برگزاری سوگواری در ایام فاطمیه منافاتی با مسأله وحدت ندارد

دانشیار جامعه المصطفی در گفتگوی اختصاصی با سایت سخن تاریخ: برگزاری سوگواری در ایام فاطمیه منافاتی با مسئله وحدت ندارد.

اشاره: اخیرا در فضای مجازی تشکیکاتی درباره اصل ایام فاطمیه و وحدت شکن بودن عزاداری برای حضرت زهرا(سلام الله علیها) مطرح شد که به همین بهانه گفتگویی را با حجت الاسلام والمسلمین دکتر حسین عبدالمحمدی عضو هیئت علمی جامعه المصطفی و مدیر مدرسه عالی تاریخ و سیره انجام دادیم که ضمن تشکر از استاد بزرگوار، توجه شما عزیزان را به متن این گفتگو جلب می کنیم.

سخن تاریخ:از اینکه قبول زحمت فرمودید و به ما وقت دادید تا در باب یکی از مهمترین موضوعات تاریخی، پرسش هایی را مطرح کنیم، سپاسگزاریم. با توجه به جایگاه والای حضرت زهرا(سلام الله علیها) و ممتاز بودن این جایگاه در بین مسلمانان، به عنوان پرسش اول جایگاه این بانوی بی بدیل دو جهان را به اختصار تبیین بفرمایید.

بسم الله الرحمن الرحیم. با عرض سلام و احترام از حضرت عالی وسایت فاخر و پربیننده سخن تاریخ که محبت فرمودید این جلسه رو تشکیل دادید و فرصتی رو در اختیار ما قرار دادید که درباره حضرت زهرا سلام الله علیها گفتگو کنیم سپاسگزارم .

حضرت زهرا سلام الله علیها، شخصیتی است که مورد تکریم فریقین است و همه مسلمانان قبول دارند که آن بزرگوار از اهل بیت بشمار می روند که خداوند متعال را آنان را مورد ستایش قرار داده و عصمت آنان را تأیید کرده است : «إِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا»

فاطمه زهرا شخصیتی است که در جریان مباهله در کنار پیامبر اکرم صلوات الله علیه و آله بوده و رسول خدا او و همسرش علی علیه السلام و فرزندانش را برترین شخصیت های عالم امکان معرفی کردند.در این باره رسول خدا فرمودند: « لو علم اللّه تعالی أنّ في الأرض عبادا أكرم من عليّ و فاطمة و الحسن و الحسين لأمرني أن أباهل بهم و لكن أمرني بالمباهلة على هؤلاء» اگر در روی زمین مکرم تر از این افراد یعنی از امیرالمومنین و فاطمه زهرا و حسنین علیهم السلام بود حتما خدای متعال امر می فرمود که من آن ها را برای مباهله با مسیحیان نجران ببرم ولی فقط امر فرمود اینها را همراه خودم برای مباهله ببرم چرا که آنان برترین بندگان خدا هستند.

سخن تاریخ:آیه مباهله و آیه تطهیر بزرگ ترین سند برای عظمت شخصیت این بانوی بزرگوار است. آیا روایاتی از رسول خدا در باره شخصیت فاطمه زهرا داریم در صورت امکان توضیحی در این باره نیز بفرمایید.

روایات فراوانی از پیامبر اکرم در شأن فاطمه زهرا داریم . رسول خدا در یک روایتی فرمودند: «أمّا ابنَتي فاطمةُ فإنّها سيّدةُ نِساءِ العالَمينَ مِن الأوّلِينَ و الآخِرِينَ» اما دخترم فاطمه، او سرور زنان عالم، از پيشينيان و پسينيان است.

همچنین نقل شده پیامبر اکرم صلوات الله علیه و آله در حالی که دست حضرت زهرا سلام الله علیها رو گرفته بودند، مقابل مردم ایستادند فرمودند «مَنْ عَرَفَ هَذِهِ فَقَدْ عَرَفَهَا وَ مَنْ لَمْ يَعْرِفْهَا فَهِيَ فَاطِمَةُ بِنْتُ مُحَمَّدٍ وَ هِيَ بَضْعَةٌ مِنِّي وَ هِيَ قَلْبِي وَ رُوحِيَ الَّتِي بَيْنَ جَنْبَيَّ؛ فَمَنْ آذَاهَا فَقَدْ آذَانِي وَ مَنْ آذَانِي فَقَدْ آذَى الله» فرمود: کسی که او را می شناسد که می شناسد اما کسی که او را نمی شناسند من برای او معرفی می‌کنم او دختر من فاطمه است که پاره تن من است قلب من و روح من است کسی که او را آزار بدهد مرا آزار داده است و کسی که مرا آزار دهد خدا را آزار داده است.

همچنین پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود:«ان الله یغضب لغضب فاطمه و یرضی لرضاها» خداوند جایی که حضرت زهرا سلام الله علیها خشم کند، خشمگین می شود. این معنا، عصمت حضرت زهرا سلام الله علیها را تایید می کند. این روایت به عبارت های گوناگون در منابع حدیثی فریقین نقل شده و متواتر است.

سخن تاریخ: آیا علمای اهل سنت در باره شخصیت فاطمه زهرا آثاری دارند؟

بله! علمای اهل سنت کتاب های فراوانی در باره اهل بیت علیهم السلام مخصوصا حضرت زهرا نوشته اند.  کتابی از عالم برجسته اهل سنت جناب سیوطی در قرن نهم منتشر شده به نام الثغور الباسمه فی مناقب فاطمه بسیار کتاب خوبی است.

نورُ ألأبْصار فی مَناقِبِ آلِ بَیْتِ ألنّبیّ ألمُخْتار(ص) نوشته مؤمن بن حسن شبلنجی شافعی، از علمای اهل سنت در قرن ۱۳ است که وقتی چشمش آسیب دیده بود و در معرض نابینایی قرار گرفته بود، نذر کرد که اگر خوب شد کتابی درباره اهل بیت پیامبر بنویسد و اتفاقاً خوب شده چشمش بینایی اش را پیدا کرده. لذا کتاب فوق الذکر را نوشته که بخشی از این کتاب در ستایش فاطمه زهرا سلام الله علیهاست.

کتابی را جناب آقای رضوانی نوشتند و سخنان بزرگان اهل سنت را جمع کردند به نام «فاطمه در کلام اهل سنت» راهنمای خوبی به آثار متعدد اهل سنت در باره حضرت زهرا خواهد بود.
با توجه به فرصتی که داریم بیش از این در این باره صحبت نمی کنم و از خوانندگان محترم تقاضا می کنم کتاب امامان شیعه در میراث مکتوب اهل سنت را ملاحظه کنند جناب آقای دکتر داداش نژاد کتاب های بسیاری را از اهل سنت در باره اهل بیت پیامبر از جمله فاطمه زهرا سلام الله علیها معرفی کرده است.

سخن تاریخ: از مهمترین فرازهای حیات سیاسی و اجتماعی حضرت زهرا سلام الله علیها موضع حضرت در باره سقیفه بنی ساعده است. تحلیل جنابعالی درباره مواضع هوشمندانه حضرت زهرا در این باره چیست؟

شخصیت بزرگی مثل فاطمه زهرا سلام الله علیها بعد از رحلت پیامبر اکرم مواجه می شود با انحرافی که در دستگاه رهبری جامعه اسلامی رخ داده و می بیند فرمایشات پیامبر اکرم صلوات الله علیه و آله در غدیر،کنار گذاشته شده است. اینجا حضرت زهرا احساس تکلیف کرد و به میدان آمد. باید قاطعانه گفت که کاری که در آن مقطع حضرت زهرا انجام دادند از هیچکس بر نمی‌آمد حتی از امیرالمومنین سلام الله علیه بر نمی آمد. طبعاً جامعه منتظر بود تا مواضع بنی هاشم و در رأس آن دختر پیامبر را ببیند. حضرت به خوبی وظیفه خودشان را انجام دادند. درِ خانه بسیاری از انصار رفتند و انحراف را توضیح دادند. و دو خطبه خواندند؛ یک خطبه در مسجد النبی و یک خطبه هم در جمع بانوان انصارکه به عیادت حضرت آمده بودند. در این خطبه ها حضرت علاوه بر تبیین علل حوادث، موضع خودشان را به طور شفاف اعلام کردند. و وصیت نامه ای نوشتند و موضع خودشان را بیان کردند.

فرمایشات حضرت در منابع فریقین آمده است.دراین مورد توصیه می کنم به کتاب بسیار خوب «رنج‌های زهرا» که ترجمه کتاب مأساه الزهرا از حضرت علامه سید جعفر مرتضی عاملی است مراجعه شود که تمام مستندات در آنجا ارائه شده است.

در این خطبه‌ها حضرت زهرا سلام الله علیها در باره ریشه های سقیفه چنین فرمودند: « فَلَمَّا اخْتارَ اللّهُ لِنَبِیهِ دارَ اَنْبِیائِهِ وَ مَأْوى اَصْفِیائِهِ وَ اَتَمَّ عَلَیهِ ما وَعَدَهُ، ظَهَرَتْ فِیكُمْ حَسِیكَةُ النِّفاقِ وَ سَمَلَ جِلْبابُ الدِّینِ وَ اَخْلَقَ ثَوْبُهُ وَ نَحَلَ عَظْمُهُ وَ اَوْدَتْ رِمَّتُهُ» اما هنگامى که خداوند سراى پیامبران را براى پیامبرش برگزید، و جایگاه برگزیدگانش را منزلگاه او ساخت، ناگهان کینه هاى درونى و آثار نفاق در میان شما ظاهر گشت، و پرده دین کنار رفت.

از سخنان حضرت استفاده می شود نفاق در عصر نبوی دو گونه بوده ؛یک نفاق آشکار که کسانی مثل عبدالله ابن اُبی گرفتار آن بودند. و حوادثی مثل ساخت مسجد ضرار ، حدیث افک را بوجود آوردند و در جنگ ها بین سپاه اسلام تزلزل ایجاد می کردند.

یک نفاق هم نفاق پنهان بود که حضرت زهرا سلام الله علیها در این فراز از خطبه به آن اشاره کرده است. در ادامه این سخنان، بیش از پیش حقیقت ماجرا را توضیح می دهند و می فرمایند:« وَ نَطَقَ کاظِمُ الْغاوینَ، وَ نَبَغَ خامِلُ الْاَقَلّینَ، وَ هَدَرَ فَنیقُ الْمُبْطِلینَ، فَخَطَرَ فی عَرَصاتِکُمْ، وَ اَطْلَعَ الشَّیْطانُ رَأْسَهُ مِنْ مَغْرَزِهِ، هاتِفاً بِکُمْ، فَأَلْفاکُمْ لِدَعْوَتِهِ مُسْتَجیبینَ، وَ لِلْغِرَّةِ فیهِ مُلاحِظینَ، ثُمَّ اسْتَنْهَضَکُمْ فَوَجَدَکُمْ خِفافاً، وَ اَحْمَشَکُمْ فَاَلْفاکُمْ غِضاباً، فَوَسَمْتُمْ غَیْرَ اِبِلِکُمْ، وَ وَرَدْتُمْ غَیْرَ مَشْرَبِکُمْ. سکوت گمراهان شکسته، و پست رتبه‏‌گان با قدر و منزلت گردیده، و شتر نازپرورده اهل باطل به صدا درآمد، و در خانه‏‌هایتان بیامد، و شیطان سر خویش را از مخفى‌‏گاه خود بیرون آورد، و شما را فراخواند، مشاهده کرد پاسخگوى دعوت او هستید، و براى فریب خوردن آماده‌اید، آنگاه از شما خواست که قیام کنید، و مشاهده کرد که به آسانى این کار را انجام مى‌‏دهید، شما را به غضب واداشت، و دید غضبناک هستید، پس بر شتران دیگران نشان زدید، و بر آبى که سهم شما نبود وارد شدید.

حضرت زهرا سلام الله علیها در برابر سقیفه که در واقع انحراف در دستگاه رهبری جامعه بود قاطعانه ایستاد. و اگر آن ایستادگی و افشاگری نبود، اصلاً حق و باطل شناخته نمی‌شد. چون فاطمه شاخص بود و عصمت او را قرآن و رسول خدا تایید کرده بودند. و این جایگاه برای او تکلیف ویژه بوجود آورده بود.

سخن تاریخ: به نکات بسیار ارزشمندی اشاره فرمودید. آیا می شود درباره مسأله شاخص بودن حضرت توضیح بیشتری بدهید؟

بله عرض شد فاطمه زهرا معیار و شاخص بود و فرمایشات او نه تنها در آن زمان بلکه امروز هم هدایتگر است. بسیاری از محققان منصف که به این نقطه از تاریخ رسیدند مسیر درست را از فرمایشات حضرت زهرا پیدا کردند.

من از خوانندگان محترم تقاضا می‌کنم کتاب «المستبصرون» نوشته غلام اصغر بجنوری را ببینند. همچنین کتاب «المتحولون حقائق و وثائق از هشام آل قطیط نیز ملاحظه کنند. همچنین کتابی هم دکتر عبدالمنعم حسن نوشته است با نام: «بنور فاطمه اهتدیت». او می نویسد من از خیلی مسائل عبور کردم ولی از خطبه‌های حضرت زهرا و موضع‌گیری‌های او نتوانستم عبور کنم و این خطبه و مواضع مرا متحول کرد.

سخن تاریخ: ممنونم از توضیحات جامع و کاملی که ایراد فرمودید. قطعا موضع‌گیری‌های حضرت درباره مسئله سقیفه فرازی درخشان و پر افتخار در تاریخ اسلام به شمار آمده و جا دارد تا کتاب ها و و مقالات و سخنرانی های بیشتری در این باره انجام شود به عقیده جنابعالی چگونه می توان این معارف را به دیگران انتقال داد؟

ما باید فرمایشات حضرت زهرا سلام الله علیها و موضع‌گیری‌های ایشان درباره مسائل گوناگون به ویژه درباره مسئله سقیفه و جریانات صدر اسلام را در قالب کتاب، مقاله، سخنرانی و مداحی به نسل جوان و فرهیخته ارائه کنیم. حضرت زهرا سلام الله علیها معصومه است؛ دختر رسول الله(ص) و همسر امیرالمومنین(ع) است. جایگاه ایشان، جایگاه بسیار رفیع است. و موضعگیری او بسیار معنا دار است. بیان این امور یک تکلیف است.

ما مکلفیم حقایق رو بیان کنیم حقایق تاریخی را محققانه و منصفانه بدون حب و بغض و بدون توهین به مقدسات دیگران تبیین کنیم.. ما باید فضایل فاطمه زهرا سلام الله علیها را و مواضع آن بزرگوار را درباره حوادث صدر اسلام بیان کنیم. این روشی است که بزرگان ما در طول تاریخ داشتند یعنی بحث علمی انجام می دادند.

ما کتاب‌های زیادی داریم که گفتگوی علمای شیعه و سنی با یکدیگر را مطرح کرده است. جزء بهترین این ها کتاب ارجمند المراجعات است که مرحوم امامی شیرازی ترجمه کردند و تحت عنوان رهبری امام علی علیه السلام چاپ شده. اخیرا جمعی از محققین کتابی تحت عنوان تعامل علمای شیعه و سنی نوشتند و جامعه المصطفی منتشر کرده است این کتاب نشان می دهد اندیشمندان مسلمان از مذاهب مختلف در نهایت ادب و اخلاق با یکدیکر گفتگو می کردند و در مجلس درس هم شرکت می کردند حتی در رّد یکدیگر کتاب می نوشتند اما توهین و تکفیر نمی کردند. در همین دو سه قرن اخیر حدود ۱۳۰۰ عنوان کتاب ردّیه داریم که بزرگان شیعه و سنی در رد یکدیگر نوشتند (البته شیعه همیشه جواب داده و شروع کننده نبوده است). این اندیشمندان بر اساس منابع تاریخی و روایی با یکدیگر سخن می گفتند.

ما نباید تکفیر کنیم و نباید به مقدسات دیگران توهین کنیم بلکه باید به گفتگوی علمی بپردازیم؛ مسئله ای که در طول تاریخ وجود داشته است.

سخن تاریخ: ممنونیم حضرت استاد از مطالبی که بیان فرمودید. یکی از مطالبی که سال هاست در برخی محافل مطرح می شود و اخیرا هم دوباره مطرح شده است، تشکیک در برگزاری ایام فاطمیه و عزاداری برای حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها است. برخی معتقدند که برگزاری مراسم عزا برای حضرت موجب از بین رفتن وحدت بین شیعه و سنی می شود.در این مورد نظرتان چیست؟

ابتدا باید ببینیم که معنای وحدت چیست؟ وحدت به این معناست که ما با یکدیگر زندگی مسالمت آمیز داشته باشیم، احترام همدیگر را نگه داریم قرآن کریم روی این تاکید می کند: واعتصموا بحبل الله جمیعا ولا تفرقوا. و در فرمایشات حضرات معصومین سلام الله علیهم اجمعین هم بر اصل وحدت تاکید شده است. وحدت به این معنا نیست که ما از دست از اعتقادات خودمان برداریم. این روشن است که ما مسلمانان از نظر از نظر فقهی و از نظر اعتقادی تفاوت‌هایی با هم داریم حتی فرق چهارگانه اهل سنت از نظر فقهی و کلامی با هم اختلاف نظر های زیادی دارند. مهم این است که این تفاوت ها نباید منجر به درگیری اجتماعی بشود. الگوی ما در این جهت پیامبر اکرم است که حتی با مشرکان و بت پرستان زندگی مسالمت آمیز داشتند و با آنان قرار داد صلح امضا کردند. آن حضرت صلوات الله علیه و آله سیزده قرارداد صلح با بت پرستان، اهل کتاب و مشرکین امضا کرد. در حالی که ما مسلمانان مشترکات فراوانی با هم داریم. باید با هم زندگی مسالمت آمیز داشته باشیم.قرآن می فرماید: «انماالمومنون اخوه»؛ این دستور دین ماست و خوب هر کس هم اعتقادات خودش را دارد.

پس وحدت به این معنا نیست که شیعه از بخشی از عقاید خودش دست بردارد و یا اهل سنت بخشی از عقاید خودشان را کنار بگذارند ، بلکه به معنای زندگی مسالمت آمیز با یکدیگر است.

تبیین حقایق تاریخ صدر اسلام و احیای شعائر مذهبی با وحدت مسلمانان منافاتی ندارد. ما با نظریه الامساک عما شجر بین الاصحاب که می گوید در باره مسائل اختلافی اصحاب سخن نگویید موافق نیستیم. این قاعده با مبانی دینی سازگاری ندارد که در جای خودش باید به آن پرداخت.

همانطور که بزرگداشت غدیر و تبیین مسئله امامت و ولایت امیرالمومنین علی علیه السلام و جشن گرفتن در روز عید غدیر منافاتی با وحدت ندارد. برگزاری ایام فاطمیه نیز با وحدت منافات ندارد.

فاطمه زهرا سلام الله علیها دختر رسول الله بوده و اسوه و الگوی ما هستند.باید فضائل او سیره و سخن او برای مسلمانان تبیین شود و ایام فاطمیه این زمینه را فراهم می کند و این همانند عاشورا جزء شعائر مذهبی ماست .

اولین کسی که برای شهادت فاطمه زهرا سلام الله علیها اقامه عزا فرمودند امیرالمومنین سلام الله علیه بودند. این بیانی که حضرت دارند و در نهج البلاغه آمده که فرمودند: « قَلَّ يا رسولُ اللّه ِ عَن صَفيَّتِكَ صَبري، وَ رَقَّ عَنها تَجَلُّدي؛ إلاّ أنَّ لي في التَّأسّي بِعَظيمِ فُرقَتِكَ وَ فادِحِ مُصيبَتِكَ مَوضِعَ تَعَزٍّ ؛ فَلَقَد وَسَّدتُكَ في مَلحودَةِ قَبرِكَ، وَ فاضَت بَينَ نَحري وَ صَدري نَفسُكَ. فَإنّا للّه ِ وَ إنّا إلَيهِ راجِعونَ. فَلَقَد استُرجِعَتِ الوَديعَةُ، وَ أُخِذَتِ الرَّهينَةُ. أمّا حُزني فَسَرمَدٌ، وَ أمّا لَيلي فَمُسَهَّدٌ إلى أن يَختارَ اللّه ُ لي دارَكَ الَّتي أنتَ بِها مُقيمٌ. وَ سَتُنَبِّئُكَ ابنَتُكَ بِتَضافُرِ أُمَّتِكَ عَلى هَضمِها فَأحفِها»، خود دلیلی بر این مدعاست. پس اولین اقامه عزا توسط خود امیرالمومنین بوده و از آنجا شروع شده و ائمه علیهم السلام هم این سنت را ادامه دادند و علمای ما ادامه دهنده سنت حضرات معصومین بودند.

ایام فاطمیه ازگذشته های دور جزء شعائر امامیه بوده است که خوشبختانه به برکت نظام اسلامی این شعار شیعی پررنگ‌تر شده است. و ما بر خودمان واجب می‌دانیم که نام و یاد آن بزرگوار را و مصائبشان را احیاء کنیم. به هر حال طبق بیان امام صادق (ع) و دیگر ائمه، حضرت زهرا شهیده است و مظلومه است و احیای نام آن بزرگوار، در حقیقت احیای مکتب اهل بیت علیهم السلام است.

البته مداحان بزرگوار اهل بیت علیهم السلام و سخنرانان گرانقدر باید توجه داشته باشند که مطابق منابع حدیثی و تاریخی سخن بگویند. اگر مطالب خلاف واقع یا اغراق گویی در مصائب باشد یا خدایی ناخواسته توهین به مقدسات دیگران انجام شود می تواند موجب فتنه و تفرقه بین مسلمانان گردد که خلاف نظر ائمه علیهم السلام و بزرگان شیعه است.

سخن تاریخ: از توضیحات ارزشمند شما بسیار سپاسگزارم. بحمدالله به برکت انقلاب اسلامی و نهضت امام خمینی، شاهد احیاء شعائر اسلامی هستیم. بسیاری از این شعائر در دوران قبل از انقلاب یا وجود نداشت و یا اینکه بسیار کمرنگ اقامه می شد و این نشانه عظمت و قداست این انقلاب و جمهوری اسلامی است.

بله! به نکته درستی اشاره کردید. به لطف خدای متعال انقلاب اسلامی در احیای ارزش‌های دینی خیلی خوب عمل کرده و موفق بوده است. از جمله این موارد، احیای ایّام فاطمیه است که به برکت انقلاب اسلامی رونق گرفته است. این‌ها قطعاً درگسترش نام و یاد اهل بیت و زنده شدن مکتب اهل بیت علیهم السلام مؤثر بوده است. و ان شا الله شاهد گسترش این شعائر نیز باشیم.

همانطور که در حمایت از مظلومان عالم و مبارزه با مستکبران و مساله فلسطین، انقلاب اسلامی نقش مهمی داشته است و حضرت امام ره یک روز را به نام روز قدس مطرح کرد و در طول این 45 سال انقلاب اسلامی ایران از مردم مظلوم فلسطین حمایت کرده و در این راه از هیچ کوششی دریغ نکرده است. حمایت از قدس شریف و مردم مظلوم فلسطین بیانگر این است که انقلاب اسلامی ایران بر اساس تعالیم اسلام و حق مدارانه شعائر را احیاء کرده است.

سخن تاریخ: از شما که قبول زحمت نمودید و در گفتگو با سایت سخن تاریخ داشتید، قدردانی می کنیم.