نقش تقیه در استنباط احکام
دکتر نعمت الله صفری فروشانی
بيان مسأله
عنصر تقيه به عنوان يكي از كارآمدترين عناصر در رفتارشناسي اماميه در طول تاريخ تشيع مورد توجه دانشمندان علوم مختلف قرار گرفته است. اما نقش اين عنصر در بررسي رفتارشناسي ائمه معصومين عليهم السلام در مقام بيان احكام شرعي، كمتر مورد كنكاش واقع شده است.
اهداف
از اهداف اصلي اين پژوهش، علاوه بر نشان دادن عقلايي بودن اصل تقيه در مكتب اماميه و در رفتارشناسي ائمه (ع) مي‌توان به بازشناسي چگونگي تأثير غيرواقعي اين اصل در كتب فقهي و روايي شيعه اشاره كرد كه بدين ترتيب راه براي بازنگري در بسياري از فتاوا كه مبناي آن حمل بي جهت و بدوي ضابطه بر تقيه بوده، گشوده مي شود. همچنانكه خارج ساختن فقه امامي از حالت فقهي اضطراري به فقهي واقعي به وسيله تبيين دقيق مفاهيم پايه اي همچون تقيه، تعارض، تكافو و جمع عرفي، از اهداف فرعي اين پژوهش به حساب مي آيد.
روش
روش اصلي به كار گرفته شده در اين پژوهش روش توصيفي ـ تحليلي بوده و محقق با استفاده از مباحث پيراموني تاريخي، روايي، رجالي و با عميق شدن در جوانب مختلف مسأله سعي در به دست دادن توصيفي دقيق، و به دنبال آن بهره‌گيري از تحليلي ژرف داشته است. بديهي است كه در اين راستا به تناسب بين رشته اي بودن پژوهش، از روش هاي فرعي علوم مرتبط همچون فقه، اصول فقه، حديث، رجال و تاريخ بهره گرفته شده است.
نتايج بحث
ابهام زدايي از مفاهيم مهمي مانند تقيه و مفاهيم درگير، همچون جمع عرض، بسترشناسي فقهي زمان ائمه (ع) و نقش آن در روايات ائمه (ع)، نشان دادن لزوم بهره گيري از علوم مختلف در هنگام بررسي برخي از مباحث فقهي، دستيابي به برخي از عوامل پنهان و مبهم همچون تقيه در استدلال و تقيه در روايت و نشان دادن لزوم ابهام زدايي از آنها و نقششان در فقه اماميه، از مهم ترين نتايج اين پژوهش به شمار مي آيد؛ اما شايد بتوان اصلي ترين نتيجه غيرمستقيم اين پژوهش را نشان دادن لزوم بازنگري در برخي از مباني و مباحث فقهي با بهره گيري از روش هاي عقلايي دانست، كه بدين ترتيب روشن خواهد شد كه با عمق بخشي روشمند به مباحث، مي‌توان عناصر سنتي فقه را كارآمدتر كرد.
واژه هاي كليدي: استنباط، تقيه، اماميه، رفتارشناسي اماميه، تشيع
