباط امام حسن(ع) با ایرانیان تا پیش از خلافت، عصر خلافت، مسأله مالیات فسا و دارابجرد و واکنش ایرانیان به سب امیرمؤمنان(ع). درباره محور اول بحث، مؤلف با ذکر شواهد و قراینی چنین نتیجه گرفت که سفر امام حسن به ایران برای شرکت در فتوحات محرز نیست و طرح آن در برخی منابع احتمالا به انگیزه های سیاسی و مشروعیت بخشی به دستگاه خلافت صورت گرفته است. اما آن حضرت به هنگام حضور در عراق چه پیش از خلافت و چه در دوره خلافت با توجه به این که ایران جزو قلمرو امیرمؤمنان و امام حسن بوده و افزون بر آن که ایرانیان بسیاری در شهرهای عراق از جمله در کوفه ساکن بودند، نتیجه گرفت که آن حضرت چه به صورت مستقیم و یا غیرمستقیم از طریق کارگزارانش در دوره خلافتش با ایرانیان ارتباط داشته است. اما آن چه مربوط به خراج فسا و دارابجرد به عنوان یکی از شروط صلح با معاویه در منابع انعکاس یافته، قابل پذیرش نیست و بی تردید این شرط حتی اگر هم در صلحنامه گنجانده شده باشد، بدون رایزنی با امام و از سوی نماینده آن حضرت و یا از سوی خود معاویه مطرح شده است. مؤید آن اعتراض برخی از یاران امام به آن حضرت است که چرا برای خود سهمی از عطا قرار نداده است؟. سامانی درباره محور چهارم بحث خود یادآور شد که به موجب برخی داده های تاریخی، چند شهر ایران زیر بار سب امام علی(ع) نرفتند و نفرت خود را از این اقدام ناجوانمردانه معاویه ابراز داشتند.
مقاله سوم تحت عنوان "الاذاعه و التکفیر السوری" توسط فردی از سوریه و به زبان عربی ارائه شد. وی با گذری بر روابط خصمانه بنی امیه با بنی هاشم ، به اجمال به جریان تکفیر در کشورش و جنایات آنان پرداخت و پس از آن نایب رئیس کمیسیون توضیحاتی ارائه کرد. مقاله چهارم را خانم ممدوح عزو از سوریه با عنوان "الصفات و الخصائص و الشمائل و شخصیه الحسن" ارائه کرد.
مقاله ششم را جناب دکتر حمیدرضا مطهری با عنوان" نقش حسنیان در گسترش تشیع در اندلس" ارائه کرد. وی با اشاره به ورود تشیع به اندلس همزمان با فتح آن، یادآور شد که این مذهب به دلیل حاکمیت طولانی مدت امویان که تا اوایل سده پنجم هجری تداوم یافت، گسترش پیدا نکرد اما با روی کارآمدن حمودیان در آغاز سده یادشده که از خود نسل امام حسن(ع) بودند، تشیع جانی تازه یافت و در مدت حدود نیم قرن حکومت آنان بر اندلس، برخی اندیشه وران، باورهای شیعی را در آثار خود منعکس کرده و منتشر ساختند از این رو عصر حمودیان، نقطه عطفی از ابعاد گوناگون محسوب می شود. چرا که آنان با ایجاد فضای باز سیاسی و پایان دادن به محدودیت های ایحاد شده بر ضد شیعه، زمینه حضور پررنگ آنان در عرصه های مختلف از جمله عرصه فرهنگی را فراهم آوردند.
دکتر مطهری یادآور شد که آل حمود به رغم داشتن تسامح مذهبی و عدم جانبداری از مذهب خاصی، عملا با میدان دادن به شعرای محب اهل بیت(ع) مانند: ابن ماء السماء، ابن حناط و ابن دراج، موجب رواج برخی عقاید شیعی همانند امامت، وصایت، شفاعت و عصمت در اندلس شدند. در اشعار این شعرا، مضامین والای شیعی کاملا مشهود است. برخی از آنان ضمن مذمت امویان، به تمجید از بنی هاشم و اهل بیت(ع) پرداختند. افزون بر شعرا که نقش سترگی در اندیشه های شیعی داشتند، برخی اندیشوران دیگر نیز به رغم دشواری برای بیان و ابراز عقاید خود در جامعه ای که چند قرن با اهل بیت عناد داشتند، بی واهمه به اظهار دوستی با خاندان رسول الله(ص) پرداختند. پس از حمودیان نیز گرایشات شیعی در اندلس همچنان خود را نشان داد. بی تردید مهمترین موضوع مورد توجه شعرا و دیگر اندیشوران که گرایشات شیعی داشتند، موضوع شهادت امام حسین(ع) و مظلومیت خاندان آن حضرت بود که آنها را به بهترین وجه در اشعار و گفتار خود عرضه کردند.
پس از قرائت مقالات برگزیده در کمیسیون، استاد یوسفی غروی درباره علت ازدواج امام حسن(ع) با جعده دختر اشعث بن قیس توضیحاتی مبسوط ارائه کرد. کار کمیسیون در ساعت30/ 12 پایان یافت و چکیده گزارش آن در اختتامیه همایش در عصر دوشنبه دوم تیر توسط استاد یوسفی غروی ارائه شد.
/پایان/
