دكتر محمد دشتي با بیان اینکه دوره امام ششم شيعيان قلمرو جهان اسلام با مجموعه متنوعی از افکار و اندیشه های دینی و فلسفی مواجه بود به خبرنگار مهر گفت: امام جعفر صادق (ع) طي 34 سال دوره امامت خود با دو حكومت هم دوره شدند. 18 سال از اين دوره يعني از سال 114 تا 132 هجري مصادف با اواخر حكومت امويان و 16 سال آن يعني از سال 132 تا 148 هجري همزمان با حكومت عباسيان بود. در این دوره مواد فرهنگی بسیاری از میراث اسلامی برجای مانده بود و از همین رو صاحبان فکر و اندیشه با خاستگاه های مختلف فرهنگی و اجتماعی پدید آمده بودند و همین موضوع باعث ایجاد تفاوت های بسیار در تفهیم مفاهیم اسلامی می شد. از سوی دیگر سیره نبوی با جعل و کتمان احادیث نبوی و با تحریف های فراوان مواجه بود و به هر حال خلأ ناشی از کنار زدن اهل بیت عصمت و طهارت، مسائل جدیدی بوجود آورده بود.
وی درباره مسائل جدیدی که در آن دوره مطرح بود، افزود: موضوعات کلامی و فلسفی در دوره امام صادق (ع) بسیار باب بود در حالی که در دوره پیامبر (ص) موضوعاتی از این دست اصلاً مطرح نبود. از جمله پرسش های مربوط به ذات خداوند متعال و عالم هستی و عالم وجود، رابطه میان خالق و مخلوق، روش رشد و تکامل انسان، راه های تکامل انسان یا حقیقت وجود انسان از نظر جسم و روح یا آفرینش انسان در عالم ذر، ماهیت اراده انسان و بحث جبر و اختیار، اینکه انسان از نظر رفتاری تحت جبر الهی است یا به طور کلی انسان آزاد و رهاست، افکار دینی شامل ادیان الهی و غیر الهی و شبه فلسفی، روش تربیت نفس، عرفان و تصوف تا مسائل سیاسی. به این ترتیب در ان دوره قلمرو مباحث این چنینی بسیار وسیع بود.
وی تصریح کرد: در چنین فضایی امام صادق (ع) به عنوان میراث دار سنت نبوی با تبیین دیدگاه خاص الهی و راستین خود درصدد رفع ابهامات برآمد. ایشان با تربیت شاگردانی در زمینه کلام، فلسفه، علوم قرآن و حدیث و تفسیر و حتی دروس فیزیک و شیمی یک دانشگاه را پایه گذاری کردند. در آن دانشگاه رشته های مختلفی تدریس می شد و در هر رشته متخصصینی وجود داشت، امثال ابان بن تغلب، حشام بن سالم، مومن طاق، زاره بن اعيم، حشام بن حكم از شاگردان طراز اول امام (ع) بودند که به عنوان متخصص پرورش پیدا کردند. نه تنها امام صادق (ع) که شاگردان ایشان نیز با محوریت قرار دادن قرآن و حدیث در برخورد با مسائل روشنگری می کردند و ابهامات را از بین می بردند، البته در زمینه علوم فیزیک و شیمی متکی بر قرآن و حدیث نبودند، اما به هر حال امام صادق (ع) در زمینه این علوم امثال جابرین حیان را پرورش داده بودند و این شاگرد طراز اول آثار بسیار متنوعی به جا گذاشت که غربی ها به دلیل در اختیار داشتن این میراث آشنایی بیشتری با علوم آن زمان دارند.
عضو هيئت علمي موسسه امام خميني (ره) درباره نقش شاگردان امام صادق (ع) در رفع شبهات آن دوره گفت: دانشگاه اهل بيت (ع) توسط باقر العلوم تأسيس و توسط امام صادق (ع) و با تربیت بيش از 4000 دانشجو گسترش پيدا كرد. با اينكه شاگردان طراز اول امام صادق (ع) محدود بودند اما همين تعداد انگشت شمار هزاران حديث را نشر داده و عامل موثري براي نشر معارف اسلامي و رفع بسیاری از شبهات آن دوره شدند.
وي افزود: مهمترين اثري كه در آن دوره به نشر درآمد كتابی بود كه شاگردان امام محمد باقر (ع) و امام صادق (ع) به عنوان كتب 400 گانه روايي شيعيان جمع آوري كرده بودند. اين كتاب مبناي اصلي براي تهيه ساير مجامع شيعي از جمله كتاب كافي از كليني، من لايحظر الفقيه از شيخ صدوق، تهذيب و الاستبصار از شيخ طوسي بود. از شاگردان ويژه امام (ع) “حشام بن حكم” بود كه 29 اثر از سخنان گوهربار امام صادق (ع) در زمينه مباحث كلامي، فلسفي و حكمي را به تحرير درآورد. از ديگر شاگردان امام صادق (ع)، “جابر بن حيان” از اهالي خراسان بود. او دقيقترين علوم تجربي، فيزيك، رياضي، شيمي، نجوم و … را از محضر امام صادق (ع) كسب كرد و در قالب كتاب درآورد و امروزه آن آثار در كتابخانه هاي اروپا موجود است و ما دسترسي كمتري به آن داريم.
دشتي خاطر نشان کرد: كتاب “مغز متفكر جهان شيعه امام جعفر صادق (ع)” از جمله کتاب های ارزشمند آن دوره است كه توسط مركز مطالعات اسلامي استراسبورگ از شهرهاي فرانسه منتشر شده است. از جمله سرفصل هاي اين كتاب، «تئوري نور از منظر جعفر صادق» يا «زمان از منظر جعفر صادق» را مي توان نام برد. دانشمندان فرانسوی متعجب مانده اند كه 1300 سال قبل چطور فردی چنين اطلاعات جامعي در مباحث مختلف علمي داشته و آن را به شاگرد خود انتقال داده است. آنان از امام جعفر صادق (ع) به عنوان مغز متفكر جهان شيعه و استاد جابربن حيان تجليل مي كنند.
