حضرت خدیجه کبری (سلام الله علیها)، دختر خویلد بن اسد بن عبدالعزی بن قصی، از خاندان قریش و فاطمه بنت زائده بود. سال تولد او را ۱۵ سال قبل از عام الفیل گفته‌اند. در گزارشات تاریخی به جایگاه بالای اجتماعی و حُسن شهرت او در شرف و نسب اشاره شده است. ابن سیدالناس در این باره آورده است: «او زنی شریف و با درایت بود که خداوند خیر و کرامت برای او در نظر گرفته بود. به لحاظ نسب در طبقه متوسط از انساب عرب جای داشت، اما دارای شرافتی عظیم و ثروتی زیاد بود».
در روایتی از پیامبر (صلی الله علیه و آله)، سرور زنان جهان خدیجه(سلام الله علیها)، فاطمه (سلام الله علیها)، مریم و آسیه معرفی شده‌اند. همچنین پیامبر(صلی الله علیه و آله)، خدیجه (سلام الله علیها) را مانند آسیه و مریم از زنان کامل در جهان و نیز از بهترین زنان معرفی کرده است. در منابع اسلامی، از خدیجه با القابی همچون طاهره، زکیه، مرضیه، صِدّیقه، سیده نساء قریش، خیرالنساء و کبری و نیز با کنیه ام‌المؤمنین یاد شده است.
خبرنگار ایکنا درباره این بانوی گرامی گفت‌وگویی با ناهید طیبی؛ عضو دانشنامه زن مسلمان و استاد حوزه علمیه خواهران و جامعه الزهرا (سلام الله علیها) گفت‌وگویی انجام داده است که در ادامه می‌خوانید؛
ایکنا ـ حضرت خدیجه چگونه زنی بود و با چه اندیشه‌ای که شخصیت پیامبر(ص) قبل از نبوت را به دیگران ترجیح داد؟
در بین سخنانی که پیامبر (صلی الله علیه و آله) درباره وجود نورانی حضرت خدیجه (سلام الله علیها) بیان فرمودند جمله‌ای هست که بسیار برای شناخت ایشان روشنگر است؛ حضرت فرمودند به خدا قسم که من بهتر از او ندیدم و بعد چند ویژگی از ایشان مطرح فرمودند: لقد آمنت بی اذ کفر الناس؛ او به من ایمان آورد زمانی که عموم مردم مرا کافر می‌پنداشتند و از من دوری می‌کردند و به من پناه داد زمانی که عموم مردم مرا رها می‌کردند و مرا تصدیق کرد و درست دانست زمانی که دیگران مرا تکذیب کردند و جمله نهایی که فرمودند این است که خدا فرزندانی از ایشان به من عطا کرد که ادامه من بود. این مطلب در جلد نخست کتاب طبقات الکبری ابن سعد به نقل از پیامبر(صلی الله علیه و آله) نیز آمده است: «به خدا سوگند، حق تعالی کسی بهتر از او (خدیجه کبری) را برای من قرار نداد. وقتی مردم مرا باور نداشتند، به من ایمان آورد. وقتی مردم من را تکذیب می کردند، مرا تصدیق کرد.»
در اینجا این نکته ناب وجود دارد که نسل پیامبر (صلی الله علیه و آله) فقط و فقط از ناحیه حضرت زهرا (سلام الله علیها) استمرار یافت چون دو تن از دخترانشان صاحب فرزند نشدند و زینب هم پسرش از دنیا رفت و دخترش هم که بعدا با حضرت علی (علیه السلام) ازدواج کرد فرزندی داشت و آن فرزند هم زود از بین رفت و تنها کسانی که استمرار نسل پیامبر(صلی الله علیه و آله) بودند فرزندان حضرت زهرا (سلام الله علیها) و حضرت علی (علیه السلام) بودند یعنی در این عبارت فرمودند استمرار نسل من با خدیجه بوده است.
در گزارشی که نقل شده است حضرت خدیجه (سلام الله علیها)به پیامبر فرمود: «من به چهار دلیل شما را به همسری انتخاب کردم؛ اول اینکه چون با یکدیگر فامیل هستیم، دومین دلیل اخلاق نیکو و سومین و چهارمین دلیل صداقت و امانت داری شماست. یعنی ملاک حضرت خدیجه برای ازدواج با پیامبر (صلی الله علیه و آله) مال و ثروت او نبود زیرا ایشان قبل از بعثت مال و ثروتی نداشت. جوان پاکی بود که به امانتداری در بین اعراب شهره بود و او را محمد امین می‌گفتند و همین خصال سبب شد تا خود خدیجه (سلام الله علیها) به ایشان پیشنهاد ازدواج بدهند.
ایکنا ـ متاسفانه گزارشات تاریخی در مورد وجود نورانی حضرت خدیجه (سلام الله علیها) اندک است و به گفته برخی محققان متخصص در این عرصه شاید به یک برگ کاغذ هم نرسد، ما برای شناخت آن حضرت و پیشنهادادن به عنوان الگو و اسوه چه راه‌هایی داریم؟
بله متاسفانه مطلب چندانی وجود ندارد ولی می‌توانیم از طریق برخی روایات وارده از پیامبر (صلی الله علیه و آله) که اشاره شد همچنین حضرت زهرا (سلام الله علیها) و ائمه (علیهم السلام) به عظمت و شان ایشان پی ببریم. حضرت زهرا (سلام الله علیها) براساس مطلب که در کتاب ابن شاذان آمده است: انا بنت الصالحات المؤمنات یعنی من دختر زنان صالحه و مؤمنه بودم؛ این تعبیر نشانگر آن است که حضرت خدیجه (سلام الله علیها) با اینکه بیشتر عمرشان را در دوره جاهلی گذراندند ولی جزء زنان مؤمنه بودند. ویژگی‌های حضرت خدیجه را ما می‌توانیم با مطالعه زندگی حضرت زهرا (سلام الله علیها) بیابیم؛ ثبات و استقامت در انتخاب یکی از این ویژگی‌ها است؛ قرآن کریم فرموده است: إِنَّ الَّذِينَ قَالُوا رَبُّنَا اللَّهُ ثُمَّ اسْتَقَامُوا تَتَنَزَّلُ عَلَيْهِمُ الْمَلَائِكَةُ أَلَّا تَخَافُوا وَلَا تَحْزَنُوا وَأَبْشِرُوا بِالْجَنَّةِ الَّتِي كُنْتُمْ تُوعَدُونَ؛ یعنی انسان‌هایی هستند که می‌گویند خدا، پروردگار ما است و در برابر سختی‌ها مقاومت می‌کنند.
حضرت خدیجه نشان دادند در زمره این افراد هستند و ما این استقامت در عین حق‌خواهی و ثبات و تلاش برای اثبات حق و نشان دادن حق به دیگران را در وجود نورانی و مقدس حضرت خدیجه (سلام الله علیها) و حضرت فاطمه (سلام الله علیها) شاهد هستیم و ائمه(علیهم السلام) هم بر اینکه جده آنان حضرت خدیجه (سلام الله علیها) بوده است افتخار می‌کردند زیرا واجد ویژگی‌های منحصر به فرد بودند.
زنان دیگری هم در آن دوره وجود داشتند که تلاش و فعالیت اقتصادی داشتند ولی هیچکدام به پای حضرت خدیجه نمی‌رسند؛ از گزارشات پراکنده تاریخی به دست می‌آید که حضرت خدیجه (سلام الله علیها) در بدترین وضعیت دوره جاهلی جایگاه و پایگاه اجتماعی بسیار خوب و اعتماد به نفس در حد اعلی را داشتند و توانستند بر خلاف روند جامعه خود به آن چه حق است رو نشان دهند و با استقامت در مسیر درست حرکت کنند و با ظهور اسلام و نبوت پیامبر (صلی الله علیه و آله) این استقامت در مسائل اعتقادی و معنوی در وجود آن حضرت قابل مشاهده است و همین مسئله از طریق ژن حضرت به دخترشان منتقل شده است.
در قرآن کریم هم زنانی مانند مریم (سلام الله علیها) و همسر فرعون که او را آسیه گفته‌اند به عنوان الگوی مردان و زنان معرفی شده‌اند و وقتی صبر و استقامت و تلاش‌های حضرت خدیجه (سلام الله علیها) در حفظ دین و کمک به رسالت پیامبر (صلی الله علیه و آله)را با فعالیت این زنان مقایسه کنیم به جایگاه والای ایشان هم پی می‌بریم؛ خدیجه (سلام الله علیها) وقتی همه ثروت خود را در راه پیامبر فدا کرد که پیامبر (صلی الله علیه و آله) جز چند نفر مخاطبی نداشت و در بدترین وضعیت مالی و موقعیت اجتماعی و سیاسی بود؛ او از همه هستی خود در راه دفاع از اسلام گذشت و مقام مجاهد فی سبیل الله را دارد. ما از این طرق می‌توانیم به قطره‌ای از دریای شخصیت ایشان پی ببریم.
ایکنا ـ اشاره به جایگاه آن حضرت در نزد ائمه بزرگوار کردید در این زمینه توضیحاتی بفرمایید؟
در مورد حضرت خدیجه(سلام الله علیها)، روایتی در کتاب البرهان جلد دوم صفحه ۵۴۹ اشاره شده که فرموده است: دیواری میان بهشت و جهنم وجود دارد که اهل کسا و حضرت خدیجه (سلام الله علیها) با اینکه جزء اهل کسا نبودند روی آن ایستاده‌اند و دوستداران خود یعنی اهل بیت(علیهم السلام) را صدا می‌زنند؛ یکی از ویژگی‌هایی که می‌توان برای ایشان نقل کرد این است که امام مجتبی (علیه السلام) و امام حسین (علیه السلام) خودشان را منتسب به حضرت خدیجه می‌دانند؛ حضرت امام حسن (علیه السلام) به این افتخار می‌کردند که جده آنان حضرت خدیجه است؛ در مورد امام حسین (علیه السلام) هم گفته شده است: و جدتی خدیجه زوجه نبیکم. جد من خدیجه است که او همسر پیامبر (صلی الله علیه و آله) بود.
یعنی برای معرفی خود به مردم به وجود حضرت خدیجه به عنوان همسر پیامبر اشاره فرمودند و در مورد معاویه هم گفتند که؛ وجدتک قتیله. این مقایسه به خاطر اهمیتی است که پاک و عفیف‌بودن زنان داشته است؛ حضرت خدیجه مظهر صداقت و پاکی و عفت در آن دوره است و در برابر آن جده و مادر برخی افراد شقی کسانی بودند که پرچم فساد داشتند. در مورد امام مجتبی (علیه السلام) نقل شده است که اشبه الناس بخدیجه الکبری بود یعنی شبیه‌ترین فرد به حضرت خدیجه کبری بود و ما می‌دانیم که امام حسن (علیه السلام) در کمال زیبایی بود؛ این مطلب را ابن شهر آشوب در جلد سوم صفحه ۱۸۰ با مطالب زیبای دیگری درباره جایگاه حضرت خدیجه(سلام الله علیها) و امام حسن (علیه السلام) نقل کرده است لذا مباهات به اینکه جده آنان خدیجه است در بزنگاه‌های تاریخی خیلی قابل ارزش و تحقیق و تامل است.
غیر از مطالبی که پیامبر (صلی الله علیه و آله) و بقیه اهل بیت (علیهم السلام) فرمودند خود آن حضرت هم تعابیر زیبایی دارند از جمله فرمودند: آمنت و صدقت و رضیت و سلمت؛ ایمان آوردم، تصدیق کردم و رضایت داشتم و تسلیم او بودم یعنی من به پیامبر ایمان آوردم و او را فردی با صداقت یافتم و راضی به همراهی او شدم و تسلیم دستورات او بودم. از مورخین هم مطالب زیبایی درباره آن حضرت نقل شده است که خوانندگان را به مطالعه کتبی در این‌باره ارجاع می‌دهم.
ایکنا ـ پیامبر (صلی الله علیه و آله) در مورد آن حضرت تعابیری دارند که در مورد دیگر همسرانشان نداشتند، در این باره به چه مواردی می‌توان اشاره کرد؟
در منابع روایی اعم از شیعه و سنی آمده است که پیامبر (صلی الله علیه و آله) آن حضرت را سابقه النساء العالمین دانستند یعنی ایشان سبقت در ایمان آوردن به پیامبر (صلی الله علیه و آله) داشتند، تعبیر سابقه النساء این پیام را دارد که در بین زنان جهان، اولین مسلمان بودند. یا در مطلب دیگری فرمودند: الا اخبرکم بخیر الناس؛ آیا من در مورد بهترین انسان‌ها به شما خبر بدهم؟ ابتدا حضرت زهرا (سلام الله علیها) و حسنین(علیهما السلام) و بعد جده آنان را فرمودند یعنی آل کسا را در کنار حضرت خدیجه(سلام الله علیها) قرار دادند و در سخنان ائمه هم این مباهات به حضرت خدیجه (سلام الله علیها) وجود دارد؛ واژگانی چون غراء برای ایشان به کار رفته است که به معنای مقام والای ایشان است؛ این صفت در دعای ندبه به آن حضرت داده شده است؛ البته واژه ام‌الزهرا هم در موردشان مطرح شده است.
ایشان اولین زن مؤمن، مصدق و نمازگزار پشت سر پیامبر (صلی الله علیه و آله) بودند؛ در روایات گفته شده است که علمها الوضو فصلت معه …؛ یعنی پیامبر وضو را به ایشان آموخت و ایشان اولین نمازگرار با پیامبر (صلی الله علیه و آله) بود که البته طبیعتا بعد از حضرت علی (علیه السلام) بوده است. ابن شهاب زهری از عروه بن زبیر نقل کرده است که «کانت خدیجه توفیت قبل ان تفرض الصلوه» قبل از اینکه نماز واجب شود آن حضرت وفات یافتند. این مطلب در کتاب دلائل النبوه بیهقی، جلد دوم و در طبقات الکبری جلد هشتم آمده است ولی این روایت مخدوش و غیرقابل پذیرش است.
واژه دیگر «ام المؤمنین» است زیرا همه همسران پیامبر (صلی الله علیه و آله) ام‌المؤمنین بودند؛ پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمودند: هذه صدیقه امه. حضرت خدیجه راستگوترین امت من است و صداقت در نهاد او وجود دارد یا در مورد دیگری فرمودند: یا خدیجه انت خیر امهات المؤمنین و المؤمنات؛ تو بهترین در بین امهات مؤمنین هستی. ام‌المؤمنین واژه قرآنی است و چون خطاب به حضرت خدیجه فرموده‌اند لذا در زمان حیات حضرت خدیجه این جمله مطرح شده است.
